Адамзат тарихына көз салсақ,ықылымзаманнанберідінсізөмірсүрмегенін байқаймыз.Адамжәнетұлғаретіндеде,қоғамдықтұрғыдандадінгемұқтаж.Өйткенідінгедегенсенімоныңтабиғатыменжаратылысында бар. Туабіткен қасиет. Дін–оның мынақалтарыс–бұлтарысы мыңсан қабат ғұмырында арқа сүйер тірегі, сарқырап аққан өмір-өзендегі қайығының діттегенмақсатынаапарар ескегі мен жөнкөрсетертемірқазығы. Жетіқабаттантұратынғаламатәлемгебірсәткөзсалайықшы!Неткенғажапжаратылған?!Қандайтілжетпесжүйеқұрылған?!Осыәлемдеадамнанбасқаәрбіржаратылысөзқызметінқалтқысызатқарып,тыныстіршілігінжасауда.Алдын-алакелісіпқойғандайбірігіп,жұмылакірісіп,әлемніңтепе-теңдігінсақтап,жағдайжасап,соғанбағынуда.Аладамбаласыосынаужетіқабатәлемөзінебағынсада,бақыттыемес.Олұзақуақытбойыойланып,бұлғұмырғанегекелгенін,қайдабаратынынтабаалмауда.Мынаәлемніңөзіненеүшінбағынатынын,өзініңкімекенінұғаалмайжүр.Кейдеолөзініңдүниедегіжалғызақылиесіекенінаңғарсада,жақсығұмырсүреалмайжүр.Құсекешқұстыңұясықарағанжандытамсандырса,адамбаспанасынәзерсалуда. Адам-әлемдебірден-бірсаналыжан.Бірақзортауқыметтідесолсанаданкөрді....

Мұсылман құқығы адамдардың өз мүліктеріне шексіз иелік және билік етуді мойындайды. Осы туралы шариғат өз көзқарастарын ие оның коммунизм және социализмнен айырмашылығы; ол жеке...

Мұсылман құқығында жеке адамдардың құқықтық жағдайын отбасылық қатынастар реттейді. Ислам отбасы құқығына мирас, өсиет, кейбір сиға тартудың кейбір түрлерін, қамқорлық мәселелерін регламенттейтін нормалары жатады. ХІХ-ғасырдың...

Әрбірмұсылманқұқығымектекптерімұсылманғалымдарыныңөздерінің“Аллах”сөзініңқұқықидеяларынқалайтүсінуіарқылы,барлықисламмектептеріеңіріелімектепкенегізделеді. Суминнарменшимиттерарасындағыеңбастыайырмашылықжоғарыөкіметтің(биліктің)қатынасуыменқызметіетуіндежатыр.СумилерӘлиденкейінгіоныңәулиеттерінеимамдық(билік)берілуінқолдамайды.Сухмилертекалғашқы(4-халифаны)имамдептанидыда,алтұқымқуалапимамболудәстүрінмақұлдамайды,теккөпшілікжамағатимамдыөздерісайлайдыдейді. Шиматтарболсабилікбасынатекәлитұқымдарынансайлануытиісдептұжырымдайды,алалғашқыүшхалифада,кейінгіболғанбахуУммижәнебахуАббастықтардабилікті“заңдыӘлиұрпақтарынан”тартыпалғандепсанайды. Соныменқатаршимиттербастысумиттермұсылманқұқығыныңқайнаркөзіне жатқызбайды. Х–ғасырдасуннитбағытытөмендегідеймектептергебөлінеді: 1)Маликит;2)Ханифит;3)Ханбалит;4)Шафиит; Маликитмектебін713-795жылдарыөмірсүргенМалипибнАнас негізінқалады. Малипиттересімі,оныңнегізінқалаушыосыкісініңатыменаталып,оныңжолын қуушылар. МалипизмМединедедүниегекеліп,Арабелінде,Мысырға,СолтүстікАфрикамен Андалусияғатезтарапкетті.МәліпшілерАнестың“Әл–Муватта”аттыеңбегі меноғанжасалғантүсіндірмелердежатыр. МәлікибнАнасбелгіліхадисжинаушыболған.Оның“Әл-Муветте”еңбегінде хадистержиынтығынбіржүйегекелтіріп,сондай-ақсотшешімдерімен сахабалардыңзаңы сипаттағысұрақтарынабергенжауаптарынқамтыды.Осы еңбегініңмазмұныиджмеғанегізделеді. МәлікибнАнастыңшәкірттеріАль-Джунди(“аль-Мухасар”еңбегініңавторы), Аль-Кайревойн(“Ариселя”еңбегініңавторы)ж.т.б.–дашәкірттеріөздерінің шешімдерінтекқанақұранменСуннаранегіздеді.Соныменқатароларпиосқа (ұқсастығына)сүйенбейді. Суниттікмектептердіңеңалғашқысынсалушы Абу ХанифаИбнСабит (699-767) болған. Мұсылмандароныимамал-Ағзам(ұлыимам)депатаған.Осыкісініңесімініңнегізіндеханифиттікмектепқалыптасты.ОлМұсылман құқығыныңнегізгібастауларына құранмен...

Мұсылманқұқығыныңқайнаркөздеріекітопқабөлінеді.Біріншітопқа-құранжәнесунна,алекіншітопқаадилляиттихаджатады.Құранменсуннанегізгізаң,оларжалпықұқықтықшығармашылықпроцессінденегізгібағытсілтеушіболыптабылады. МұсылманзаңгерлеріҚұрандықасиеттікітапдеп,оныхалықаралыққұқықтардыңжәнеішкіқұқықтыңбастықайнаркөзінежатқызады.Солсебептенқұранбарлық жағдайларүшіналтышарт,мұсылманөмірініңнегізіболыптабылады.ҚұрансүрелеріМеккелікжәнеМединелікболыпбөлінеді. Құран мұсылмандардың ең басты қасиеттікітабы,Мұхамедтің610-632 аралығындағы 23-жылбойыәркезде,кейбірмәселелергебайланыстыМекке мен Мединеде «ғұндар»түріндекеліптүскен. Құран сүрелері көлемі жағынан әр қилы (3-тен 286 сотқадейін)114 сүредентұрады. «Құран» араб сөзі болып–«оқу,дауыстап айту»дегенмағынабереді.Пайғамбарға...

ЖалпыалғандаШариатілімікәләмменфикһілімдеріболыпекігебөлінеді. Кәләм–сенімжайындағыдогмалызжәнеүлгіболарлықілім,олдіннегіздерінанықтап,дәлелдепкөрсететінқағидаларменережелердентұрады. Фикһ–(түсінік,білім,ғылым)–мұсылмандардыңазаматтықтұрмыстіршілігінеқатыстықағидаережелер Фикһілімінемынадай4-бөлікқосылады Ғабидат–сенім,дінжайлыпрактикалықтүрдегіілім.(Намаз,ораза,қажылық,сияқтыт.б.) Ақудат–негізіненазаматтықістергеқатыстықағидаережелерді,міндеттемелермен оныңшарттарынтағыбасқалардықамтиды.Бұлжердеекіжақтың өзара келісіміталапетіледі. Айқаат–негізіненазаматтықістергеқатыстықағидаережелердіңішіндегіістерменкелісімдердіекіжақтыңкелісімінсізбірақадамшешетіндейәрекеттерді қамтиды. Ахкам–азаматтықтұрмыстіршіліктібүкілмұсылманәлемінеқатыстыәріоныорындайдыталапететінқағида–ережелер.Олар:тағамменас,аңаулау,куәлікберу,қылмысжайлызаңдар,жазалар,міндеттер,құнтөлеут.б. Соныменшариаттыңжалпыжүйесітөмендегіше Шариат Кәлам Фикһ Таухид; Набууат; Ғибадат; Айқаат; Адалат; Шиад; Ақудат; Ақкам Фикһілімініңжоғарыдааталғантөртбөлігіжинақталыпекібөліккебөлінеді: бөлімде“Ғибадат”дегенотпенсенімжайлыоқытудыңпрактикалықжолдары қарастырылады. Бөлімде3-кітаптантұратыназаматтыққұқықтанумәселелері. Соныменшариат–мұсылмандардыңбарлықіс-әрекеттерінреттепотырады.Сондай-ақолмұсылмандардыңмінезқұлығына,ойлауобразынадаәсеретеді.Осығанбайланысты4-элементтіқамтиды: Исламныңдінинормалары. Мұсылмандардыңморальэтикасы. Абадат(негізгідіниміндеттер),мұсылмандардыңАлла-тағаламенара–қатынастарын реттейтіннормалар. ...

Мұсылманқұқығыныңқайнаркөздерітікелеймұхамметпайғамбарментығыз байланысты,сондай–ақолисламдыбүкіларавияғатаратыпүлгерді.Мұхаммедтен кейіноныңжұмысынхалифтер(ізбасарларжүргізді.)Олардыңалғашқытөртеуі(Абу- Бакр,Омар,ОсманжәнеАли)Мұсылмандарарасындаерекшесилыболды.СебебіоларАрабиядантысжерлергетаралуынқамтамасызетеалды.ОлСолтүстікАфрика,Сирия, Серак,Палестина,Иран,ОртаАзиятерриторияларынқамтыды. Х-ғқалыптасқандініліміжүйесі(Аль-Амари)жәнеалахтыңжаңаталқылаушыларын “Мұсылманзаңдастыруқұқығы”дептүсіндірілді.Филптыңтөмендегі“талқылаушылары”қалыптасты. а)Сунниттерде:Шафиит,Ханафит,Ханбалит,Меликит; ә)Шииттерде:Джафарит; Фикһ(“тереңтүсінік,білім”)–мұсылманшылықтәртіп(юриспруденция), мұсылманшылық әлеуметтікқұқықжөніндегіілім. ЖалпыФилһіліміислампайдаболғандада,мұсылманмемлекеті–Халифат құрылған кезде дебірденпайдаболғанжоқ. 821-шіжартысынанбастапХалифттыңәлеуметтікзаңжүйесішариғатқанегізделмей, ислампайдаболғанғадейінжүзегеасырылыпкелгендәстүрліқұқықтарғанегізделді.Исламдінітаралғанжерлердіңбәріндедебұрынғытәртіпкекөпөзгерісенгізеқоймады.Текжаңадініңнегізгіқағидаларынақарсышықпауғанашеріболды. МұхаммедПайғамбарқайтысболғаннанкейін“жоғарғыбилікмәселесі”еңнегізгісаясижәнеқұқыққорғаушылықпроблемаларғаайналабастады.Мұсылмандарарасында“кімхалифболукерек”дегенмәселебойыншакөпбәсекеболды.ХалифОсман(үшіншіретбойынша),онылайықсыз деп санаған көтерісшілер қолынанқазатапты.ХалифАликөпмұсылмандаржағынанқолдаутаппады.ХалифАлиМұхаммедпайғамбардыңқызыФатимағаүйленіп,оғантуысболыпкелетін. ХалифОсманныңтуыстарыАлиғақарсышықты.ХалифАлидіқолдаушылар,оныМұхаммедпайғамбардыңтуысыболғандықтан,олерекшебиліктеболуықажетдепесептеді.ОседанкеліпАлижәнеАлишерғанаимамдар(қоғам басшылары),сондай-ақсаясижетекшілер(мемлекетбасшылары)болуытиісдегенлогикалықойқалыптасады.Осыжерденбастапшиизм(“аш-има”сөзіненшыққан“жақтаушылар”)ағымыпайдаболды. АлиОсманныңтуысқандары–Омеиолар(шыққанруы)мен күреспроцесінде жаңабір бағыт“Харид–жиизм”ағымыпайдаболды.Олардыңпікірібойынша,егермұсылман қауымықолдасы(маядлдаса)халифаетіпкезкелгенмұсылмансайланаалады.Омейяларшейттергеде,хариджииттергедеқарсысоғысты. Келесіөтекөптарқалғанағымдардыңбәрісуннизм.БұлағымдықолдаушыларпайғамбарМұхамметтіңөсиеттерінтолықорындаушыларболыпсаналады.Солсебептендеоларшииттерденгөріөздерінтолықдұрысжолдауымыздепесептеді.ШиизмненСунизімніңайырмашылығыоларбилікмәселесіндепайғамбардыңтуыстарыныңерекшеқұқықтарынмойындамайды.Ортағасырдағыбастымұсылмандинястиялары-Аббаситтер,Сельджуптар,Айжюбиттар,Мемлюптерисламныңсуннеағымынқолдаған. Мұхаммедисламқала-мемлекетіМединяныңжарғысынжасапшығарды. Жарғыбойыншаеврейлермұсылмандарсияқтыөздерінеріктітүрдеиеленіп, пайдаланаалады.Мұсылмандарарасындасоғысболуымүмкінемес.

Мұсылмандыққұқықтануілімініңөзібастауынжалғызғанақұраннаналып,бүкіл қағидаережелерін,сондай-ақоларғадегенқосымшаларынтағыдасолқұранға сүйеніптаратады. Шариатты–жолбастау,даярлау,олоныңқағидаларынахкамшешім,ереже,заң,бұйрықт.б.депатайды.Шариатисламныңнегізгізаңдылықтарынасүйеніп,онықұлпыртатүсетінзаңдаржиынтығы.Шариатілімікәләмжәнефиктілімдеріболып2-гебөлінеді. Кәләм-сенімхақындағыдогмалықілім.Олдіннегіздерінанықтапдәлелдеп көрсететінқағидаларменережелердентұрады. Кәләмілім-Аллаболмасынтаныпбөлуденбасқа4-бөліккебөлінеді. Таухид-Алланыңбірлігі. Адалат-Алланың(адалдығы)әділдігі; Набууат–пайғамбарлық. Шиад-өліптірілужәнешынөмір. Шиитербесіншіетіп–имаят,яғниисламдардыңмирастыболуынқосады. Фикһ–түсінік,білім,ғылым,кейінненқұқықтану–мұсылмандардыңазаматтықтұрмыс-тіршілігінеқатыстықағида–ережелері. Таухид(Алланыңбірлігі)–бұлисламныңбіріншідогмасы,яғни«ЛәилаһииллаАлла» (Алладанөзгетәңіржоқ)дегенсөзмұсылмандықтыңбірден–бірбелгісіт.б.Исламдінібойыншабұлсөйлемдітіліменайтып, жүрегінесіңіргенкісі,Исламдінінекіргенболыпсаналады.Бұлсенімді:Иман, алсенушіні:Мүміндепатады.Негізіненмүмінменмұсылманбірұғымдаайтылды. Набууат(пайғамбарлық)–Исламдініб/е АдамАтаданМұхаммедпайғамбарғадейінгіаралықтаадамзат баласына 124000пайғамбаржіберіліпті.Олардыңішіндееңсоңғысымұхамметпайғамбарсаналады.Х-ғасырғадейіншариаттыңдамуыҚұранменСуннаныталқылауыарқылыолталқылаудымұсылманзаңгерлерін«муджтахид»,«муфти»депатады.Олардыңкөпшілігіқұранмен1000дегенхадистердіжатқабілген. Муджтахид(-зерттеушісі,ғылым),-олшариғаттыңнегізгімәселелеріненөзбетіншешешім қабылдауғақұқылы.СоныменқатарМұджтахидарабтілін,Құранмен оныңтүсіндірмелерінжәнекемдегенде3000хадистітүсіндірмелеріменмүдірмейжатқаайтуытиіс. Муфти(пәтуә-беруші)–шариғаттыңнегізгішарттарынасүйенеотырып,даулыпікірлердішешіппәтуәғакелтіріп,шариғаттыңөзегтіережелерінетүсінікберетін,шариғатбелгілері Муджтехидтерисламдініндеқалыптасыпқалғанжағдайлардаөзқалпындааятауға, жәнеоғанбарыншақұрметпенқарауғатырысты.Соныменқатаржаңақоғамдыққатынастардыреттеумақсатындатәртіпережелерменнормалардықалыптастырды. Айта-кететінжәйтосытұстардашариатқұрамына(ру-тайпалық)исламғақайшыемесру–тайпалықсалт–дәстүрлердеенді. Х–ғасырдаМҚжүйелеудіңкодификациялықжұмыстарыжүргізілді.Кейбірболжамдар бойыншақарсықылынғаніс-әрекет.Бұлдәстүрлішариаттыңдамуынтоқтатты.ОсыданкейінМҚ-ғанегізіндеVІІ-Хғ-ғықалыптасқаннормалар менқағидалартүсіндіріледі. Шариаттыңкейбіринституттары1869-1876жылдарыкодификацияланды. МаджалдарұсынғанОсманимпериясыныңазаматтықкодексіТуркияда–1953жылғадейін,Иорданияда–1976жылғадейінпайдаланып(қолданылып)келді. Азаматтық,қылмыстықісжүргізукодексіне(192-арабмемлекеттеріменқабылданған) өзінеМҚ-даЕвроппаҚҚ-әсерінтигізеді. ХІ-ғасырдыңортатұсынанбастапМҚ-даекіншібірбағытпайдаболуысебепті,олсунниттержәнешмиттерболыпекігебөлінеді.Бұлекібағыттардыңөзмектептерібар:шмиттарде20-данастам,алсунниттердетөртеу(маликиттер, хақифиттер, шаяиттер,жәнеханбалиттер);ҚазіргітаңдаМҚ-ғакөптегеншмиттердеқолданылады, сондай-ақ1-млярттанастамадамисламдінінтұтынады.Көптеген...

ЕгемендіккеқолжеткізуімізбенҚазақстанРеспубликасыныңмемлекетболыпқұрылуы,оныңсыртқысаясаты,тарихы,ұлттықмемлекеттілігізеріттелебастады.Исламдініменмұсылманқұқығытүріктайпаларына,соныңішіндеқазақмемлекетініңорнығуына,пайдаболуына,құқықтықмәдениетіне,рухыныңдамуынаөзініңәсерінтигізеді.ИсламдініХІІ2-данастамуақытөмірсүріпкеледі.Меккегеқажылықетужылдан–жылғаөсетүсуде.Әлемніңқырықтанастаммемлекеттіисламдінінтұтынады.Мұныңөзіүлкендаму,цивилизация.Осыныңбарлығымұсылманқұқығынзеріттепбілуге,заңдыфакт.Студенттерінеөтетиімдіқажеттілік. Соныменқатармұсылманқұқығынзеріттеудіңқажеттілігіоныңмұсылманелдерініңмұхайзаңдылықтарынаәсеретуі.Мұныңмақсатыосындағыүлкентәжірибеніңбіздіңреспубликамызүшіндеқажететкенін,мұндамұнайөндіру,мұнайбарлау,мұнайөңдеужәнемұнайтасымалдаумінеосылардыңтымқажеттігінжетебілу,меңгеру. Сондай–ақеліміздіңбанкістеріүшінмұсылманелдеріндегібанкісісаласындағытәжірибиесінүйренуонызерттепталдауқажет–ақ. Мұсылманқұқығыменисламдінідегенұғымдарбір–бірінееттенежақын.Мұныңсебебіисламдінібүкілдүниежүзімұсылмандарыүшін(біркелкі)өмірініңбарлықкездерінеарналғанқұқықтықжиынтықболыпесептеледі. Мұсылманқұқығыішкіжәнехалықаралықнормалардантұрады.Бұлмұсылманқұқығысистемасынбелгілейді.Осынормаладыңнегізіндеонышарттытүрде:ішкіқұқықжәнехалықаралыққұқықдепболугеболды. Исламқұқықтықтерминологиясындахалықаралықмұсылманқұқығы–“сийар”депаталады. Мұсылманқұқықжүйесіоқупәніретіндетөмендегідейкөріністеболады.“Мұсылманқұқық”пәні,“Мұхаммедмемлекеттікқайраткержәнепайғамбарретінде”,“Мұсылманқұқықтеориянегіздері”,“мұсылманқұқықтар”,“Мұсылманқұқықжүйесі”,“Мұсылманқұқыққайнаркөздері”,“Мұсылманқұқықмектептері”,“Мұсылман–мұсылманазаматтыққұқығы”,“Исламжәнеотбасықұқығы”,“Мұсылманқылмыстыққұқығы”,“Мұсылманмемлекеттерініңқұқықсубьектілігі”,“Ислам,құқықдипломптия”,“Мұсылманмемлекеттерініңхалықаралықұйымдары”,“Мұсылманмемлекеттерініңшерттарқұқығы”,“Мүсылманқұқығындағысоғысжәнебейбітшілкмәселелері”,“Исламжәнеадамқұқығы”,“Халықаралықисламбанкқұқығы”,“Мұсылманқұқығыныңдамуы”. МемлекеттердіңбірігуіжәнежаулапалудыңнәтижесіндеАзияда,сондай-ақЕвроппададаәскери–феодалдықжәнеәскери–бюрократтықмемлекеттерпайдаболды.Осындайжолмениндиядамоголдаримпериясы,қытайдатандинастясыныңимпериясыт.б.қалыптасты.КүштіинтерграциялықрөлЕвроппадахристиндінінде,Оңтүстік–ШығысАзиямемлекеттеріндебуддадінінде,Аравияжартыаралындаисламдініндеболды. АрабияжартыаралыИранменСолтүстік–Шығысафрикааралындаорналасқан.570ж.Мұхаммедпайғамбардүнигекелгенкездеолжердетұрғындаразорнасқанболатын.Арабтаркөшпеліхалықболып,ИндияменСириякейінненсолтүстік-АфрикаменЕвроппамемлекеттеріарасындасауда–керуенбайланыстарынтүйелермен,басқадажүккөліктеріменқамтамасызететін.Мұхаммедпайғамбардыңшыққантегіболыпсаналатынқұрайштайпасыбірнешеуақыттанберікеруендеріңқауіпсіздігінқамтамасызеткен. Мұхаммедпайғамбарлықты40жастан,яғнибіріншіретВлладинуахикелгенсәттенбастапжүргізді.Оладамдарғаөздінінекіруүшін“Алладанбасқатәңіржоқ,мұхаммедоныңемшісі”депайтудынасихатетті.ОлөзініңалғашқыуағызынөзініңтуыпөскенқаласыМеккегебастады.Бірақоныңбұлісәрекетіжергіліктіпутқатабынушылартарапынанқуғынғаұшырады.Нәтижедеөзіменпікірлесадамдарменқоңсымедина(бұрынғыясриб)қаласынакөшугемәжбүрболды. 610-620жылдараралығындамеккегежергіліктіпутқатабынушыларменжаңаисламдінініңөкілдеріарасындакүрестерболыпөтті.Ясрибқаласыныңхазраджжәнеаустайпаларыпайғамбарғақолғабыскөрсетті.Оларисламдыөміріменқорғауғаантетті.Пайғамбардыңсоңынанерушілермеккелікқұрайштайпасынанқысымкөрсеткенділіктен,оларданжасырынтүрдеЯсрибқаласынакөшті.Бұлкөш26-шілде622(621)жылыболды.Осыкезденбастапресмимусылманжылсонауыбасталды. МұхаммедПайғамбарөзуақыттыңішіндеөзініңізін(жолын)қууышыларсанынмолайтатүсіп,630жылымеккеқаласынақайтаоралуғамүмкіндіктуды.Солуақыттамеккеқаласынақайтаоралуғамүмкіндіктуды.Солуақыттамеккеқаласыныңтұрғындарыдаоныңдінінекіргенболатын.Жаңадін“ислам”дегенатауғаиеболды.Ислам–“құдайғаберілу”,“құдайғақұлшылықету”дегенмағанабереді. МұхаммедПайғамбарқайтысболғансәттебарлықАрабияоныңбилігіндеболатын.Оныңалғашқыорынбасарлары–абуБапр,Омар,Осман,Али,Әділхалифтердегенатқаиеболды.“Халиф”-“ізбасар,орынбасар”дегенмағанабереді. Омархалифтіңтұсында(634-644)бұлмемлекеттеДамаск,Сирия,ПалестинажәнеФиникия,алкейінненЕгипетқосылды. АрабдержавасыныңшығысжағыМесопатамияжәнеДерсияесебіненкеңейді.АлкелесіжүзжылдықтаарабтарСолтүстікАфрикаменИспанияныжаулапалды.Мұхаммед -исламныңнегізінқалаушы,АллаһтыңемшісіМұхаммедПайғамбар біздіңжылсанауымыздың570жылыдүниегекелген.Мұхаммед40жасқакелгендедіниойларғашомылабастады,оныңішкікүшқуатышарықтаушегінежетті.Онықандайдабіркөріністердауыстарбаулапалды.МеккежанындағыХиратауүңгіріндеолөздінинанымыменжетеқалатын.Олондаперіштенікөрді(Жабрайл)ПеріштеоғанАллаәмірінжеткізудісұрады. Мұхаммедпайғамбар,Аллаемшісіретіндеалғашқыдаоныңжақынтуысқандары,кейіненмеккелікатақтысаудагерАбу-Бакір,кейінОсмен,тальхаж.б.б.мойындады.Мұхаммеджолынұстанушыларалғашқыдаелушақтыболған,оларжергіліктімеккеқоғамымен,әсіресе“құрайым”тайпасынанкөпқарсылықтаркөрді.Олар622жылымеккенітастапЯсрибқаласынакөшугемәжбүрболды.Ясрибқаласыкейінненмедина(пайғамбарқаласын)депаталды. Мединада53жасармұхаммед–пайғамбармәртебесінресмиалып,мұсылманәдеп–ғұрып,заңдарынүйретебастады.Мұхаммедтіңжолынқууышылар,оныңжанынабірігіпуммааттықоғамқұрды.Бұлқоғамныңмәніендіқоғамғамүшеболушылартуыстықбелгілерібойыншаемес,исламғамүшелігінебайланыстыжүргізілді.Уммағакезкелгенисламдымойындағанадаммүшеболуғамүмкіндікболады.Көпұзамаймединелікпұтқатабынушыларисламдінінмойындайды. Хижраның2-шіжылымұхаммедмұсылмандарғаиерусалимғақарап(намаз)емес,алмеккегеқарап,яғнимеккеліккаабақарапнамазоқудыбұйырды.Нәтижедеқұбылаөзгерді. Хижраның626жылымеккеліктерменмединеліктердіңкүштерітеңболды,тараптаркеліссөзгемәжбүрболды.ДәлосытұстаМұхаммедпайғамбардыңдипломатиялыққабілетікөрінді.Худайближеріндеқолқойылғанжазбашакелісімшартқасәкес:меккеліктермединалықмұсылмандардыкабағажіберугеміндеттеледіжәнеосыуақытта(3күн)меккеліктерқолдаболмауғауәдеберді.Алөзкезегіндемединеліктермеккеліктердіңкеруендерінетиіспейтінболды. 630жылымеккесоғыссызмединеліктергеберілді.Мұхаммедмеккеніжаңа–исламдінініңорталығынаайналдырды.Каабадаашықтұрдепұттарменпайсимволдаржойылдыжәнебабахансоларынорындаумұсылмандардыңбаспарызыныңбірінеайналды. 631жылы,яғнихажраның9жылдытарихшылар“елшілікжылы”депатады.МеккеліктердіңбилігіндеболғанБедуинтайпасыМұхаммедпайғамбарғаөзерініңдінгекіретініжайлыелшілержіберді. Хажыраның10жылыМұхаммедөзініңотбасыменбіргемеккегеұлыхатшысапарынжасады.Бұлхажтарихта“аль–хажальакбар”дегенатпененді. Осыхаждансоң 3айдан кейінпайғамбардүниеденөтті.

РимимпериясыныңБатысжәнеШығыс/Византия/империяғабөлінуі,оныңсебептері. Олардыңтарихидамужолдарындағыөзгешеліктер. ФедосийөліміненкейінгіБатысРимимпериясыныңжағдайы.Мемлекеттіңішкіжағыныңберікболмауы.ПровинциялардағысепаратиЗхМ.Бюрократияныңезгісі.Фискалдыққанаудыңкүшеюі.Армияныңжөнемемлекеттікаппараттыңварварлануы.Шіркеуішіндегікурес.Құлдардың,колондардыңжәнепровинцияхалықтарыныңбасқадатөменгіқабатындағылардыңреволюциялықкөзқарасы. ХалыктардыңҮлықонысаударуы.ОрталықжәнеШығысЕуропаныңтайпалардүниесі.Гунндарменготтар.Вестготтарқозғалысы. Рейндегігермантайпаларыныңбірігуініңкүшеюі.РадагайсаәскерлерініңИталияғабасыпкіруі.БатысимперияменВизантияныңарасындағықарама-қайшылықжәнеАларихтыңИталияғажорығы.АларихтыңРимдіталқандауыжәнеоныңсалдары. РейншекарасынгермандықгардыңбүзыпөтуіжәнеБатысРимтерриториясындаварварлықкоролдықтардыңқұрылуы.ВестготтардыңТулузмемлекеті.ВавдалдардыңИспанияменАфрикағажорығы.Африкадағывандалдармемлекеті.Оңтұстік-шығысБританиядағыанглдарменсакстар.Римпровинцияларындағыақсүйектерменжаңакоролдықтардағыварварлардыңқарым-қатынасы.ВарварлардыңРиммұрасын пайдалануы.Жаңаәлеуметтік-экономикалықжәнесаясиқурылудыңэлементтері. Гунндаршапқыншылығы.Каталуншайқасы.Риморталықөкіметініңжандалбасасы. 450-470жылдардағыимператорлардыңтымжиіауысуы.Империянысақтапқалудың соңғыәрекеті.ЙмператорМайорианреформаларыжәнеоныңсәтсіздігі.РомулАвгустуланытақтантүсіружәнеРимимпериясыныңсоңы. Антикалыққұлиеленушілікқоғамныңқүлауыныңэкономикалықжәнеәлеуметтік-саясисебептері. КдзіргітарихнамадаБатысРимимпериясыныңжәнеантикалықцивилизацияныңқүлаусебептерітуралымәселе.Мәденикүлдырауконцепциясы.Континуитеттеориясы.БатысРимимпериясыныңқүлаумәселелеріотандықтарихнамада. Римқүлиеленушілікқоғамыменмемлекетініңдағдарысы. Саясидағдарысжөне 193-197жылдардағыазаматсоғысы.Северлерәулеті.СептимийСевердіңөскери-саясиреформалары.Императоржәнебюрократтықаппаратбилігініңкүшеюі.Армиядағыреформаларжәнеоныңсаяси ролінкөтеру,Римазаматтығыправосыныңимпериябарльтұрғындарынатаралуыжәнеоныңсалдары.БіріншіСевердцЛтүсындасенатқақатынастыңөзгеруі.АлександрСевердщ!тұсындағы«Сенаттықреакция».Армияныңнаразылығы,саясйіөміргекилігуі.Солдатимператорларыжәнеолардыңсаясаты,!ГаллиенніңбилігіжәнеРимимпериясыныңыдырауы.|Орталықбиліктіңәлсіреуі,провинциялардасаясиіқұрылымдардыңпайдаболуы.IIғ.варварлықшеткіаймақтар.;Римшекаралықбекіністерінварварлардыңбұзыпөтуі,олардыңРимтерриториясынақоныстануыжәнеоныңсалдары.Империянықалпынакелтіругетырысу.Аврелианныңжәнеоныңмұрагерлерініңбилігі.Римимпериясыныңсаясиыдырауы-Римқұлиеленушілікқоғамыныңәлеуметтік-экономикалықдағдарысыныңсалдары. РимқұлиеленушілікэкономикасыныңIIғ.дағдарысы.Ауылшаруашылығынқайтақүру,интенсивтісалаларындағытоқырау,егінегетінжерлеркөлемінің,жұмыскүшікөздерінің,егінөнімділігініңазаюы.Үсақжәнеортақұлиеленушілікпоместьелердің кедейленуі. Латифундиялық шаруашылықтардыңжәнеұсақжерпайдаланушылықтыңкүшеюі. Қалаларменқалаөмірініңтоқырауы.К^лалардағықолөнерөндірісініңқьіскаруыжәнелатифундиялардағыпоместьелікқолөнердіңөсуі.Алмасуменсауданыңқысқаруы.Финансдағдарысыжөнеақшаныңдевальвациясы.Ақшаайналымыныңбұзылуы.Шаруашылықтыңбелсендіорталығыныңқалаларданмагнаттардыңлатифундиясынаауысуы. Құлдыктыңклассикалықжүйесініңжәнеоныңтаптыққұрылымыныңдағдарысы.Құлеңбегініңөндірістегіролініңтөмендеуіжәнеауылшаруашылығымейқолөнердеколовдарментәуелдіадамдареңбегіролініңартуы.Тәуелдіегіншілереңбегінқанаушыіріжериеленушілертабыныңқалыптасуы.Римқоғамыныңтаптыққұрылымыныңкұрделенуі,өтпелікезеңніңбелгілері. Саяситолқымалылықтыңөлеуметтік-экономикалыққарама-қайшылықтардыңшиеленісуінеәсері.Салықсалудыңкүшеюіжәнеоныңсалдары:интенсивтішаруашылықтардыңтозуы,бұқараныңқайыршылануы,қалалардытұрғындарыныңтастапкетуі. Дөстүрлімөденибағалылықжүйесініңдағдарысы.Әлеуметтікжәнетаптыққарама-қайшылықтаржәнеолардыңкөрінуформалары.Римқоғамындағыәлеуметтік-экономикалыққайтақұрупроцесіжәнеIIғ.дағдарыстаншығу.IIIғ.соңындаИмпериянықалпынакелтіру. І-ІІІғ. христианөдебиеті:жаңаөсиетканоныныңшығармалары, апокрифтер, апологеттердіңшығармалары.Антикалықәдебидәстүрдіңөсері.Кумран жазбалары жөнеертехристиандықөдебиет. қоғамыменмемлекетініңдағдарысы жағдайында.Христиандініңэволюциясы жәнеоныңимператорлықбилікпен жақындасуы. РимқоғамыжәнемемлекетіІҮғ.Доминатжүйесі IIIғ.дағдарыстаншығу.ДиоклетианменМаксамианныңөлеуметтік-экономикалықжәнесаясиреформалары.Мемлекеттікбасқарудықайтакұру:тетрархия,доминатжүйесін/римдікабсолютизм/орнату.Императорбилігі. Бюрократияны,провинциялықжәнеәкімшілікжүйеніқайтаданұйымдастыру. Салықсалуреформаларыжөнефискалдықезгініңкүшеюі.Бағалартуралыэдиктжәнеэкономиканымемлекеттікреттеу.Диоклетианныңдінисаясаты.Христиандардыкудалау.Диоклетианныңсыртқысаясаты. Диоклетианмүрагерлерініңарасындағыбиліккүрес.КонстантинніңжеңісіжөнеоныңішкісаясатКонстантинніңДиоклетианбастағанреформалардыаяқгауСословиелердіезгігесалу:колондарды,қолөнершілердкуриалдарды. Армиядағыреформалар.ЖасақтаужүйесінөзгерЛегиондардыжаңаданұйымдастыру.Жылжымалыжәншекаралықәскерлер.Аттыәскерролінін,күшеюі. Ақшареформасыжәнеақшаайналымыныңжүйесі. Константинніңдінисаясаты.Миланэдикті.Никейсоборы.Христиандықтыңмемлекеттікүстемдінгеайналуь^жөнеоныңсалдары.Константинополдіңнегізініңқаланужөнесондаимператоррезиденциясыныңкөшірілуі. ІҮғ.Империядағыэкономикалықжағдайдыңбірқалыптығы.Шаруашылықөмірдіңжәнеақшаайналымыныңжандануы.Шаруашылықтықайтакүру,оныңнатуралдануытауарлышаруашылықтыңтоқырауы.Өндірістегіқүлеңбегініі|(|қыскаруы.Магнат-латифундистердіңэкономикалыққуатыныңөсуі.Олардысаясибилікэлементтеріменқамтамасызету.Езілгенколондардыңнегізгіөндірушілертабынаайналуы.Патроцинияныңтаралуы.Римпровинцияларындағыварварқоныстарыжәнеимперияныңварварлануыныңбасталуы. Христианшіркеуі-Рисмемлекетініңтірегі. Әлеуметтікжәнетаптыққарама-қайшылықтыңшиеленісуі.Колондарменқүлдардыңреволюциялыққозғалысы:багаудтар,агностиктер.Дінгесенбеу-әлеуметтік-идеологиялыққарсылықтыңкөрінісі. Үлыхалықтарқонысаударуыныңбасталуы.Вестготтардыңбасыпкіруі.Адрианопольтүбіндегіримдіктердіңжеңілісі.Римармиясыныңварварлануы.Феодосийжәнеоныңимперияныңбірлігінсақтапқалуүшінкүресі. БатысРимимпериясыныңкүлауы.ЕжелгіРимтарихыньщаяқгалуы РимимпериясыныңБатысжәнеШығыс/Византия/империяғабөлінуі,оныңсебептері.Олардыңтарихидамужолдарындағыөзгешеліктер. ФедосийөліміненкейінгіБатысРимимпериясыныңжағдайы.Мемлекеттіңішкіжағыныңберікболмауы.ПровинциялардағысепаратиЗхМ.Бюрократияныңезгісі.Фискалдыққанаудыңкүшеюі.Армияныңжөнемемлекеттікаппараттыңварварлануы.Шіркеуішіндегікурес.Құлдардың,колондардыңжәнепровинцияхалықтарыныңбасқадатөменгіқабатындағылардыңреволюциялықкөзқарасы. ХалыктардыңҮлықонысаударуы.ОрталықжәнеШығысЕуропаныңтайпалардүниесі.Гунндарменготтар.Вестготтарқозғалысы. Рейндегігермантайпаларыныңбірігуініңкүшеюі.РадагайсаәскерлерініңИталияғабасыпкіруі.БатысимперияменВизантияныңарасындағықарама-қайшылықжәнеАларихтыңИталияғажорығы.АларихтыңРимдіталқандауыжәнеоныңсалдары. РейншекарасынгермандықгардыңбүзыпөтуіжәнеБатысРимтерриториясындаварварлықкоролдықтардыңқұрылуы.ВестготтардыңТулузмемлекеті.ВавдалдардыңИспанияменАфрикағажорығы.Африкадағывандалдармемлекеті.Оңтұстік-шығысБританиядағыанглдарменсакстар.Римпровинцияларындағыақсүйектерменжаңакоролдықтардағыварварлардыңқарым-қатынасы.ВарварлардыңРиммұрасынпайдалануы.Жаңаәлеуметтік-экономикалықжәнесаясиқурылудыңэлементтері. Гунндаршапқыншылығы.Каталуншайқасы.Риморталықөкіметініңжандалбасасы. 450-470жылдардағыимператорлардыңтымжиіауысуы.Империянысақтап...

Саясидағдарысжөне193-197жылдардағыазаматсоғысы.Северлерәулеті. Септимий Севердіңөскери-саясиреформалары.Императоржәнебюрократтық аппаратбилігінің күшеюі. Армиядағыреформаларжәнеоныңсаяси ролінкөтеру, Рим азаматтығы правосыныңимпериябарльтұрғындарынатаралуыжәнеоныңсалдары.БіріншіСевердцЛтүсындасенатқақатынастыңөзгеруі.АлександрСевердщ!тұсындағы«Сенаттықреакция».Армияныңнаразылығы,саясйіөміргекилігуі.Солдатимператорларыжәнеолардыңсаясаты,!ГаллиенніңбилігіжәнеРимимпериясыныңыдырауы.|Орталықбиліктіңәлсіреуі,провинциялардасаясиіқұрылымдардыңпайдаболуы.IIғ.варварлықшеткіаймақтар.;Римшекаралықбекіністерінварварлардыңбұзыпөтуі,олардыңРимтерриториясынақоныстануыжәнеоныңсалдары.Империянықалпынакелтіругетырысу.Аврелианныңжәнеоныңмұрагерлерініңбилігі.Римимпериясыныңсаясиыдырауы-Римқұлиеленушілікқоғамыныңәлеуметтік-экономикалықдағдарысыныңсалдары. РимқұлиеленушілікэкономикасыныңIIғ.дағдарысы.Ауылшаруашылығынқайтақүру,интенсивтісалаларындағытоқырау,егінегетінжерлеркөлемінің,жұмыскүшікөздерінің,егінөнімділігініңазаюы.Үсақжәнеортақұлиеленушілікпоместьелердің кедейленуі. Латифундиялық шаруашылықтардыңжәнеұсақжерпайдаланушылықтыңкүшеюі. Қалаларменқалаөмірініңтоқырауы. Қалалардағықолөнерөндірісініңқьіскаруыжәне латифундиялардағыпоместьелікқолөнердіңөсуі.Алмасуменсауданыңқысқаруы.Финансдағдарысыжөнеақшаныңдевальвациясы.Ақшаайналымыныңбұзылуы.Шаруашылықтыңбелсендіорталығыныңқалаларданмагнаттардыңлатифундиясынаауысуы. Құлдыктыңклассикалықжүйесініңжәнеоныңтаптыққұрылымыныңдағдарысы.Құлеңбегініңөндірістегіролініңтөмендеуіжәнеауылшаруашылығымейқолөнердеколовдарментәуелдіадамдареңбегіролініңартуы.Тәуелдіегіншілереңбегінқанаушыіріжериеленушілертабыныңқалыптасуы.Римқоғамыныңтаптыққұрылымыныңкұрделенуі,өтпелікезеңніңбелгілері. Саяситолқымалылықтыңөлеуметтік-экономикалыққарама-қайшылықтардың шиеленісуіне әсері.Салықсалудыңкүшеюіжәнеоныңсалдары:интенсивті шаруашылықтардың тозуы,бұқараныңқайыршылануы,қалалардытұрғындарының тастап кетуі. Дөстүрлімөденибағалылықжүйесініңдағдарысы.Әлеуметтікжәнетаптыққарама-қайшылықтаржәнеолардыңкөрінуформалары.Римқоғамындағыәлеуметтік-экономикалыққайтақұрупроцесіжәнеIIғ.дағдарыстаншығу.IIIғ.соңындаИмпериянықалпынакелтіру. 2.ХристиандықгыңшығуыжәнеоныңертетарихыРимимпериясындағыб.э.Iғ.діниөнер.Ресмидінжәнеоплозициядағыдінижүйелер.Шығысдіңцерініңтаралуы.Христиандінініңпайдаболужағдайыменалғышарттары.Христианілімініңдеректері.Ертеректегіхристианқауымдары,олардыңәлеуметтікқұрамы, І-ІІІғ.христианөдебиеті:жаңаөсиетканоныныңшығармалары,апокрифтер, апологеттердіңшығармалары.Антикалықәдебидәстүрдіңөсері.Кумранжазбаларыжөнеертехристиандықөдебиет. Христианілімініңмазмұны.Мыңжылдықпатшалықтуралыілім,эсхатологияжәнемессианизм.ҚазіргіәдебиеттегіИисусХристостыңжекебасытуралымөселе.Христиандықэтика.Табынудыұйымдастыру.Христианшіркеуініңдамуы.Қауымдаржәнеепископат.ХристиандықгыңРимқоғамынатаралуыжәнехристианқауымдарыныңәлеуметтіккүрамыныңөзгеруі.Шіркеуішіндегікүрес.Епископтықбиліктіңкүшеюі.Дінгеқарсылар.Гностиктержөнехристиандықдінифилософияныңжасалуы.Христиандық,римқоғамыжөнемемлекеті.Римдікавторладыңхристиандарменайтысы.Христиандардықудалау.Христианапологеттері.Тертуллиан.ХристианшіркеуіIIIғ.Римқоғамыменмемлекетініңдағдарысыжағдайында.Христиандініңэволюциясыжәнеоныңимператорлықбилікпенжақындасуы. 1.РимқоғамыжәнемемлекетіІҮғ.Доминатжүйесі IIIғ. дағдарыстаншығу....

Монархиялықжүйеніңтарихиқажеттілігі.Октавиан-Цезардыңмұрагері. Октавианның саясибағдарламасыжәнеоныңалғышарттары.ОктавианАвгустыңзандарыжәне монархиялықжүйенегізініңпринципатформасындақалыптасуы.Мемлекет басшысыныңбилігі.Сенаттыңжағдайы.Халықжиналыстарыншектеу.Бюрократтық аппараттыңқүрылуы.Римармиясынқайтақұру.Флоттыңқұрылуы.Августың принципатжүйесіндегіреспубликалыққүрылымныңэлементтері.Провинциялармен қарым-қатьшас. Августыңәлеуметтіксаясаты. Құлиеленушіліктіңнегізіннығайту.Қүлиеленушілер табыныңәртүрлітоптарына,провинцияхалқынақатынасы.Егіншіліктіколдау. Августыңаграрлықсаясаты.ВергилийменГорацийтворчествосындамонархиялық этиканыңкалыптасуы. Августыңсыртқысаясаты.ОныңжаулапалуларыжәнеРиммемлекетініңшекарасын кеңейту.РейнменШығыстағышекаралардыңтұрақтануы.Парфияменқатынасы. Августбилігініңжалпынөтижелері. РимимпериясындағыІ-ІІғғ.әлеуметтік-экономикалыққатынастар Жерортатеңізіаймағыныңэкономикалықгүлденуі.ЖерортатеңіздікРим экономикасыныңқүрылуы.Жаңөақалалардыңсалынуыжөнеқалаөмірініңдамуы. МуниципалдықжүйеніңжәнеклассикалықтиптегіқүлиеленушілікжүйеніңРим провинцияларындатаралуы.Провинциялардыромандандыружөнеоныңолардың экономикалықдамуынаөсері.Ауылшаруашылығыныңжагдайы:егіншілік,жүзімөсіру,зәйтүнөсіружәнемалшаруашылығы.Жеркатынастары.Құлеңбегініңауыл шаруашылығындатаралуы.Колонаттыққатынастардыңдамуыжәнеоныңэволюциясы.Италиядажәнепровинциялардаіріжәнеұсақжериелену.Римимператорларының аграрлықсаясаты.Алиментарлықмекемелер. Қолөнерөндірісі.Шикізатбазасыныңкеңеюі.Жаңаматериалдарменшикізаттүрлерініңпайдаболуы.Техникалықпрогресс.Негізгісалалары:металлургияжәнеметаллөңдеу.Керамикажасау өндірісі.Еңбектіұйымдастыру.Қолөнердегіқұлдарменеріктілердің еңбегі. Қала-қолөнерөндірісініңорталығы.Поместьелікқолөнер. Саудажәнеақшаайналымы.Ауылшаруашылығыменқолөнердетауарлыөндірістің дамуы.Негізгісаудазаттары.Теңіздегі,өзендегіжәнеқүрғақтағысауда.Бастысауда...

Олигархиялықжөнедемократиялықтоптар.80-шіжылдардыңбасында Италиядағы борышкерлікмәселесініңшиеленісуі.ШығыспровинциялардағыРимгеқарсықозғалыс.Понтпатшалығы–ШығыыстағыРимніңбастықарсыласы.МитридатҮІЕвпатор. Оныңсыртқысаясаты.РимніңМитридатпенбіріншісоғысы.МарийменСулланыңРимдегісаяситартысы.Митридатқақарсыәскериқимылдар.Римдегімариандықтөңкеріс.Циннаныңбасқаруы.СулланыңИталияғаоралуыжөне83-82жылдардағыазаматсоғысы. Сулланыңжеңісіжәнеоныңдиктатурасыныңорнауы.Сулладиктатурасыньщсипатыжәнеоныңқазіргітарихнамадабағалануы. Суллаөліміненкейінгіәлеуметтіккүрестіңшиеленісуі.Популярларменоптиматтар,олардыңнегізгіталаптары.Провинциялардағықозғалыс.СерторийжәнеоныңсулландықтарғакдрсыИспаниядағыкүрес.СерторидіңИспаниядағыпровинциятүрғындарынақатыстысаясаты. Жерортатеңізіндегіқарақшылықтыңжандануы.Шығыспровинциялардағыжағдай.МитридатпенжәнеАрменияпатшасыТигранменжаңа/3-ші/соғыс. Спартакбастағанұлықұлдаркөтерілісі.Себептері,бағдарламасы,көтерілісбарысы.Көтерілістіңұйымдасуы.Спартактықәскериөнері.Көтерілісшілердіңарасындағыалауыздық.Көтерілістіңталқандалуы. Көтерілістіңжеңілусебептері.КөтерілістіңРимқоғамыныңәлеуметтік-саясидамуына әсері. Саяситоптардың70-шіжылдардыыңсоңы–60-шыжылдардьщбасындағыкүресі Суллағадейінгіконституциянықалпынакелтіру.Помпейдіңкөтерілуі.Оныңпираттарменкүресі.Митридатпен3-шісоғыстыңаяқталуы.Помпейдің,Шығыстағысаясатыжәне Римніңпровинциялықсаясатындағыжаңатенденция. Римдегі60–шыжылдардағыішкісаясикүрес.Аграрлықжәнеборышкерлікмәселенің шиеленісуі.СервилийРулдың заңжобасыайналасындағыкүресжәнеКатилина заговоры.Оныңсөтсіздігі.Цицеронның60-шыжылдардағысаясиқызметі.60-шы жылдардыңсоңындағысенатолигархиясыныңсалтанаты. Біріншітриумвират–сенатқақарсыкүштердіңұйымдасуы.Цезардыңконсулдық қызметіжәнеоныңәлеуметтік-саясиреформалары.Клодийжәнеоныңсаясиқызметі. Сенатжөнеоның50-шіжьшдардағысаясаты. ЦезардыңГаллидағысоғыстары.ЦезардыңкүшеюіжәнеоныңРимменГаллиядағысаясаты.Галлияныжаулапалудыңсаясисалдары. РимніңШығыстағысаясаты.Парфияменсоқтығысы.Крассжорығыжәнеоныңталқандалуы.Парфия–РимніңШығыстағыбастықарсыласы. Біріншітриумвираттыңтарқауы.Римдегісаясианархия.Республикалықмекемелердіңдағдарысы.Помпейдіңсенаттықолигархияменодағы.ЦезарьменПомпейдіңарасындағыазаматсоғысы.Цезарь–Римдиктаторы. Цезардыңзаңдары.Мемлекеттікқұрылымдыреформалау.Цезардыңәлеуметтіксаясаты.Цезарьдиктатурасынақазіргіәдебиеттердеберілгенбаға. Цезарьөліміненкейінгіазаматсоғыстары.Цезаршыларжәнереспубликашылар,олардыңәлеуметтікқұрамы.Екіншітриумвиратжәнепроскрипциялар.Филиппытүбіндегітүбіндегішайқасжәнереспубликалықпартияныңкүйреуі.Армияныңсаясиролініңкүшеюі.АнтонийменОктавианныңжоғарғыбилікүшінкүресіжәнеолардыңсаясибағдарламалары.АнтонийдіңШығыстағықызметі.Италияжерлерінардагерлергебөліпберу.ИталияқұлиеленушілерініңОктавиандықолдауы. Акциитүбіндегішайқас.Антонийдіңөлемі.ЕгипеттіңРимгеқосылуы.Азаматсоғыстарыныңәлеуметтік-саясисалдары.ПолистікжүйеніңдағдарысыжөнеРимреспубликасыныңнегізгіқүлаусебептері. Риммәдениетіб.э.д.ІІІ-Іғғ. Мәденисинкретизм.Грекмәдениетініңәсері.Риммөдениетініңиталиялықаспектісі. Білімберужүйесініңқалыптасуы,Б.э.д.ІІІ-Іғғ.Римдіні.Грекжәне эллиндік культтардың ықпалы.Қүдайлардың негізгітоптары.Құдайғасиынудыүйымдастыру. Абыздарколлегиясы.Мифология.Мейрамдаржәнеолаардыұйымдастыру.Театрқойылымдарыныңәсері.Гладиаторларшайқасы. Римправосыжәнеоныңсипаты.Правоныңнегізгідеректері. Италиядалатынтілініңтаралуы.Римәдебиетініңпайдаболуымендамуы.ЛивийАндроник.ПлавтжәнеТеренции.ГайЛуцилийжәнесатиражанрыныңпайдаболуы.Б.э.д.Iғ.Римәдебиетініңгүлденуі.ЛукрецийКаржөнеоның«Заттартабиғаты»поэмасы.Римлирикасыныңгулденуі.Катулл.ЦицеронменВарронныңәдебитворчествосы.Саллюстий. Римсәулетөнеріжәнеқалаларсалуісі.ИталияньщурбанизациялануыжәнеРимқаласалуісінегізініңкдлануы.Жаңақұрылысәдістеріжәнематериалдары.Бетондыойлаптабу.Күрылыстардыңжаңатипі. Мүсінөнеріжәнеживопись.Жекепортретсалудыңдамуы. Ғылым.Қолданбалығылымныңдамуы:юриспруденция,агрономия,риторика,сөулетөнеріжәнет.б. АғаКатонның,Цицеронның,ТеренцийВарронныңмәдениқызметтері.

РимжаулапалушылығыныңИталияныңәлеуметтік-экономикалықдамуынаәсері.Жаулапалғанелдердітонау,материалдықбағалызаттарменкүлдарғақосымша.Ертеқриеленушілікқатынастардыңклассикалыққүлдыққаайналуы.Оныңсипаттамасы.Италиядажаңақалалардыңсалынуы,қалаөмірініңгүлденуі. Классикалыққұлдықгыңэкономиканыңдамуынаөсері.Интенсивтісалалардыңдамуы:жүзім,зәйтүнөсіру.Егіншіліктіңжағдайыжәнедеңгейі.Астықөнімділігі.Тауарлыөндірістіңдамуы.Құлиеленушівиллалардыңтаралуыжәнеолардыңкұрылымы.Құлеңбегінұйымдастырушы.Аграрлықкдтынастардыңерекшелігі.Қүлиеленушіліквиллалардыңнығаюы.Шаруашаруашылықтарыныңтокярауы.Жерменшігініңшоғырланупроцесі.Латифундиялардыңпайдаболуы. Қолөнер.Құлеңбегініңтаралуы.Құлшеберханаларыныңұйымдасуы-оффициндер.Шикізатбазасыныңжағдайы.Өндірістіңнегізгісалалары:металлургияжәнеметаллөндеу.Тоқымашылық.Қару-жарақөндірісі.Сауда.Тауар-ақшакдтынастарыныңдамуы.Қолөнердіңауылшаруашылығынанбөлінуі.Италийлікқала-саудаменқолөнерорталығы.Саудазаттары.Италийліксауданыңбастыорталықтары.Кдтынасжолдары.Римжолдарыныңсалынуы.Теңізсаудасы.Италияныңпровинцияларментауарбайланысы. Ақшаайналымы.Римтеңгелері.Б.э.д.ІІ-Іғғ.Италияэкономикасының жоғарғыдеңгейі.Б.э.д.ІІ-Іғғ.Римніңтаптықжәнеөлеуметгікқұрылымы Римкүлиеленушілікқоғамыныңб.э.д.ІІ-Іғғ.таптықжәнеәлеуметтік құрылымы. Негізгіүштап:қүлдар,үсақөндірушілер,құлиеленушілер.Олардыңбіркелкіеместігі. Әртаптыңөзішіндегіәлеуметтіктаптар.Қүлиеленушітаптыңкүрылымы:сенаторақсүйектер,салтаттылар,муниципалдықшонжарлар,провинциалқүлиеленушілер. Люмпен-пролетариат. Римазаматтары,италийлықтаржәнепровинциалдар.Таптықжәнеөлеуметтіккдрама-қайшылықтардыңкүрделілігі.Қүлдардыңқүлиеленушілермен,селожәнеқалаплебсініңсенаттықолигархияғақарсыкүресі.Италиктерменпровинциалдардыңазаматтықправосыүшінкүресі.Үстемтаптыңішіндегіқарама-қайшылық.Римқоғамындаб.э.д.ІІ-Іғғ.таптықжәнеәлеуметтікқарама-қайшылықтыңшиеленісуі.5.Б.э.д.ІІ-Іғғ.Римніңішкітарихы 2-шіПунисоғысыныңсалдарыжәнеРимнобилитетініңарасындағы190-180 жылдардағы күрес.Аға Сципионныңсаяситобыжөнеоныңбағдарламасы. АғаКатонныңқызметі.Б.э.д.IIғ.басындаколониялардыңшығарылуыжәнеРимніңиталийлікодақтастарыменқатынасы.Вилийзаңы.Эллинофилдержәнеатадөстүрінсақгаушылар.ШетелдіксиынукульттатырыныңИталияғаенуі.Вакханалиялартуралыдекрет.Б.э.д.IIғ.ортасындағысаясикүрес.СципионЭмилиантобыжәнеоныңбағдарламасы. Римқоғамындаб.э.д.IIғ.2-шіжартысындатаптықжәнеәлеуметтік күрестіңшиеленісуі.Италиядағыбіріншіқұлдаркөтерілісі.ШығысЖерортатеңізіаймағындағыәлеуметтікқозғалысжәнеоныңСицилиядағықұлдаркөтерілісінеәсері.Сицилиядағықұлдаркөтерілісі.Көтерілісшілердіңұйымдасуы.Көтерілісшіқұлдардыңөзмемлекетінқұруы.Көтерілістіңбасылуы.ОныңРимдегіәлеуметтіккүрестіңшиеленісуінеәсері.Аграрлықреформаүшінкүрес.ТиберийГракхтыңсаясиқызметіжәнеоныңжерреформасы.ТиберийГракхтыңөліміненкейінгісаясикүрес.ГайГракхтыңәлеуметтік-саясиреформаларыныңбағдарламасы.Риммемлекеттікқүрылысындемократияландыру,жермәселесіншешужәненығайтуүшінкүрес.Б.э.д.130-120жылдардағытаптықжәнеөлеуметтіккүрестіңнәтижелеріжәнеолардыңРимқоғамыныңәлеуметтік-саясидамуынаәсері. ГайГракхқайтысболғаннанкейінгісенатреакциясы.СпурийТоридіңзаңыжәнеоныңжергежекеменшіктідамытудағыролі.Салтаттылардыңсотынқысқарту. Югуртасоғысы.КимврлерментевтондаршапқыншылығыжөнеГайМарийдіңәскери-саясиреформасы. Б.э.д.IIғ.соңындатаптықжәнеәлеуметтікқарама-қайшылықтыңшиеленісуі.Сицилиядағы2-шіқүлдаркөтерілісі.Көтерілісшілердіңүйымдасуы.Көтерілістіңжеңілуі.Римдемократиялыққозғалыстыңөрлеуі.АпулейСатунинніңжәнеГлевцийзаңцарыжәнеоныңнәтижесіздігі.90жылдардағысенатреакциясы.Италийлікодақгастарғақарсырепрессияныңкүшеюі.ЛивийДруздыңзаңжобалары.Оныңсәтсіздігі.ИталиктердіңРимгеқарсыкөтерілісі-Одақтастарсоғысы.Италиктердіңұйымдасуыжәнеолардыңбастыталаптары.Соғысқимылдарыныңбарысы.Римсаясатының өзгеруі және Одақтастар соғысының аяқталуы Римазаматтығыправосыныңиталиялықтарға берілуі. Полистіккұрылымныңдағдарысы.