Мұсылман заңдарындағы дәлелдеу теориясы

Исламзаңдарындабарлықадамдардыңзаңалдындатеңдігі қағидасы қолданылады. Мысалы: ЛаписенКонституциясының5-бабындабылайделінген:

“Барлықадамдарзаңалдындатеңжәнетеңнегіздезаңменқорғанаалады”.Сондай-ақислам заңдарынасәйкескезкелгенадамқылмысыүшін жауаптылыққа тартылады.

Айыпталушыныңкінәсіздікпрезумпциясымұсылманқұқығыныңдәлелдеужүйесініңнегізгіпринципіболыпсаналады.ЖәнеКонтитуциядабекітілген.Бұлқылмысфактісінжәнеоныңнақтыадамменістелгеніндәлелдеуталапқылушыға(арызданушыға)жүктеледі.ОсыережеҚұранныңтөмендегіаятынанегізделеді:Егердекімөзініңайыптауындәлелдеуүшінтөрткуәгердікелтірмесе,ондаоған80ретдүресоғыңдар”

Мұхаммедпайғамбарбылайдеген:дәлелдеудіңауыртпалығыайыптаушығатүседі,алайыпталушыөзініңкінәсіздігіндәлелдеудеантберсеболғаны.

Судьяшешімшығарудадәлелдеудіңқайсытүрінесүйенукеректігіжайлыисламзаңгерлерініңарасындаәртүрліпікірбар.

  1. Шафиттік,ханафиттікжәнеханболиттікзаңгерлерікуәгерлердіңкөрсетпелерідәлелдеугежеткіліктіболадыдепесептелінеді.БұғансебепҚұрандакөпжағдайдаосындайкуәлердіңкөрсетпелерінегізгідәлелдерболуыкерек.
  2. Ал,бірқатарбасқазаңгерлер(ИбнТайлимя,Ибнал–КаиумжәнеИбал–Тарс)дәлелдеуүшінкуәгерлердіңкөрсетпелерішектелмеуікерек.ОлардыңпікіріншешындыққажетуүшінАллахжәнепайғамбар“дәлелдеу”түсінігіндебарлыққұралдардыесепкеалғандепсанайды.Осығанбайланыстыайыптаушыөзініңайыбыныңдұрыстығындәлелдеуүшінқажеттінәрсеніңбарлығынкөрсетутиіс.

Жоғарыдағыбіріншікөзқарастағытараптары-“азаматтықістердеқосымшадәлелдеулердіпайдалануғаболады,алқылмыстықісттердеайыпкердіңмойындауыменжәнекуәгерлердіңкөрсетпелеріменшектеледі”дейді.

Азаматтықжәнежалпықұқықбойыншасотшешімікуәгерлердіңкөрсетпелерінемесеқұжаттарғанегізделіпдәлелденеді.Бұлсудьяныңжекебіліміменжәнепайымдануынанегізделіпшешімшығаруынажолберілмейді.

Бірқатарисламзаңгерлердіңпікіріншесудьяшындықпенәділдіккежетуүшіналдыналаалынған(кездейсоқнемесеәдейі)мәліметтергесүйеніпшешімшығаруынқолдайды.

Осымәселегебайланыстыисламзаңгерлерініңкөзқарастарыүшкебөлінеді:

  1. Судьяғасотісінетиістіемесмәліметтердіпайдалануғатыйымсалынады.
  2. Судьяғаазаматтықнемесеқылмыстықістердіқарағандаалдыналаалынғанмәліметтергесүйенуге(негізделуге)рұқсатету.
  3. СудьяғаҚұрандыкөрсетілгенарнайықылмыстарғағанаалдыналаалынғанмәліметтергенегізделіпшешімшығаруғатыйымсалу;

Соныменқатаржұбайлардыңопасыздық(көзінешөпсалу)мәселесібойыншадасудьялардыңжекеөздерініңпайымдауыбойыншашешімшығаруғатыйымсалынады.Мұндайдаайыптаушытағылғанкүнәніңбарлығынажоққашығарса,судьяоғанайыптағаалмайды.

Тағылғанайыпқанегізболуүшін“дәлел”төмендегішарттарғасайболуықажет.

  1. Ақиқатжәнеанықболуықажет.Бұлшарт,егерайыпталушыайыптымойындағандадасәйкесболуыкерек.
  2. Дәлелдердіңсенімділігісотүкімішыққанғадейінкүшінқозғалтпауыкерек.Егеркуәгермойындауданбастартсанемесеайыпталушымойындауданбастартса,ондадәлелде,сотшешімідесенімдіболмайды.
  3. Дәлелдердіжеткізу-кейінгеқалдырылғаннемесекешіктірілгенболмауыкерек.Ондайболсаолкүдіктіболыпқалады.Мұндайшарттыңсақталмауыдәлелдіжарамсыздептануғанегізболады.

Исламзаңгерлерідәлелдіңкешіктірілуізаңдеп есептеуде төмендегі көзқарастар бар:

1)1-ай;2)6-ай;3)2-айғабайланыстысудьяныңөзішешіммерзімін белгілей алады.

БұлмерзімдердіҚұрандакөрсетілгеннегізгіқылмыстардыңбарлығынақолданады.Бірақмаскүнемдіктенбасқасын.

Исламсотісіндекуәгердіңсөзі(жауабы)“Куәлікетемін”депбастапөзініңкуәгерболғанынжәнеөзкөзіменкөргенінайтуышарт.Куәгерге,куәлікберуүшінзорлықкөрсетугеболмайды,бірақсебепсізкуәлікберуденбастарту.Діниміндеттібұзуделінген.