Нормативті құқықтық негiз

ЖОСПАР Кiрiспе Адам кұқықтары және мемлекеттердiң сыртқы саясаты Адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласындағы халықаралық ұйымдардың жұмысы Адам құқықтары туралы халықаралық Билль Қортынды Пайдаланылғанәдебиеттер тiзбесi Кiрiспе Бүгiнгiкүнгi адам құқығын қорғау...

ИсламдамуБанкі(ИДБ)халықаралыққаржыұйымыретіндеДжиддақаласында(саудАравиякорольдігі)29мемлекетқолқойғанкелісімдіорындауүшінқұрылған. ИДБөзініңресмижұмысын20-қазан1975жылыбастады.Алғашқыдабанккапиталы 2млн.исламдинарынқұраған,ол2мыңИБДакциясынабөлінді.Қазіргітаңдабұлбанккапиталы4-млрдисламдинарынажуық. СоныменқатарИДБқарамағындатөмендегіарнайықалаларбар: исламбанктерініңпортфелі; экспорттықаржыландырусхемасы; ИДБ-ніңпайқоры; БанкбұлаталғанқалалардыИДБ-ніңбасшы(жоғарғы)органдарыдайындаған (қабылдаған)ережелерментәртіптергесәйкесиелік(басшылық)етеді. ИДБмүшелерінеболыпқұрылтайшыкелісімінеқолқойыпнегізінсалғанмемлекеттерменқатар,кейінненосыбанккеқосылғанмемлекеттердежатады. 1998ж.ИДБ-не53мемлекетбірікті.ИДБтәуелсізхалықаралықұйым ретінде төмендегілердіалады: келісімшарттартүзуге; жылжымалыжәнежылжымайтынмүліктердіиемденугежәне сатуға; соторгандарынаарыздануға; ҚұрылтайшылықкелісімгебайланыстыИДБмүше-мемлекеттердесоттыққудалануданиммунитетінпайдаланады.СоттықістекқанаегерБанкөзініңқұзіретінқаражатжинаусаудасаттықнемесеқұндықағаздардысатуғакепілдікберуүшінпайдалансаболады.Басқажағдайлардабанктіңбірдебірмүшесі,жекенезаңдытұлғаИДБқарсыісқозғауғақұқығыжоқ. Құрылтайшыкелісімшарттың64-бабынасәйкесИДБменқатысушымемлекетнеоныңөкіліарасындағытүсініспеушіліктермендаутуғанжағдайдаарбитраждық(төреліксот)тәртібіменшешіледі. Арбитраждықсотүшарбитрмен(төреші)жүзегеасырылады: а)ИДБөкілі; б)дауғабастамашыболғанИДБ-немүше в)тараптарменкелісілгенжәнеБанктіңбасқарушыкеңесімақұлданғанхалықаралықсоттаннемесетиістішешімқабылдауғақұзіретіжәнеқұқығыбаркезкелгенорганөкілі; Шешімкөпшілікдауыспенқабылданады,соныменқатарүшіншіарбитордауысышешушімәнгеиежәнеолтараптарүшінміндеттіболыптабылады. ИДБтөмендегіөкілеттергеиеболып,функциялардыатқарады: Мүше–мемлекеттердіңөндірістік–мекемемекемелерініңакционерліккапиталына қаржыландырады. Мүше-мемлекеттердіңәлеуметтікинфраструктуражәнеэкономикасалаларын қаржыландырады. Техникалықкөмеккөрсетеді; Кадрлардыдайындаудықамтамасызетеді; Мұсылманмемлекеттеріндешариатпринциптерінесайболуүшінэкономикалық,қаржыжәнебанксалаларындазерттеужүргізеді. Ерекшемақсаттарүшінарнайықорлардықұрадыжәнебилікетеді. т.б.өкілеттіліктерді ИДБқұрамында: басқарушыларкеңесі; атқарушыдиректорларкеңесі; Президентжәнеүшвице-президенттер; ...

Түрлімәліметтергеқарағандажербетіндетүрлібағытта3000-нан4000-ғадейінхалықаралық ұйымдаржұмысістейді. Олардыңнегізгібөлігінжеке тұлғалармен кәсіптік, спорттық,дінижәнебасқадасипаттағыүкіметтікмесұйымдарқұрайды. Үкіметтікемесұйымдаржекежәнеұжымдықмүшеліккеиеболаалады,алүкіметаралық ұйымдарғатекқанамемлекетмүшеболаалады.Солүшінхалықаралыққұқықтыңсубьектісімемлекетқанаболады. Халықаралыққұқықтыңсубьектісі–бұлхалықаралықаренадаменміндеттергеие, халықаралық қатнастарғақатысушықазіргіқұқықтыңсубьектілеріне:мемлекеттер, уаттарменхалықтар,үкіметаралықұйымдаржатады.1970жылғыБҰҰ-ның жарғысынасәйкесхалықаралыққұқықтыңқағидаларытуралыДоплярациясындажалықаралыққұқықсубьектілерініңнегізгіқұқықтарыбекітілген.Олар:мемлекетқұрылысынөзіанықтауға,территориясынатиіспеушілікқұқық,тәуелсіздік,егемендіктеңдік,халықаралық(шарттарға)қатынастарғаиеболуы. Халықаралыққұқықсубьектілігінетәнқасиетол-халықаралыққұқықтық, қабілет (құқықтарменміндеттергеиеболуқұқығы)жәнехалықаралықәрекетқабілет(құқықтарменміндеттердіжүзегеасыруқабілетініңболуы). ХалықаралықұйымдарXIXғ.ортатұсынанбастапқалыптасып,қызмететебастады.Бұлұйымдардыңқажеттілігінехалықаралыққатнастардыңнығаюына,ғылымментехниканыңдамуына,дүниежүзілікнарықтықдамуынабайланысты.Тарихтабейбітшілікпенқауіпсіздіктіқамтамасызететінеңалғашқыхалықаралықұйым1919жқұрылғанҰлттарлигасы. Қазіргікездегіхалықаралықұйымдардыңқатысушыларыныңсанына,яғниқұрамынақарайекігебөлінеді: Елемдік(дүниежүзілік)халықтар,ұйымдармыс:БҰҰ Аймақтық(топтық)халықтар,ұйымдармыс:НАТО Әлемдікхалықаралықұйымдарғадүниежүзілікмемлекеттердіңбарлығықатысуғақұқылы,алаймақтықхалықаралықұйымдарғабелгілібіргеографиялықаймақтықмемлекеттерқатысаалады. Халықаралықұйымдарқатысушыларыныңтүрлерінебайланыстыекітопқабөлінеді. а)Халықаралықүкіметаралықұйымда; ә)Халықаралықбейүкіметтікұйымдар; Бейүкіметтікхалықаралықұйымдарәрқилыелдердіңқоғамдықұйымдарын,сондай-ақжекеадамдарынбіріктіреді.Олархалықаралыққұқықтыңсубьектісіболыптабылмайды. Халықаралықұйымдардыңішіндетекқанаүкіметаралықұйымдарғанасубьектісіболаалады(себебіолардыңқұрылтайшысымемлекетболғаныүшін).Халықаралықүкіметаралықұйымдарсубьектретінде:халықаралықүкіметаралықұйымдарсубьектретінде:халықаралыққұқықтарменміндеттериеленді,жауапкершілікарқалайды,келісімшарттаржасасаалады. Осындайүкіметаралықұйымдарға–исламконференцияұйымыжатады.Бұлжалғыз үкіметаралықұйымболып,қазіргітаңдатеңқұқықтыхалықаралыққұқықтыңсубьектісіретіндеқызмететеді. Басқаисламхалықаралықұйымдары-халықаралықбейүкімметтікұйымдарғажатады.Солүшінолархалықаралыққұқықтыңсубьектісіболаалмайды.Бірақ,олархалықаралыққұқықтың–қатынастыңсубьектісіболаалады,яғнихалықаралыққұқықпенреттелетінқатынасқатүсеалады. ИКО1969жылықұрылған.ОнықұрутуралышешіммұсылманмемлекеттерініңүкіметжәнеелбасыконференциясындаРабатқаласында(Марокко)қабылдаған.Солконференцияда43мемлекетөкілдеріқатысқан.КонференцияжұмысынабақылаушыретіндеПипр,Филипинжәнебасқадамұсылманқауымынанөкілдерболған. 972жылықабылданғанжарғысындаИКО-ныңжоғарға органы- “Үкімет және мемлекет...

Мұсылманхалықтарыменмемлекеттеріежелденөздерініңелшілікқатынастарынелшілердіңтиіспеушілік,әдеп–ғұрыпнормаларынқалыптастырған.Бұл елшілік ғұрыптар мұсылманқұқығыменараласып,дамып,дүниежүзініңаймақтарында елшілікқұқықтықтыңқалыптасуынаөзүлесінқосты. АлдыңғытақырыптардаталқылағанымыздайҚұранныңсүрелеріменаяқтарынан пайдаболатынталаптарәрбірмұсылманғаміндетті,сондай-ақолталаптар өз мемлекетінің атынандипломатиялықжұмыстардаістейтіндергедетиісті. Мұсылманелдерініңелшілеріөзқызметтеріндеқұраннормаларынбасшылыққа алады.ОларөзжұмыстарындаАлларахымыналуүшіндұрыс,жұмыстарістеуге тырысады.Мұсылманелдеріндекелешекдипломаттарды“сыпайлылыққа”, “қарапайымдылыққа”жүретеді.ОлүшінҚұранның31сүресінің17аятынабасты назараударады: РасындаАлла(көкіректікті)мақтаншақтықтыжақсыкөрмейді. Мұсылманелшілерінәділдікке,шындыққатәрбиелейді.БұғанҚұранныңкелесі ережесінегізболады(39сүре5аят);Расында,егеркімөтірікшіболса,ондаАллаонытуражолғабастамайды. Мұсылманқұқығыелшілердіңжасырынкездесулерінжоққашығармайды,бірақ мұндайкездесулербасқамемлекеткеқарсысөзбайласуболмауыкерек. МұндайдамұсылмандартөмендегіҚұранның58-сүресінің9-аятынбасшылыққа алады:“Әймүміндер!Егерсыбырлассаңдаркүнә,дұшпандықжәнеПайғамбарғақарсылықжайындасыбырласпаңдар. Мұсылмандипломаттарыөзқызметтеріндедауласушытараптардыымыраға келтіругетиіс,сондай-ақөзарадауласушымұсылманмемлекеттерінде достыққа шақыруыкерек.МұндайдаҚұранның49-сүресінің9,10аяттарынегізболады: “Егермүміндерденекітопсоғысса,дереуараларынжарастырыңдар.Егерекіжақтыңбіріекіншісінеөктемдікжасаса,бастартқанжақпенАлланыңәмірінеқайтқандарынадейінсоғысыңдар.Егерқайтсаараларынәділдікпенжарастырыңдартуралықістеңдер.РасындаАллатуралықістеушілердіжақсыкөреді.Шынмәніндемүміндертуысқой.Сондықтанекітуыстарыңныңарасынқарастырыңдар” Мұсылманелшілеріөзқызметтеріндетекқанаөздеріемес,сондай-ақсеріктерінде (партнер)әділдікпеншындықтыталапетеді.БұлҚұранның33-сүресінің1-аятынан келіпшығады“Аллағаақуалықістедекөпірлерменмұнафиқтарға бағынба. Түзілгеншарттарғасенімділік(әділдік)мұсылмандипломатияларыныңабыройының...

Мұсылмандық құқығындағы жеке статус институттары отбасылық қатынастарды реттейді. Ислам діні отбасылық құқыққа қамқорлыққа алу, мұра иелену, мұра қалдыру және берілудің кейбір түрлері сияқты мәселелерді...

Исламзаңдарындабарлықадамдардыңзаңалдындатеңдігі қағидасы қолданылады. Мысалы: ЛаписенКонституциясының5-бабындабылайделінген: “Барлықадамдарзаңалдындатеңжәнетеңнегіздезаңменқорғанаалады”.Сондай-ақислам заңдарынасәйкескезкелгенадамқылмысыүшін жауаптылыққа тартылады. Айыпталушыныңкінәсіздікпрезумпциясымұсылманқұқығыныңдәлелдеужүйесініңнегізгіпринципіболыпсаналады.ЖәнеКонтитуциядабекітілген.Бұлқылмысфактісінжәнеоныңнақтыадамменістелгеніндәлелдеуталапқылушыға(арызданушыға)жүктеледі.ОсыережеҚұранныңтөмендегіаятынанегізделеді:Егердекімөзініңайыптауындәлелдеуүшінтөрткуәгердікелтірмесе,ондаоған80ретдүресоғыңдар” Мұхаммедпайғамбарбылайдеген:дәлелдеудіңауыртпалығыайыптаушығатүседі,алайыпталушыөзініңкінәсіздігіндәлелдеудеантберсеболғаны. Судьяшешімшығарудадәлелдеудіңқайсытүрінесүйенукеректігіжайлыисламзаңгерлерініңарасындаәртүрліпікірбар. Шафиттік,ханафиттікжәнеханболиттікзаңгерлерікуәгерлердіңкөрсетпелерідәлелдеугежеткіліктіболадыдепесептелінеді.БұғансебепҚұрандакөпжағдайдаосындайкуәлердіңкөрсетпелерінегізгідәлелдерболуыкерек. Ал,бірқатарбасқазаңгерлер(ИбнТайлимя,Ибнал–КаиумжәнеИбал–Тарс)дәлелдеуүшінкуәгерлердіңкөрсетпелерішектелмеуікерек.ОлардыңпікіріншешындыққажетуүшінАллахжәнепайғамбар“дәлелдеу”түсінігіндебарлыққұралдардыесепкеалғандепсанайды.Осығанбайланыстыайыптаушыөзініңайыбыныңдұрыстығындәлелдеуүшінқажеттінәрсеніңбарлығынкөрсетутиіс. Жоғарыдағыбіріншікөзқарастағытараптары-“азаматтықістердеқосымшадәлелдеулердіпайдалануғаболады,алқылмыстықісттердеайыпкердіңмойындауыменжәнекуәгерлердіңкөрсетпелеріменшектеледі”дейді. Азаматтықжәнежалпықұқықбойыншасотшешімікуәгерлердіңкөрсетпелерінемесеқұжаттарғанегізделіпдәлелденеді.Бұлсудьяныңжекебіліміменжәнепайымдануынанегізделіпшешімшығаруынажолберілмейді. Бірқатарисламзаңгерлердіңпікіріншесудьяшындықпенәділдіккежетуүшіналдыналаалынған(кездейсоқнемесеәдейі)мәліметтергесүйеніпшешімшығаруынқолдайды. Осымәселегебайланыстыисламзаңгерлерініңкөзқарастарыүшкебөлінеді: Судьяғасотісінетиістіемесмәліметтердіпайдалануғатыйымсалынады. Судьяғаазаматтықнемесеқылмыстықістердіқарағандаалдыналаалынғанмәліметтергесүйенуге(негізделуге)рұқсатету. СудьяғаҚұрандыкөрсетілгенарнайықылмыстарғағанаалдыналаалынғанмәліметтергенегізделіпшешімшығаруғатыйымсалу; Соныменқатаржұбайлардыңопасыздық(көзінешөпсалу)мәселесібойыншадасудьялардыңжекеөздерініңпайымдауыбойыншашешімшығаруғатыйымсалынады.Мұндайдаайыптаушытағылғанкүнәніңбарлығынажоққашығарса,судьяоғанайыптағаалмайды. Тағылғанайыпқанегізболуүшін“дәлел”төмендегішарттарғасайболуықажет. Ақиқатжәнеанықболуықажет.Бұлшарт,егерайыпталушыайыптымойындағандадасәйкесболуыкерек. Дәлелдердіңсенімділігісотүкімішыққанғадейінкүшінқозғалтпауыкерек.Егеркуәгермойындауданбастартсанемесеайыпталушымойындауданбастартса,ондадәлелде,сотшешімідесенімдіболмайды. Дәлелдердіжеткізу-кейінгеқалдырылғаннемесекешіктірілгенболмауыкерек.Ондайболсаолкүдіктіболыпқалады.Мұндайшарттыңсақталмауыдәлелдіжарамсыздептануғанегізболады. Исламзаңгерлерідәлелдіңкешіктірілуізаңдеп есептеуде төмендегі көзқарастар бар: 1)1-ай;2)6-ай;3)2-айғабайланыстысудьяныңөзішешіммерзімін белгілей алады. БұлмерзімдердіҚұрандакөрсетілгеннегізгіқылмыстардыңбарлығынақолданады.Бірақмаскүнемдіктенбасқасын. Исламсотісіндекуәгердіңсөзі(жауабы)“Куәлікетемін”депбастапөзініңкуәгерболғанынжәнеөзкөзіменкөргенінайтуышарт.Куәгерге,куәлікберуүшінзорлықкөрсетугеболмайды,бірақсебепсізкуәлікберуденбастарту.Діниміндеттібұзуделінген.

Құқық бұзушылық, яғни қылмыс теориясының негізі мұсылмандар үшін Алланың әмірі болыпесептеді.Себебіқылмыстықой,қасаханалықнемесеабайсыздаболғаніс-әрекет,жалпыосықылмыстуралытуғанпікірдіңөзіАлланыңісідепнегізделеді.Соныменбіргеқылмыстуралықұрандағы,тағыбасқадақосымшажазылымдағытекстерөтекеңкөлеметүсіріледі.Солсебептенмұсылмандарөзін-өзібасқару, өзісәрекетінебағаберу,өзтәлімтәрбиесіналыпжүрудіңварианттарыбар.Осыған байланыстымұсылмандаркөптегеніс-әрекеттеріқылмысболып табылғанда шариатқа қарсы болыптабылады.Ал,мұныңөзіисламныңнегізгіқажеттілігін қорғайды.Мысалы:Діндімұсылманадамдардыңөмірін,меншіктіжәнет.б.МұсылманзаңгерлеріадамдаржағынанқолданылатынжазаданбасқаАлланыңжазасыбардепесептелді.Қылмыстекмұсылманнормасынғанабұзуемес,соныменбірге олдіникүнәболыптаесептеледі.АлкүнәхарадамАлланыңқаһарынашалынадыделінеді. Исламзаңгерлеріқылмыстыекікритеригебөледі. Бұзылғанқұқықтыңмаңызы: Жазаныңтүріжәнеоныңауырлықдәрежесі.Осығансүйенеотырыпбарлққылмыстыүштопқабөлеміз:1)Алланыңқұқығынақарсықылынғанқылмыстар.2)Анық,туражазабелгіленгенқылмыстар:3)Жазасыоныңкөрсетілмегенқылмыстар.1-шітоптағықылмыстар,бұлтекАлланыңқұқығынақарсы қаратылған қылмысқанаболмастан,бұлқылмыстаржалпымұсылмандардыңқоғамынақаратылғанболыптаесептеледі,бұлқылмысқанақтыжазакөрсетіледі. Бұл “Хадд”–деп...

Адамзат тарихына көз салсақ,ықылымзаманнанберідінсізөмірсүрмегенін байқаймыз.Адамжәнетұлғаретіндеде,қоғамдықтұрғыдандадінгемұқтаж.Өйткенідінгедегенсенімоныңтабиғатыменжаратылысында бар. Туабіткен қасиет. Дін–оның мынақалтарыс–бұлтарысы мыңсан қабат ғұмырында арқа сүйер тірегі, сарқырап аққан өмір-өзендегі қайығының діттегенмақсатынаапарар ескегі мен жөнкөрсетертемірқазығы. Жетіқабаттантұратынғаламатәлемгебірсәткөзсалайықшы!Неткенғажапжаратылған?!Қандайтілжетпесжүйеқұрылған?!Осыәлемдеадамнанбасқаәрбіржаратылысөзқызметінқалтқысызатқарып,тыныстіршілігінжасауда.Алдын-алакелісіпқойғандайбірігіп,жұмылакірісіп,әлемніңтепе-теңдігінсақтап,жағдайжасап,соғанбағынуда.Аладамбаласыосынаужетіқабатәлемөзінебағынсада,бақыттыемес.Олұзақуақытбойыойланып,бұлғұмырғанегекелгенін,қайдабаратынынтабаалмауда.Мынаәлемніңөзіненеүшінбағынатынын,өзініңкімекенінұғаалмайжүр.Кейдеолөзініңдүниедегіжалғызақылиесіекенінаңғарсада,жақсығұмырсүреалмайжүр.Құсекешқұстыңұясықарағанжандытамсандырса,адамбаспанасынәзерсалуда. Адам-әлемдебірден-бірсаналыжан.Бірақзортауқыметтідесолсанаданкөрді....

Мұсылман құқығы адамдардың өз мүліктеріне шексіз иелік және билік етуді мойындайды. Осы туралы шариғат өз көзқарастарын ие оның коммунизм және социализмнен айырмашылығы; ол жеке...

Мұсылман құқығында жеке адамдардың құқықтық жағдайын отбасылық қатынастар реттейді. Ислам отбасы құқығына мирас, өсиет, кейбір сиға тартудың кейбір түрлерін, қамқорлық мәселелерін регламенттейтін нормалары жатады. ХІХ-ғасырдың...

Әрбірмұсылманқұқығымектекптерімұсылманғалымдарыныңөздерінің“Аллах”сөзініңқұқықидеяларынқалайтүсінуіарқылы,барлықисламмектептеріеңіріелімектепкенегізделеді. Суминнарменшимиттерарасындағыеңбастыайырмашылықжоғарыөкіметтің(биліктің)қатынасуыменқызметіетуіндежатыр.СумилерӘлиденкейінгіоныңәулиеттерінеимамдық(билік)берілуінқолдамайды.Сухмилертекалғашқы(4-халифаны)имамдептанидыда,алтұқымқуалапимамболудәстүрінмақұлдамайды,теккөпшілікжамағатимамдыөздерісайлайдыдейді. Шиматтарболсабилікбасынатекәлитұқымдарынансайлануытиісдептұжырымдайды,алалғашқыүшхалифада,кейінгіболғанбахуУммижәнебахуАббастықтардабилікті“заңдыӘлиұрпақтарынан”тартыпалғандепсанайды. Соныменқатаршимиттербастысумиттермұсылманқұқығыныңқайнаркөзіне жатқызбайды. Х–ғасырдасуннитбағытытөмендегідеймектептергебөлінеді: 1)Маликит;2)Ханифит;3)Ханбалит;4)Шафиит; Маликитмектебін713-795жылдарыөмірсүргенМалипибнАнас негізінқалады. Малипиттересімі,оныңнегізінқалаушыосыкісініңатыменаталып,оныңжолын қуушылар. МалипизмМединедедүниегекеліп,Арабелінде,Мысырға,СолтүстікАфрикамен Андалусияғатезтарапкетті.МәліпшілерАнестың“Әл–Муватта”аттыеңбегі меноғанжасалғантүсіндірмелердежатыр. МәлікибнАнасбелгіліхадисжинаушыболған.Оның“Әл-Муветте”еңбегінде хадистержиынтығынбіржүйегекелтіріп,сондай-ақсотшешімдерімен сахабалардыңзаңы сипаттағысұрақтарынабергенжауаптарынқамтыды.Осы еңбегініңмазмұныиджмеғанегізделеді. МәлікибнАнастыңшәкірттеріАль-Джунди(“аль-Мухасар”еңбегініңавторы), Аль-Кайревойн(“Ариселя”еңбегініңавторы)ж.т.б.–дашәкірттеріөздерінің шешімдерінтекқанақұранменСуннаранегіздеді.Соныменқатароларпиосқа (ұқсастығына)сүйенбейді. Суниттікмектептердіңеңалғашқысынсалушы Абу ХанифаИбнСабит (699-767) болған. Мұсылмандароныимамал-Ағзам(ұлыимам)депатаған.Осыкісініңесімініңнегізіндеханифиттікмектепқалыптасты.ОлМұсылман құқығыныңнегізгібастауларына құранмен...

Мұсылманқұқығыныңқайнаркөздеріекітопқабөлінеді.Біріншітопқа-құранжәнесунна,алекіншітопқаадилляиттихаджатады.Құранменсуннанегізгізаң,оларжалпықұқықтықшығармашылықпроцессінденегізгібағытсілтеушіболыптабылады. МұсылманзаңгерлеріҚұрандықасиеттікітапдеп,оныхалықаралыққұқықтардыңжәнеішкіқұқықтыңбастықайнаркөзінежатқызады.Солсебептенқұранбарлық жағдайларүшіналтышарт,мұсылманөмірініңнегізіболыптабылады.ҚұрансүрелеріМеккелікжәнеМединелікболыпбөлінеді. Құран мұсылмандардың ең басты қасиеттікітабы,Мұхамедтің610-632 аралығындағы 23-жылбойыәркезде,кейбірмәселелергебайланыстыМекке мен Мединеде «ғұндар»түріндекеліптүскен. Құран сүрелері көлемі жағынан әр қилы (3-тен 286 сотқадейін)114 сүредентұрады. «Құран» араб сөзі болып–«оқу,дауыстап айту»дегенмағынабереді.Пайғамбарға...

ЖалпыалғандаШариатілімікәләмменфикһілімдеріболыпекігебөлінеді. Кәләм–сенімжайындағыдогмалызжәнеүлгіболарлықілім,олдіннегіздерінанықтап,дәлелдепкөрсететінқағидаларменережелердентұрады. Фикһ–(түсінік,білім,ғылым)–мұсылмандардыңазаматтықтұрмыстіршілігінеқатыстықағидаережелер Фикһілімінемынадай4-бөлікқосылады Ғабидат–сенім,дінжайлыпрактикалықтүрдегіілім.(Намаз,ораза,қажылық,сияқтыт.б.) Ақудат–негізіненазаматтықістергеқатыстықағидаережелерді,міндеттемелермен оныңшарттарынтағыбасқалардықамтиды.Бұлжердеекіжақтың өзара келісіміталапетіледі. Айқаат–негізіненазаматтықістергеқатыстықағидаережелердіңішіндегіістерменкелісімдердіекіжақтыңкелісімінсізбірақадамшешетіндейәрекеттерді қамтиды. Ахкам–азаматтықтұрмыстіршіліктібүкілмұсылманәлемінеқатыстыәріоныорындайдыталапететінқағида–ережелер.Олар:тағамменас,аңаулау,куәлікберу,қылмысжайлызаңдар,жазалар,міндеттер,құнтөлеут.б. Соныменшариаттыңжалпыжүйесітөмендегіше Шариат Кәлам Фикһ Таухид; Набууат; Ғибадат; Айқаат; Адалат; Шиад; Ақудат; Ақкам Фикһілімініңжоғарыдааталғантөртбөлігіжинақталыпекібөліккебөлінеді: бөлімде“Ғибадат”дегенотпенсенімжайлыоқытудыңпрактикалықжолдары қарастырылады. Бөлімде3-кітаптантұратыназаматтыққұқықтанумәселелері. Соныменшариат–мұсылмандардыңбарлықіс-әрекеттерінреттепотырады.Сондай-ақолмұсылмандардыңмінезқұлығына,ойлауобразынадаәсеретеді.Осығанбайланысты4-элементтіқамтиды: Исламныңдінинормалары. Мұсылмандардыңморальэтикасы. Абадат(негізгідіниміндеттер),мұсылмандардыңАлла-тағаламенара–қатынастарын реттейтіннормалар. ...

Мұсылманқұқығыныңқайнаркөздерітікелеймұхамметпайғамбарментығыз байланысты,сондай–ақолисламдыбүкіларавияғатаратыпүлгерді.Мұхаммедтен кейіноныңжұмысынхалифтер(ізбасарларжүргізді.)Олардыңалғашқытөртеуі(Абу- Бакр,Омар,ОсманжәнеАли)Мұсылмандарарасындаерекшесилыболды.СебебіоларАрабиядантысжерлергетаралуынқамтамасызетеалды.ОлСолтүстікАфрика,Сирия, Серак,Палестина,Иран,ОртаАзиятерриторияларынқамтыды. Х-ғқалыптасқандініліміжүйесі(Аль-Амари)жәнеалахтыңжаңаталқылаушыларын “Мұсылманзаңдастыруқұқығы”дептүсіндірілді.Филптыңтөмендегі“талқылаушылары”қалыптасты. а)Сунниттерде:Шафиит,Ханафит,Ханбалит,Меликит; ә)Шииттерде:Джафарит; Фикһ(“тереңтүсінік,білім”)–мұсылманшылықтәртіп(юриспруденция), мұсылманшылық әлеуметтікқұқықжөніндегіілім. ЖалпыФилһіліміислампайдаболғандада,мұсылманмемлекеті–Халифат құрылған кезде дебірденпайдаболғанжоқ. 821-шіжартысынанбастапХалифттыңәлеуметтікзаңжүйесішариғатқанегізделмей, ислампайдаболғанғадейінжүзегеасырылыпкелгендәстүрліқұқықтарғанегізделді.Исламдінітаралғанжерлердіңбәріндедебұрынғытәртіпкекөпөзгерісенгізеқоймады.Текжаңадініңнегізгіқағидаларынақарсышықпауғанашеріболды. МұхаммедПайғамбарқайтысболғаннанкейін“жоғарғыбилікмәселесі”еңнегізгісаясижәнеқұқыққорғаушылықпроблемаларғаайналабастады.Мұсылмандарарасында“кімхалифболукерек”дегенмәселебойыншакөпбәсекеболды.ХалифОсман(үшіншіретбойынша),онылайықсыз деп санаған көтерісшілер қолынанқазатапты.ХалифАликөпмұсылмандаржағынанқолдаутаппады.ХалифАлиМұхаммедпайғамбардыңқызыФатимағаүйленіп,оғантуысболыпкелетін. ХалифОсманныңтуыстарыАлиғақарсышықты.ХалифАлидіқолдаушылар,оныМұхаммедпайғамбардыңтуысыболғандықтан,олерекшебиліктеболуықажетдепесептеді.ОседанкеліпАлижәнеАлишерғанаимамдар(қоғам басшылары),сондай-ақсаясижетекшілер(мемлекетбасшылары)болуытиісдегенлогикалықойқалыптасады.Осыжерденбастапшиизм(“аш-има”сөзіненшыққан“жақтаушылар”)ағымыпайдаболды. АлиОсманныңтуысқандары–Омеиолар(шыққанруы)мен күреспроцесінде жаңабір бағыт“Харид–жиизм”ағымыпайдаболды.Олардыңпікірібойынша,егермұсылман қауымықолдасы(маядлдаса)халифаетіпкезкелгенмұсылмансайланаалады.Омейяларшейттергеде,хариджииттергедеқарсысоғысты. Келесіөтекөптарқалғанағымдардыңбәрісуннизм.БұлағымдықолдаушыларпайғамбарМұхамметтіңөсиеттерінтолықорындаушыларболыпсаналады.Солсебептендеоларшииттерденгөріөздерінтолықдұрысжолдауымыздепесептеді.ШиизмненСунизімніңайырмашылығыоларбилікмәселесіндепайғамбардыңтуыстарыныңерекшеқұқықтарынмойындамайды.Ортағасырдағыбастымұсылмандинястиялары-Аббаситтер,Сельджуптар,Айжюбиттар,Мемлюптерисламныңсуннеағымынқолдаған. Мұхаммедисламқала-мемлекетіМединяныңжарғысынжасапшығарды. Жарғыбойыншаеврейлермұсылмандарсияқтыөздерінеріктітүрдеиеленіп, пайдаланаалады.Мұсылмандарарасындасоғысболуымүмкінемес.