Ғылыми мақала

Дүниежүзілікимпериялистік бөлудің аяқталуын,отаршылдықжүйеніңқұрылуы Шығыстың отаршылдық эспанция обьектісіболыптабылатын,бірақэаңжүзіндемемлекеттік суверенитеттіңсақталғанелдергеүлкенықпалетті. Олартәуелді,жартылайотарғаайналды.ХІХғсоңындажартылайотарға,айналғанАзияныңірімемлекетініңбіріҚытайболды. «Апиын»соғыстары,тайпинкөтерілісініңҚытайреакциясыменАмерика,ағылшын,французинтервенттеріненжеңілуіҚытайғашетелкапиталыныңоданәріенуінеқолайлыжағдайжасады. ТайпиндеркөтерілісінбасқануақыттаҚытайпомещиктері,компрадорларжәнечиновниктеркүшейді.ОлардыңарасынаншыққанбелгілімилетаристерЦзэнГафаннь. ЦзоЦзунтанМаньчжураристократиясыҚытай,феодалдық-компрадорлықэлементтерініңбиліктібөлісугемәжбүрболды.Олардыңөкілдерінмемлекеттегіжоғарғылауазымғатағайындады.70жжЦзэнРо-фаньғатайпиндердібасуғакөмектескенЛиХун-Чжонкөтерілді.АстаналықпровинцияныңнаместнигіЛиХунн-ЧжанЦинүкіметініңсыртқысаясатындашешушірольдіатқарды. Аластанадафеодалдықтоптарбилікүшінталасты.«консерваторлар»мен«өзін-өзікүшейту»саясатынжақтаушыларарасындакүресбасталды.1873жБағдыханТунчжиқайтысболды.ЦыситаққаөзініңкәмелеткетолмағанінісіГуансюйдіотырғызды.Оныңекіншірегенттігінбасталды.ЛиХун-Чжанжәнеоныңмаңындағылар«өзін-өзікүшейту»саясатындаҚытайдыңевропалықтехникасыәсіресеәскерижетістіктерінөздерінеенгізудіұсынды.Әскердіқайтақұружүргізілді,бірнешеәскерикемелерсатылыпалынды. Помещиктер,ірічиновниктержасқытайшылардышетелгебілімалуғажіберді. ЦинүкіметініңБатыстыңкапиталистікдержавалардыңсаяситәуелсіздігікүшейді,алшетелмемлекеттерішетелдіктерҚытайтаможниясынаөзбақылауынорнатты. 1864-1894жжаралығындаҚытайкапиталистікелдерменсаудасын3есеөсті.Шетелдіктеркемекомпанияларын,жәнесалабастады.,шетелбанктеріөзқызметінбастады.1965жағылшынГанконг-Шанхайбанкіашылды.Шетелдіктерэкономикалықенуменқатартікелейагрессияныдақолдады. Бирмаәскерінжібергенағылшындароңт-БатҚытайғадажолашқысыкелді.1877жБирмаданЮньаньғаағылшын«ғылыми»эспедициясыжіберілді,(конваймен)жергіліктіхалықпенқақтығыстаағылшынперовочигіМарчериісінҚытайжаңаталапқоюүшінқолданды.1876жтеңқұқықсызағылшын–Қытайконвенциясынақолқойылды.Қытайүкіметіконтребуциятөлеуге,ағылшындарғаЯнцзыөзбойындажаңапорттарашуғатиістіболды.Тибеткеэспедицияжіберугеқұқыналды. СолтүстікБатыстағыхалықтыңкөтерілістербарысындаЯкуббектіңЖетішаармаңындаДунғансұлтанатықұрылдыоныңорталығыУрумчиқаласыжәнеТаранчинхандығыОрталықҚұлжаЯкуббекағылшынықпалындаболғандықтан,ағылшынықпалыныңортаАзияғатарамауыүшінпатшаүкіметіЯкуббектіңТарангинхандығынбасыпалмауыүшінкеліссөзжасалды.1871жИмей(Кулжа)өлкесінеорысәскерікелді. 1878жОрыс-Қытайкелісссөздерібасталды1881жПетербургкелісімінеқол қоюмен аяқталды. 1)орысәскерінІлеөлкесіненалыпшығу. 2)ОныңбатысындабірауданРесейгеүйіурмендунгендергеберілді. 3)Синьцзяндарғыенгізутуралды. ФранцияныңВеттнамдыбасыпалдыФранко-германқатынастарының шиеленісуіне алыпкелді.Ветнамхалқынақарсысоғысжүргізеотырып, франциябуржуазиясыҚытайдаенвғыпазитциясынкеңейтуді,Юньнаньпровинциясынбағындыруарқылыкөзделді.

1526жБабыр(Темірдіңұрпағы)Мағолсттанннаншыққан,оғандейінФерғананыңбилеушісі,КабулдыңбилеушісіҮндістанғабасыпкірді.ОныңжақсықаруланғанәскеріекіүлкеншайқастасоңғыДелисұлтандарынжеңіпГангөзенініңүлкеналқабыналды.ОсындайүлкеноқиғаларнәтижесіндеҰлымоғолдаримпериясықұрылды.Бабырдыңөзітарихтаағартушы,билеуші,тарихшы,ақынретіндебелгілі.«Бабырнаманын»авторы.Үндістандаұъзақуақытбилеген,1530жтаққаоныңұлыХумаюнотырды.(өзағаларыментаққабаласысоғысжүргізедідеоныңбилігіәлсірепкетеді).БахарменБенгалияданшыққанбелгілібилеушіШер-Хан.ШығысҮндістандаорналасқанСур-аттайпасынаншыққанДелидегібиліктітартыпалып,ХумаюнИранғақашыпкетугемәжбүрболды. Шахтитулынқабылдап,Щер-шахалтыжылғасозылғанпатшалыққұрған уақытта(1540-1545жж)орталықбиліктінығайтуғабағытталғанәрекетжасады. Олбіріншіжылдарыкеруенсарайларсалдырды.ОныңжолдарыДелидіБенгалияменРаджпубанамен,Индпенжалғастырды,жерқатынастарынреттеді.(жердіңнегізгікадастырыдегензаңдыжобасынжасадыт.б.)Салықжүйесінреткекелтірді,(рентасалықтыортамөлшеріалғанөнімнің1/3бөлігі),Әскербасы-джанердарлардыңжериеленуісипатынжәнекейбіриндустардыңстатусынкөтерді(оларғабіразлауазымдарберді) Шер-шахтыңаяқастынанқайтысболуыжәнеолардыңмүрагерітаққаталасмуынХумаюнпайдаланды,өйткеніолкөпуақыттанберіосындайжағдайдыкүтіпдайындықтаотырғанеді. 1555жХумаюнөзінетақтықайтарыпалдыдабіржылданкейінқайтысболды.Билік13-жасарбаласыАқбарғаөтті. ПадшахАқбардыңбилікеткенуақытта1556-1605жжҰлымоғолдаримпериясының алтындәуіріболды.АқбарелдіңсолтүстігіндеПенджаптықосаөз билігін нығайтыпбүкілРаджпубананыөзінеқаратты. СонансоңимперияғаГондвана,Гуджарат,Бенгалия,Калимер,ориссақосылды.БүкілсолтүстікҮндістанАқбардыңқоластынакірді.Ақбароғанөтекүштібилеушіретіндекөрсетті. Шер-ШахбастағанқайтақұрулардыжалғастырыпАқбаржаңареформаларенгізді,жермемлекеттікболыпжарияланды.Негізгіжеркадастырыаяқталдыәрбірауданғабелгілімөлшердесалықбелгіленді.XVIғсоңындасалықтыңжалпысаны166млнрупияғажетті.Жердіңқөпбөлігіәскербасыджагирдарларғақызметүшінқолдануғаберілді.Джагирдіңиктаданайырмашылығыоныңмөлшері,Джагирдегенүлкен іріжериелігі-өзиесінекөптегенмөлшердепайдаәкелгенолпайдағаДжагирдар(акбартұсындаолардыңсаны2000жеті).ӘскержасағынұстауғаміндеттіболғанолардыңсаныәкербасыныңлауазыменДжагирдіңмөлшерінебайланыфстыболды.(100ден5000дейін)Акбардыңқоластынаөткенкенйбіркняздіктердіджагирстатусынаалды. Джагирденбасқатәуелдікнязь-заминдарлардыңиеліктеріболды.Қазынағаданьтөлепбасқапайдаларларынөздеріжұмсағанкнязьдарбұрынғысыншаөзжерлерінеиелеріболып,әрбіркнязьдіктежалпыимпериядағысхемақайталапныпотырды-жердіңжартыбөлігіменпайдасыжауынгерлергеберілді.Кейінгіуақыттазамендарикатегориясыныңжерлеріжекеменшіктегіжерболыпесептелінді.

ОсманII(1618-1622),биліккеқолыжетісімен,Османмемлекетініңнегізінөзгертуге тырысты,әсіресемұсылмандінбасшыларыныңбилігіншектеудікөздеді.Осымақсатпенолшариаттықбилікаппаратынқайтақұрып,үкімшарарниясынөзітағайындауғакөшудіойластырды.Олеңалдыменкапикулуменгалемәйелдерініңықпалынанқұтылудыкөздеді.(лингартоптарынаарқасүйеген).Олүшінәскериреформажүргізіп–лингаркорпусынтараиып,жәнекапыкулусипахполеттерінтаратыпоныңорнынажаңаәскерқұру. Оләскершаруалардыәскеришақыруарқылы(АнатомияменСирияныңмусылманаудандарынан)жәнежартылаймакелюктерденқұруғатиіседі.Бұліс-әрекеттіңбарлығыәскердітүріктендіружәнемемлекеттікаппаратты,Әджнебиденқұтылу,тазалаумақсатындажасалды.Соныменқатарастананы(олдасолмақсаттпен)Бурсі,немесеАнгарағаауыстырудыдайындады. 1621жОсманIIақсүйектергеқарсышығып,қажылықтыбүркеніпСтамбулданкөшугедайындалды.Оленигарларболса(дінбасшылардыңитермелеуімен)көтеріліскешығып,ШитхульисламоретвасыныңнегізіндеОсманIIтақтантүсірдідеөлтірді. ОсманIIөлтіргенненкейінСтамбулдаоғанқарама–қарсыкүрес басталды-дәстүрлі саясатқакөштібарлықжаңалықтардыжою,ескіОсмантәртібінорнату.Бірақоныорнатуоңайғатүскенжоқ.МустафаI(1622-1623)жәнеМұрадIIбилігініңI-ші кезеңінде(1623-1640)-елдекапикулуәртүрлітоптарыменкейбірпровинциялық пашалартаптарыарасындағыкүресжалғасты.Астанағақарайжорыққаупісақталды(мысалы:Абазпашакөтерілісікезеңінде1622-1628жж). АлСтамбулдыңөзіндеәртүрлібандалар,тонаушылықпенайналысты,байқалатұрғындарын,МұрадIIбилігініңекіншікезеңіндедәстүршілержеңіскежетті.1631жсултанғаатақты«ЗапискаКочибел»(рисман)–лингарлар,ұсақтисмариоттар,т.б.ескітәртіптіқолданушылардыңсүлеймен1кануни«заңдылығына»оралудыталапеткен.МұрадIIолхаттықабылдап,өзсаясатыныңнегізінеалды.Кейбіренигаркорпусыныңкомандирлері,үкіметтаптыңмедерлерісұлтандықолдаутуралыдокумент–декларацияғақолқойды.ОсылардыңкемшілігінМұрадIIазғанауақыттақатаңтәртіпорнатты.Ұлыуәзірлауазымынаалғанмұсылмандарнеболды,оларжоғарыболсаапаратынанштальенренегаттарыменсербхландарынаншыққанқапықұлыығыстырды. МұрадIIОсманәскеріменәкімшілігініңқаражаттықэкономикалықнегізіретіндетимарлықжүйеніқалпынакелтіруіс-әрекетібатыстыболды.Соныменқатарқоғамныңбарлықтоптарынақатаңбақылауарнады.ОсыуақыттаСтамбулүлкенөртбасталуы(оныңнәтижесінде¼бөлігіжаныпкетті(,бұлалланыңшариаттыбұзғаныүшінжазасыдептүйілді.Елдеішімдіктер,кофе,табылтыйымсалынды,кофейнеят.б.жабылды.МұрадIIкейінсұлтанфашепшеспныңұлдарынабұлісімдіұзаққадейінқоймаған. ПиранесіміелдежаңапатшаИбрагимIII(1640-1648)билікеткенуақыттапровенциялардакөтерілістер,коррупция,елдегібарлықлауазымдысатыпалубасталды.Гаремықпалықайтаданирмейді.Кесем-сұлтан1645жқашумеменкритүшінсоғыставенециандықтарғакөмеккөрсетедідепқауіптенді.СұлтанИбрашидітақтантүсіріпоныңорнына7жасарМехмедII(1648-1687)отырғызупроблеманышешпеді.Елдехаесжалғасты.Ақшаныңқұнытүсіподанәріжалғасты,ол1681жСтамбулдағыкүштіқалакөтеріліскесебепболды.Стамбулдағыкөтерілістібасу,сараймаңындағыЛардицкелтірулерініңМүлігінконфикациялауқатаңжазалауелдіңқаражатжағдайынныңбірқалыптануғаәкелді1682-1683жжимперияныңбюджетіжасалды,бірақолтабысқажетпеді,оныңинициатарыТоркунджуАхмед–патшажазағатартылды.1683-1685жжелдесаясихаосбасталды. Қосымшақиыншылықтаркөпкесозылғанәскерижанжалдарсалдарынанболды.Әсіресеауырболған1623-1639жжИранменсоғыс,АббасIтұсындаәскерикүштімемлекеткеайналғанболатын.СоғысбарысындапарсыларИрактыбасыпалып,15жылбойыБағдадтыұстапотырды.МұрадIIқаттыкүшсалуыныңнәтижесіндеЕревандыалды.(1635-1636жж),МесопатамименБағдаттықайтаалды(1638)ҰлықаладанКирпишпритінділерімен,табыстыиттерүйінеайналғанжәнебірнешемыңхалқығанақалған.БатыстаИспанияменкофрантацияфонында,үзіліссізтеңізсоғысыжүрді,Венеушеменжанжал(Далмауияменкритүшін).СолтүстікАвстрияменПольшаменқарсыболды.Күрестіңнегізгіобъектісі–дунайжерлеріменУкраина.СолжаланыУкраинаныңМәскеумемлекетінің құрамынакіргенненкейін(1654),біріншіқырымханы,ал1676жОсманимпериясыРесейменУкраинаүшінкүрестібастайды. 1681жБакүнсарайбітімібойыншаимперияСолжаланыУкраинаның,КиевтіңРесейгеқосылғанынмойындады. 1645-1669жжВенецияменсоғыс,1676ж-1681жРесеймен,1683-1684жжАвстриямен,1666-1672жжПольшаменсоғысОсманимпериясыүшін табысты болды. ОларимперияныңЕвропадағыбеделінкөтерді.Бірақ16ғсоңынаналған қаласындадағдарысбасталды.

1598ж.императорХидэесифеодалдықсоғыстардыболдырмаумақсатында5басминистрлердентайроаттыжоғарғыбасқаруорганынқұрды.ОныңқұрамынаТокугаваИэясу,Маэда,Уэсуги,Мори,Укита.Оларимператоркәмелеткетолғаншабасқаруғатиістіболды.БірақекіжылданкейінТокугаваИэясуэскериқимылдардыбастады. 1600жСэгигахарамаңындағышайқастафеодалдықкнязьдеркоалициясынжеңіп,билікбасынакелді.1603ж.Иэясусегунтитулыналды,сөйтіпЖапониядаТокугаваэулетініңбилігібасталды.XVIIғ.басындаелде260-ғажуықіріжэнеұсақкнязьдіктерболды. Жапонияныңхалқыныңсаны28млн.адам,оның80%ауылшаруашылығыменайналысты. 1590ж.өзінде-ақТокугаваИэясуғаимператорХидэесиКантоауданының8 провинциясын сыйға тартқанболатын,сондықтан ірі феодалдықүйге айналды. Осыдан кейінТокугаваөзбилігіннығайтып,басқакнязьдіктергебақылауынорнатудыкөздейді.Елдіңөңделетінжерінің14бөлігіТокугаваларқолындаболды.Токугаваларорнатқанәлеуметтікжүйедетөрттопболды. 1.Си–самурайлар,сегун,оныңмаңындағылар,императоржэнеоныңмаңындағылар. 2.Но-шаруалар 3.Ко-қолонершілер4.Се-саудагерлер. Кугэтобыныңжерлеріболмаған,оларсегуннанкүрішпенайлықалған. Елдегінегізгіәкімшілікбірлікфеодалдықкнязьдіктерболды.Оларкүрішкірісінебайланыстыкатегорияларғабөлінді.Еңүлкенфеодалдықкнязьдіктіңкірісіжылына10мыңкокукүрішболған.Елдежылына11млн.кокукүрішжиналса,оның4млн.Токугаваүйінікіболды.АлМори,Маэда,Уэсуги-1млн.200мың. Жерекікатегорияғабөлінді:мемлекеттікжәнежекеменшік.Мемлекеттікжерлер-олсегунніңжериеліктеріеді,жекеменшіктегі–князьдер,храмдар, монастырьлар жерлері. Жапониядабасыбайлылықболмаған.Шаруафеодалдықөкіметбелгілеген жерүлесіндеөмірсүрүгеміндетті болды.Жердіқолданудыңнегізгітүрі–жалға алу, міндеткерліктіңнегізгітүрі-нэнгу, күріш рентасы. Барщина,яғнижұмыспенөтеурентасы басқаелдердегідейкеңіненқолданылмады. Олфеодалдыңжекеқажеттеріне...

ШетелотаршылдарыныңкелуіқарсаңындафеодалдыңҚытайдағдарысқаұшырады.Олдағдарысыныңеңүлкенкөрінісішаруаларсоғысыеді. ХІХалғашқы40жылдығындаҚытайдыңәртүрліправинцияларындаондағаншаруаларсоғысыболыпөтті.Олстихиялыққозғалыстарболды.Алғашқытеңқұқықсызкелісімдерінеқолқойылды,портардыңашылуы,елдіңэкономикасыменбұқарақалықтыңжағдайынаауыртиді.Қытайғаағылшынжүн,мата,мақталарыныңәкелінуі1842-1895жжаралығында3,5есеөсті.Олжергіліктіөндірістіңқысқаруынаашықпортартарданқолөнершілердіңкедейленуінеалыпкеледі. ҚарукүшіменотаршылдарҚытайхалқынапинменуландыруқұқығынаиеболды.1840-*50жждейінҚытайғаапинәкелуі2,5есеөстіапинәкелінуініңөсуі,үлкенкантрибутциятөлеуқажеттігікүістіңелденимпорттауыныңсебебіболды.Елдекүміспенкүмісақшаныңқұныөсті.Олшаруалардыңжағдайынкүрттөментүсірді,себебісалықтөлеуүшінолармысақшанықымбаттағанкүмісақшағаауыстырды. Памещниктерарендаақысынкөтерді.Бадыханжәнежергіліктіөкіметондағанжаңасалықтаренгіздіқаражатдағдарысыжағдайындаирригациялыққұрылыстардыңремонтытоқталы.Қолдансуаруқұрылыстары,каналдар,платиналарбөгеттерістеншықты.” 1840-42жапиынсоғысыЦинәулетініңшетелотаршылдарынанелдентәуелсіздігінің сақтапқалмайтынынкөрсетті”“Передбританскимокружением-писалВ.Маркс-автаритетМаньчжурскойдинастирасипалсявпрах;суверномупредставлениюовечностинебеснойимпериибылнанесенсмертельныйудар;варварскаягерманскаяизоляцияотцивилизованногомирабылонарушена”Елдіңәртүрлітоптарарасындаантиманьчжурлыққозғалыстартуды.Маньчжурларсаясатынатекқанашаруалар,қолөнершілер,көпестер,қытайпомещиктерініңбірақелдерболды. Бұқарахалықтыңәлуметтікқозғалысыдінисипатқаиеболды.Оныңжетекшісі,идеологіХунСюцюань1843Қытайоңтүстігіндеөзжақтаушыларынжинады. ХунСюцюаньГуаньдунпровинциясыныңшаруажанұясынаншыққан7жастанбастапата-анасыжергіліктімектепкеберді.ЖанұясыныңауырқаржылықжағдайынабайланыстыХунСюцюаньоқудытастапегіншіліккешығады.Екіжылданкейінөздеревниясынамектепкемұғалімдіккешақырды.1843ждейінжұмысістеді.ХунСюцюаньҚытайдакөнеавторларыныңеңбектерінзерттеді.Гуанчжоуқаласындағылымиатаққаемтихантапсырумақсатыменкелгенде,олмиссонерлерменкездесті.ОларХунСюцюаньдыкристиандініңнегіздеріметаныстырды.1837жХунтағыдаемтиханнанөтеалмадыолауырыпқалды. ХунСюцюаноғанбазаретіндеГуандуннменшекараласГуаньсипрови-сынОңтүстікшығыстаулыаймағыналды.БұлжердеГуандуннанкелгенқашқындаркөпеді.ГуансиЦинүкіметініңшалғайправинциясыондаЦиндардыңбилігіәлсізеді.Осыжерде«Құдайғатабынуқоғамының»қатарыөсті. Оныңмүшелерініңбасымбөлігі-шаруалар,кеншілер,үйсізкедейтайпалар,соныменқатарондакөпестерменкейбірпамещиктердеболды.БұғанмұғалімФынЮньшань,шаруаЯнСюцин,СяоЧаогуй,ұсақпамещикВэйЧанхай,17жасар(байшаруаныңұлы)ШиДакай,кеншіЦиньЖиган. 1850жХунСюцюаньқоғамныңбарлықмүшелерінүй,дүниемүліксатып,жанұяларыменкөтерілісшіәскерінекелугешақырды.Қоғамныңнегізгіұраны-маньчжурларғақарсыкүрес,кедейлерменбайлардытеңестіру.1852жсәуірдетайпиндербатысқақарайжылжибастады.1852жжелтоқсанайындакөтерісшілерЯнцзыөзбойынашығыпИончжоупортыналды.Бұлжердепатшаәскерінініңарсеналыбареді.1853жтайпинәскеріЯнцызиәскеріментөменқарайжылжыды1903жоларНанкинқаласыналды.(Нанкин-«оңтүстікастана»)Қытайастанасыетіпжарияланды.«Сипайастанасыдепатанды. Нанкиналынғаннанкейінтайпинмемлекетінің«Сипайдинеастиясыныңжержүйесі»аттықұжатжарияланды.Олнегізгізаң. Бұлқұжатбойыншанегізгішаруашылықсаяси,әскери,едшаруақауымы.Әрбіржанұяәскергебірадамберугетиісті.Жауынгержылдың4/3бөлігіндеегіншілікжұмысшыменайналысуықажет.1/4-әскериқызметпен.1850-1853жжтайпинсоғысыныкңтабыстыкезеңі.МанчжурияәулетінқұлатуГерманелдіңсолтүстігіндегіәскерінжаулапПекинқаласыналукерекеді.БірақтайпинжетекшілеріНанкиндіалғаннанкейінСолтүстіккеқарайтезарадажорықбасталды.1853жмамырайындажорықбасталды.1853-1856жжЦзэнГафаньғасоққыберілді,Тайпиндер орталық қытайдаорнықты.ҚытайментеңқұқықсызкелісімжасапАнглия,Франция, АҚШ,Қытайдың«ашылуын»толдықемесдепесептеді.АлендіҚытайбасталғаназаматтықсоғыстаөзмүдделерінеқолдағысыкелді. 1854-1855жжолардыңәскеріЦинүкіметіне көтерілістібасуғакөмектесті. 1854 ждержавалар бүкілҚытайдаеркінсаудаШетелелшілерінПекинқаласынакіргізу,апин сатуға ресмитүрдерұқсатберуталаптарынқойды.1856жсоңындаағылшын эскадрасыГуанчжоупортынбомбалады.1857ждейінсозылды.АнглияменФранцияқытайғаөзэскадрасынжіберді.АҚШресмитүрдесоғысқақатысқанжоқ.

Үндістандыжаулаудыаяқтакеле,АнглияныңүстемтабыөзлдынаҚытайдыотарлаумақсатынқойды. АғылшынкапиталистеріҚытайдыңоқшаланусаясатынанбастартқызып,онымендипломатиялыққатынастар,саудақатынастарынорнатудыкөздеді.БританотаршылдарынаҚытайды«ашу»қажетболды. ҚытайүкіметінеқысымжасаумақсатындаҰлыбританияҚытайғаарнайымиссияжіберді,олар1793жылыбірнешеқаруланғанкемелердеҚытайғакелді.ҚытайбогдыханынаАнглияныңәскери,өнеркәсіптіккүшінкөрсетуүшінжаңақарудыңтүрлерінқытайларкөрмегенкөптегенмеханизмдералыпкелді.Бұлмиссияныбританияныңдипломаты,лордМахартнейбасқарды,оғандейінҮндістандағымадраспрезиденттігініңгенерал-губернаторы,Петербургтегіелшіқызметтерінатқарған. Махартнеймақсаты:1)ағылшындардыңҚытайпорттарындаеркінсаудажүргізуіне;2)Пекинқаласындасаудақоймаларынашу;3)ағылшындарғабазақұруүшінҚытайдыңбіраралыналу;4)ағылшынтауарларынабажсалығынтөмендету;5)Қытай-ағылшынүкіметтеріарасындатікелейдипломатиялыққатынастарорнатут.б. Бірақбұлбағдарламаіскеаспады.Қытайүкіметісалтанаттытүрдебританмиссиясынкүтіпалды. Бірақолардыңайтуыншабританелшілігі–қытайвассалдарынатеңболдыжәне Махартнейге, вассалдықелдіңелшілеріПекинқаласындатекғанауақытшаболуына мүмкіндігібардепескертілді. ҚытайбилеушілеріАнглияменбайланыстыкеңейтуден,шетелдіктердіелгежақындатуданбастартты. Ағылшынкапиталистеріфранцияменкүресжүргізіпотырғандықтан(Үндістанхалқынақарсы)Қытайғакүшқолданудыдұрыскөрмеді.БірақоларҚытайдың«ашылуын»талапетті.ХІХғасырдыңбасындаАнглияүшретпортугалдықтарбасыпалғанАомынь(Макоо)қытайпортыналғысыкелді.1816жылыҚытайғаағылшынүкіметініңжаңаөкіліАмкерст,Махартнейсекілдімақсатқойды,бірақолдасәтсіздіккеұшырады. АғылшындарапиынөсіретінҮндістандағыБенгалияныаудандарыменжаулапалғаннанкейін,Ост-ИндкомпаниясыағылшынүкіметіҚытайғаапиыналыпкіруге, апиынсадусынамонополиялыққұқықаиеболды.Апиынсаудасыөтекөппайдатүсіретінісболды.ҚфытайғаапиынсатуҮндістандағыағылшынүкіметінеолардыңкірісінің1/7құрады.Ағылшындарқытайтауарларынкүмісақшаменесептескен.Апиыналыпкірудіңөсуі,қытайтауарларыменесептесуге,қытайданкүмістіалыпшығуғамүмкіндікберді. 1800ж.-1838ж.дейінқытайғаәкелінетінапиын20есеөсті.2мыңнан–40мың жүздіккедейін. Опиумдышегуүлкенаймақтакеңтарады. Апиынөтеқауіптінәрсе,олжайлападамныңесінен,күшіненайрылуғаалыпкеледі. ҮстемтаптыңкейбірөкілдеріапиынсаудасынақарсышықтыЦинүкіметібірнешеретапиындыәкелугетиымсалатынжарлықтаршығарды. Ағылшынкөпестеріосыжағдайғанаразылықбілдіріп,өзүкіметіненкүшқолданып,апиынсаудасынашықжариялап,шетелсаудасынақытайпорттарынашудыталапетті. 1834жылыағылшынүкіметіқытайүкіметінеескермей,Гуанчжоғаағылшын-қытайсаудасынбақылауғаадамжіберді.ОлГуанчжоуғаекіағылшынәскерикемесіншақыртыпалды. 30-шыжж.екіншіжартысындакүмістіңшетелгекөптепшығарылуына байланысты Цинүкіметініңқаражаттықжағдайынашарланды.Апиынсаудасыағылшынагресссиясыныңбіртүріекендігібелгіліболды. 1836ж.императорДаонуанапиынконтрабандасынменкүрестікүшейтутуралыдиктшығарды.Бірақүстемтапондамүдделіболмады.Сараймаңындаапиынсаудасынтолықашықетіпжариялаудыталапететінбіртопадамдарболды. МинЦзэ-Сюйбасқарғанбіртопжоғарғычиновниктерапиындышегуге,апиын саудасынақарсышықты. 1838жылыМинЦзэ-СюйХунань,Хубэйпровинцияларыныңнаместнигіболып тағайындалды.Жергіліктітұрғындардыңқолдауыменапиындытиымсалуғабайланыстыіс-шараларжүргізді. 1839жылыГуаньдунпровинциясыныңнаместнигіболыпГуаньжоуғакеліп,шетелкөпестеріненбарлықапиындытапсырудыталапетті,оларбастартқаннанкейін,шетелсаудагерлерініңсаудафакториясықоршауғаалынды.Осыданкейінағылшынкөпестеріқытайүкіметіне20жәшікконтрабандалыапиындытапсырды. МинЦзэ-СюйдіГуандунхалқықолдап1839жылыағылшынәскерикемелері қытайджанкарларынабасыпалды. Ағылшынгазеттеріқытйүкіметініңзаңдыіс-шараларынбританқоластындыларға қарсылықкөрсетудепжариялады.Қытайлардыжазалуағашақырды.Ағылшынүкіметіқытайғабірнешеталаптарқойды:1)апиынныңжойылғанқұнынтөлеу;2)оңтүстікҚытайжағалауындамәнгіқолднуғабіраралыналу. Ағылшынүкіметісоғыссызбұлталаптардыжетеалмайтындығынакөзіжетті. 1840жылымаусымайындаҚытайғабьританныңәскериэскадрасыкелді. Ресмитүрдесоғысжарияламайағылшындарбіріншіағылшын-қытай(Іапиын)соғысынбастады.Англияға,соғысқақатыспағанфранцияменАҚШқолдаукөрсетті. ҮнсимепровинциясыныңнаместнигіЦиШанькапитуляцияжөніндекеліссөзжүргізугешақырды.1840жылыимператорапиынғатиымсалудыжоютуралыэдиктшығарды. 1842жылышілдеайындаағылшындарШанхайқаласыналдыдаЯнцзыөзеніменжоғарлайжылжыпбастады.Чжэньцзэнмаңындаүлкнешайқасболды.Бұлқаланы21шылдекүнібасыпалды.Қытайжеңілді. Негізгісебебі:Англияменсалыстырғандаәскерижәнеэкономикалықәлсіздігі.ҚытайӘскері20мыңадамқазатапты,ағылшындар520адам. Қытайдыңфеодалдықбилеушілеріелдебіртұтасқорғанысұйымдастыраалмады. 1842жылыНанкинтүбіндеағылшынәскерикелісмде«бейбітшілік,достық,сауда,шығындардықалпынакелтіру»туралыкелісімгеқолқойды.Нанкинкелісімібойыншаағылшынсаудасына5порташты:Сяминь(Амой),Фучжоу,Нинбе,Шанхай,Гуанчжоу,бұлқалалардыағылшындарконсулдықорнатуғақұқылыболды. «Кохонг»монополиялықкомпониясытарқатылды,британкөпестеріеркінсаудақұқығыналды.Сянганаралынанбританкорпарациясынаберді.Ағылшынтауарларына5%салықсалынды.ҚытайАнглияға21млн.иенконтрибуциятөлеугетиістіболды.Оның6млн.–апиындыжойғаныүшін,ал3млн.ағылшынфирмаларыныңшығындарынжоюға,ал12млн.иенанглияныңқытайғақарсысоғыстыжүргізуүшінкеткеншығындардыңорнынтолтырумақсатында. 1843жылыАнглияҚытайменэкстерриториялыққұқықбергенкелісімгеқолқойды. ОсыданкейінҚытайғат.б.капиталистікдержаваларұмтылды.1844жылытеңсізамерикан-қытайкелісімінеқолқойылды.1844жылыосындайкелісімФранцияменҚытайарасындажасалды.СоныменқатарФранцияғаашықпорттардыкотоликтікшіркеусалуға,ондамиссионерлердіңқызметінерұқсатберілді. Капиталистікдержавалархристианшіркеуіменмиссионерлердіжаулапалумақсатындакеңпайдаланумүмкіндігітуды. АлірікапиталистікелдерсоңынантеңсізкелісімдерБельгия,Швеция,Норвегияменжасалды. БіріншіапиынсоғысыҚытайдамуындағымаңыздыкезеңдердіңбірі.ҚарукүшіменҚытайшетелкапиталыүшінашылды.АҚШ,Англия,Францияотаршылдарымаңыздысаяси,экономикалықпозицияларғаиеболды. ҚытайтерриториясыныңбірбөлігіСянганаралы–(Гонконг)ағылшынотарына айналды. НанкинкелісіміҚытайдыңмемлекеттік,ұлттықтәуелсіздігінтаптауғажолашты. ПорттардыңашылуыЕуропа,АҚШ-нан көптепкелуісебепболдыдаҚытай дүниежүзілік капиталисттікрынокқатартылды. СоныменҚытайжартылайотарғаайналуыбасталып,олпроцессХІХғасырдыңсоңындааяқталды. СоныменқатарҚытайхалқыныңшетелотаршылдарынақарсыазаттықкүресбасталды.

(1559-1626)маньчжурларкөсеміНурхацибірнешетайпалардыңбасынбіріктіріп,саясиқұрылымныңнегізінқалады.Шыңғысхан(Темучин)секілдіолбасты назардыәскергеаударды.1609жНурхациМинҚытайғаалтынтөлеудітоқтатты. ОданкейінолөзініңЦиньдинастиясынжариялады.)Чжурчжэньдерденалынған),ал1618жҚытайменқарулысоғыстыбастады.НурхауидаңісінжалғастырушыАбахай(1626-1643)оданимператорэтапжариялады,династияныңатынЦиндеп өзгертті, бүкіл оңтүстік Манчжурия жәнежаулап алғанОңтүстікМанғолия территориясында орталықтанған әкімшілікжүйесінорнатты(Қытайүлгісімен) ОсыуақыттанМаньчжураттыәскеріжүйелішабуылдарболмайды,Қытайлықтардытұтқындаполардықұлғаайналдырды.БұлжағдайменимператорларынШаньхайгуаньмаңынаеңірі,жанқсыжасақталғанәскерлердіУСань-Гуйбасқарған шоғырландыруға әкелді. 1644жЛиЦзы-ЧэнПекинқаласына болыпкөргенуақытта барлықМинәскерлеріжеңіліптекқанаУ,Сань-Гуйәскеріғанақарсылық көрсетекелді.Қарсылық көрсетугеолардыңкүшідеболды.Сондықтан жаңа император осыжағдайдытүсінеотырып,келіссөзжүргізудіойластырды. У Сань-Гуй келіссөзге...

РимимпериясыныңБатысжәнеШығыс/Византия/империяғабөлінуі,оныңсебептері. Олардыңтарихидамужолдарындағыөзгешеліктер. ФедосийөліміненкейінгіБатысРимимпериясыныңжағдайы.Мемлекеттіңішкіжағыныңберікболмауы.ПровинциялардағысепаратиЗхМ.Бюрократияныңезгісі.Фискалдыққанаудыңкүшеюі.Армияныңжөнемемлекеттікаппараттыңварварлануы.Шіркеуішіндегікурес.Құлдардың,колондардыңжәнепровинцияхалықтарыныңбасқадатөменгіқабатындағылардыңреволюциялықкөзқарасы. ХалыктардыңҮлықонысаударуы.ОрталықжәнеШығысЕуропаныңтайпалардүниесі.Гунндарменготтар.Вестготтарқозғалысы. Рейндегігермантайпаларыныңбірігуініңкүшеюі.РадагайсаәскерлерініңИталияғабасыпкіруі.БатысимперияменВизантияныңарасындағықарама-қайшылықжәнеАларихтыңИталияғажорығы.АларихтыңРимдіталқандауыжәнеоныңсалдары. РейншекарасынгермандықгардыңбүзыпөтуіжәнеБатысРимтерриториясындаварварлықкоролдықтардыңқұрылуы.ВестготтардыңТулузмемлекеті.ВавдалдардыңИспанияменАфрикағажорығы.Африкадағывандалдармемлекеті.Оңтұстік-шығысБританиядағыанглдарменсакстар.Римпровинцияларындағыақсүйектерменжаңакоролдықтардағыварварлардыңқарым-қатынасы.ВарварлардыңРиммұрасын пайдалануы.Жаңаәлеуметтік-экономикалықжәнесаясиқурылудыңэлементтері. Гунндаршапқыншылығы.Каталуншайқасы.Риморталықөкіметініңжандалбасасы. 450-470жылдардағыимператорлардыңтымжиіауысуы.Империянысақтапқалудың соңғыәрекеті.ЙмператорМайорианреформаларыжәнеоныңсәтсіздігі.РомулАвгустуланытақтантүсіружәнеРимимпериясыныңсоңы. Антикалыққұлиеленушілікқоғамныңқүлауыныңэкономикалықжәнеәлеуметтік-саясисебептері. КдзіргітарихнамадаБатысРимимпериясыныңжәнеантикалықцивилизацияныңқүлаусебептерітуралымәселе.Мәденикүлдырауконцепциясы.Континуитеттеориясы.БатысРимимпериясыныңқүлаумәселелеріотандықтарихнамада. Римқүлиеленушілікқоғамыменмемлекетініңдағдарысы. Саясидағдарысжөне 193-197жылдардағыазаматсоғысы.Северлерәулеті.СептимийСевердіңөскери-саясиреформалары.Императоржәнебюрократтықаппаратбилігініңкүшеюі.Армиядағыреформаларжәнеоныңсаяси ролінкөтеру,Римазаматтығыправосыныңимпериябарльтұрғындарынатаралуыжәнеоныңсалдары.БіріншіСевердцЛтүсындасенатқақатынастыңөзгеруі.АлександрСевердщ!тұсындағы«Сенаттықреакция».Армияныңнаразылығы,саясйіөміргекилігуі.Солдатимператорларыжәнеолардыңсаясаты,!ГаллиенніңбилігіжәнеРимимпериясыныңыдырауы.|Орталықбиліктіңәлсіреуі,провинциялардасаясиіқұрылымдардыңпайдаболуы.IIғ.варварлықшеткіаймақтар.;Римшекаралықбекіністерінварварлардыңбұзыпөтуі,олардыңРимтерриториясынақоныстануыжәнеоныңсалдары.Империянықалпынакелтіругетырысу.Аврелианныңжәнеоныңмұрагерлерініңбилігі.Римимпериясыныңсаясиыдырауы-Римқұлиеленушілікқоғамыныңәлеуметтік-экономикалықдағдарысыныңсалдары. РимқұлиеленушілікэкономикасыныңIIғ.дағдарысы.Ауылшаруашылығынқайтақүру,интенсивтісалаларындағытоқырау,егінегетінжерлеркөлемінің,жұмыскүшікөздерінің,егінөнімділігініңазаюы.Үсақжәнеортақұлиеленушілікпоместьелердің кедейленуі. Латифундиялық шаруашылықтардыңжәнеұсақжерпайдаланушылықтыңкүшеюі. Қалаларменқалаөмірініңтоқырауы.К^лалардағықолөнерөндірісініңқьіскаруыжәнелатифундиялардағыпоместьелікқолөнердіңөсуі.Алмасуменсауданыңқысқаруы.Финансдағдарысыжөнеақшаныңдевальвациясы.Ақшаайналымыныңбұзылуы.Шаруашылықтыңбелсендіорталығыныңқалаларданмагнаттардыңлатифундиясынаауысуы. Құлдыктыңклассикалықжүйесініңжәнеоныңтаптыққұрылымыныңдағдарысы.Құлеңбегініңөндірістегіролініңтөмендеуіжәнеауылшаруашылығымейқолөнердеколовдарментәуелдіадамдареңбегіролініңартуы.Тәуелдіегіншілереңбегінқанаушыіріжериеленушілертабыныңқалыптасуы.Римқоғамыныңтаптыққұрылымыныңкұрделенуі,өтпелікезеңніңбелгілері. Саяситолқымалылықтыңөлеуметтік-экономикалыққарама-қайшылықтардыңшиеленісуінеәсері.Салықсалудыңкүшеюіжәнеоныңсалдары:интенсивтішаруашылықтардыңтозуы,бұқараныңқайыршылануы,қалалардытұрғындарыныңтастапкетуі. Дөстүрлімөденибағалылықжүйесініңдағдарысы.Әлеуметтікжәнетаптыққарама-қайшылықтаржәнеолардыңкөрінуформалары.Римқоғамындағыәлеуметтік-экономикалыққайтақұрупроцесіжәнеIIғ.дағдарыстаншығу.IIIғ.соңындаИмпериянықалпынакелтіру. І-ІІІғ. христианөдебиеті:жаңаөсиетканоныныңшығармалары, апокрифтер, апологеттердіңшығармалары.Антикалықәдебидәстүрдіңөсері.Кумран жазбалары жөнеертехристиандықөдебиет. қоғамыменмемлекетініңдағдарысы жағдайында.Христиандініңэволюциясы жәнеоныңимператорлықбилікпен жақындасуы. РимқоғамыжәнемемлекетіІҮғ.Доминатжүйесі IIIғ.дағдарыстаншығу.ДиоклетианменМаксамианныңөлеуметтік-экономикалықжәнесаясиреформалары.Мемлекеттікбасқарудықайтакұру:тетрархия,доминатжүйесін/римдікабсолютизм/орнату.Императорбилігі. Бюрократияны,провинциялықжәнеәкімшілікжүйеніқайтаданұйымдастыру. Салықсалуреформаларыжөнефискалдықезгініңкүшеюі.Бағалартуралыэдиктжәнеэкономиканымемлекеттікреттеу.Диоклетианныңдінисаясаты.Христиандардыкудалау.Диоклетианныңсыртқысаясаты. Диоклетианмүрагерлерініңарасындағыбиліккүрес.КонстантинніңжеңісіжөнеоныңішкісаясатКонстантинніңДиоклетианбастағанреформалардыаяқгауСословиелердіезгігесалу:колондарды,қолөнершілердкуриалдарды. Армиядағыреформалар.ЖасақтаужүйесінөзгерЛегиондардыжаңаданұйымдастыру.Жылжымалыжәншекаралықәскерлер.Аттыәскерролінін,күшеюі. Ақшареформасыжәнеақшаайналымыныңжүйесі. Константинніңдінисаясаты.Миланэдикті.Никейсоборы.Христиандықтыңмемлекеттікүстемдінгеайналуь^жөнеоныңсалдары.Константинополдіңнегізініңқаланужөнесондаимператоррезиденциясыныңкөшірілуі. ІҮғ.Империядағыэкономикалықжағдайдыңбірқалыптығы.Шаруашылықөмірдіңжәнеақшаайналымыныңжандануы.Шаруашылықтықайтакүру,оныңнатуралдануытауарлышаруашылықтыңтоқырауы.Өндірістегіқүлеңбегініі|(|қыскаруы.Магнат-латифундистердіңэкономикалыққуатыныңөсуі.Олардысаясибилікэлементтеріменқамтамасызету.Езілгенколондардыңнегізгіөндірушілертабынаайналуы.Патроцинияныңтаралуы.Римпровинцияларындағыварварқоныстарыжәнеимперияныңварварлануыныңбасталуы. Христианшіркеуі-Рисмемлекетініңтірегі. Әлеуметтікжәнетаптыққарама-қайшылықтыңшиеленісуі.Колондарменқүлдардыңреволюциялыққозғалысы:багаудтар,агностиктер.Дінгесенбеу-әлеуметтік-идеологиялыққарсылықтыңкөрінісі. Үлыхалықтарқонысаударуыныңбасталуы.Вестготтардыңбасыпкіруі.Адрианопольтүбіндегіримдіктердіңжеңілісі.Римармиясыныңварварлануы.Феодосийжәнеоныңимперияныңбірлігінсақтапқалуүшінкүресі. БатысРимимпериясыныңкүлауы.ЕжелгіРимтарихыньщаяқгалуы РимимпериясыныңБатысжәнеШығыс/Византия/империяғабөлінуі,оныңсебептері.Олардыңтарихидамужолдарындағыөзгешеліктер. ФедосийөліміненкейінгіБатысРимимпериясыныңжағдайы.Мемлекеттіңішкіжағыныңберікболмауы.ПровинциялардағысепаратиЗхМ.Бюрократияныңезгісі.Фискалдыққанаудыңкүшеюі.Армияныңжөнемемлекеттікаппараттыңварварлануы.Шіркеуішіндегікурес.Құлдардың,колондардыңжәнепровинцияхалықтарыныңбасқадатөменгіқабатындағылардыңреволюциялықкөзқарасы. ХалыктардыңҮлықонысаударуы.ОрталықжәнеШығысЕуропаныңтайпалардүниесі.Гунндарменготтар.Вестготтарқозғалысы. Рейндегігермантайпаларыныңбірігуініңкүшеюі.РадагайсаәскерлерініңИталияғабасыпкіруі.БатысимперияменВизантияныңарасындағықарама-қайшылықжәнеАларихтыңИталияғажорығы.АларихтыңРимдіталқандауыжәнеоныңсалдары. РейншекарасынгермандықгардыңбүзыпөтуіжәнеБатысРимтерриториясындаварварлықкоролдықтардыңқұрылуы.ВестготтардыңТулузмемлекеті.ВавдалдардыңИспанияменАфрикағажорығы.Африкадағывандалдармемлекеті.Оңтұстік-шығысБританиядағыанглдарменсакстар.Римпровинцияларындағыақсүйектерменжаңакоролдықтардағыварварлардыңқарым-қатынасы.ВарварлардыңРиммұрасынпайдалануы.Жаңаәлеуметтік-экономикалықжәнесаясиқурылудыңэлементтері. Гунндаршапқыншылығы.Каталуншайқасы.Риморталықөкіметініңжандалбасасы. 450-470жылдардағыимператорлардыңтымжиіауысуы.Империянысақтап...

Саясидағдарысжөне193-197жылдардағыазаматсоғысы.Северлерәулеті. Септимий Севердіңөскери-саясиреформалары.Императоржәнебюрократтық аппаратбилігінің күшеюі. Армиядағыреформаларжәнеоныңсаяси ролінкөтеру, Рим азаматтығы правосыныңимпериябарльтұрғындарынатаралуыжәнеоныңсалдары.БіріншіСевердцЛтүсындасенатқақатынастыңөзгеруі.АлександрСевердщ!тұсындағы«Сенаттықреакция».Армияныңнаразылығы,саясйіөміргекилігуі.Солдатимператорларыжәнеолардыңсаясаты,!ГаллиенніңбилігіжәнеРимимпериясыныңыдырауы.|Орталықбиліктіңәлсіреуі,провинциялардасаясиіқұрылымдардыңпайдаболуы.IIғ.варварлықшеткіаймақтар.;Римшекаралықбекіністерінварварлардыңбұзыпөтуі,олардыңРимтерриториясынақоныстануыжәнеоныңсалдары.Империянықалпынакелтіругетырысу.Аврелианныңжәнеоныңмұрагерлерініңбилігі.Римимпериясыныңсаясиыдырауы-Римқұлиеленушілікқоғамыныңәлеуметтік-экономикалықдағдарысыныңсалдары. РимқұлиеленушілікэкономикасыныңIIғ.дағдарысы.Ауылшаруашылығынқайтақүру,интенсивтісалаларындағытоқырау,егінегетінжерлеркөлемінің,жұмыскүшікөздерінің,егінөнімділігініңазаюы.Үсақжәнеортақұлиеленушілікпоместьелердің кедейленуі. Латифундиялық шаруашылықтардыңжәнеұсақжерпайдаланушылықтыңкүшеюі. Қалаларменқалаөмірініңтоқырауы. Қалалардағықолөнерөндірісініңқьіскаруыжәне латифундиялардағыпоместьелікқолөнердіңөсуі.Алмасуменсауданыңқысқаруы.Финансдағдарысыжөнеақшаныңдевальвациясы.Ақшаайналымыныңбұзылуы.Шаруашылықтыңбелсендіорталығыныңқалаларданмагнаттардыңлатифундиясынаауысуы. Құлдыктыңклассикалықжүйесініңжәнеоныңтаптыққұрылымыныңдағдарысы.Құлеңбегініңөндірістегіролініңтөмендеуіжәнеауылшаруашылығымейқолөнердеколовдарментәуелдіадамдареңбегіролініңартуы.Тәуелдіегіншілереңбегінқанаушыіріжериеленушілертабыныңқалыптасуы.Римқоғамыныңтаптыққұрылымыныңкұрделенуі,өтпелікезеңніңбелгілері. Саяситолқымалылықтыңөлеуметтік-экономикалыққарама-қайшылықтардың шиеленісуіне әсері.Салықсалудыңкүшеюіжәнеоныңсалдары:интенсивті шаруашылықтардың тозуы,бұқараныңқайыршылануы,қалалардытұрғындарының тастап кетуі. Дөстүрлімөденибағалылықжүйесініңдағдарысы.Әлеуметтікжәнетаптыққарама-қайшылықтаржәнеолардыңкөрінуформалары.Римқоғамындағыәлеуметтік-экономикалыққайтақұрупроцесіжәнеIIғ.дағдарыстаншығу.IIIғ.соңындаИмпериянықалпынакелтіру. 2.ХристиандықгыңшығуыжәнеоныңертетарихыРимимпериясындағыб.э.Iғ.діниөнер.Ресмидінжәнеоплозициядағыдінижүйелер.Шығысдіңцерініңтаралуы.Христиандінініңпайдаболужағдайыменалғышарттары.Христианілімініңдеректері.Ертеректегіхристианқауымдары,олардыңәлеуметтікқұрамы, І-ІІІғ.христианөдебиеті:жаңаөсиетканоныныңшығармалары,апокрифтер, апологеттердіңшығармалары.Антикалықәдебидәстүрдіңөсері.Кумранжазбаларыжөнеертехристиандықөдебиет. Христианілімініңмазмұны.Мыңжылдықпатшалықтуралыілім,эсхатологияжәнемессианизм.ҚазіргіәдебиеттегіИисусХристостыңжекебасытуралымөселе.Христиандықэтика.Табынудыұйымдастыру.Христианшіркеуініңдамуы.Қауымдаржәнеепископат.ХристиандықгыңРимқоғамынатаралуыжәнехристианқауымдарыныңәлеуметтіккүрамыныңөзгеруі.Шіркеуішіндегікүрес.Епископтықбиліктіңкүшеюі.Дінгеқарсылар.Гностиктержөнехристиандықдінифилософияныңжасалуы.Христиандық,римқоғамыжөнемемлекеті.Римдікавторладыңхристиандарменайтысы.Христиандардықудалау.Христианапологеттері.Тертуллиан.ХристианшіркеуіIIIғ.Римқоғамыменмемлекетініңдағдарысыжағдайында.Христиандініңэволюциясыжәнеоныңимператорлықбилікпенжақындасуы. 1.РимқоғамыжәнемемлекетіІҮғ.Доминатжүйесі IIIғ. дағдарыстаншығу....

Монархиялықжүйеніңтарихиқажеттілігі.Октавиан-Цезардыңмұрагері. Октавианның саясибағдарламасыжәнеоныңалғышарттары.ОктавианАвгустыңзандарыжәне монархиялықжүйенегізініңпринципатформасындақалыптасуы.Мемлекет басшысыныңбилігі.Сенаттыңжағдайы.Халықжиналыстарыншектеу.Бюрократтық аппараттыңқүрылуы.Римармиясынқайтақұру.Флоттыңқұрылуы.Августың принципатжүйесіндегіреспубликалыққүрылымныңэлементтері.Провинциялармен қарым-қатьшас. Августыңәлеуметтіксаясаты. Құлиеленушіліктіңнегізіннығайту.Қүлиеленушілер табыныңәртүрлітоптарына,провинцияхалқынақатынасы.Егіншіліктіколдау. Августыңаграрлықсаясаты.ВергилийменГорацийтворчествосындамонархиялық этиканыңкалыптасуы. Августыңсыртқысаясаты.ОныңжаулапалуларыжәнеРиммемлекетініңшекарасын кеңейту.РейнменШығыстағышекаралардыңтұрақтануы.Парфияменқатынасы. Августбилігініңжалпынөтижелері. РимимпериясындағыІ-ІІғғ.әлеуметтік-экономикалыққатынастар Жерортатеңізіаймағыныңэкономикалықгүлденуі.ЖерортатеңіздікРим экономикасыныңқүрылуы.Жаңөақалалардыңсалынуыжөнеқалаөмірініңдамуы. МуниципалдықжүйеніңжәнеклассикалықтиптегіқүлиеленушілікжүйеніңРим провинцияларындатаралуы.Провинциялардыромандандыружөнеоныңолардың экономикалықдамуынаөсері.Ауылшаруашылығыныңжагдайы:егіншілік,жүзімөсіру,зәйтүнөсіружәнемалшаруашылығы.Жеркатынастары.Құлеңбегініңауыл шаруашылығындатаралуы.Колонаттыққатынастардыңдамуыжәнеоныңэволюциясы.Италиядажәнепровинциялардаіріжәнеұсақжериелену.Римимператорларының аграрлықсаясаты.Алиментарлықмекемелер. Қолөнерөндірісі.Шикізатбазасыныңкеңеюі.Жаңаматериалдарменшикізаттүрлерініңпайдаболуы.Техникалықпрогресс.Негізгісалалары:металлургияжәнеметаллөңдеу.Керамикажасау өндірісі.Еңбектіұйымдастыру.Қолөнердегіқұлдарменеріктілердің еңбегі. Қала-қолөнерөндірісініңорталығы.Поместьелікқолөнер. Саудажәнеақшаайналымы.Ауылшаруашылығыменқолөнердетауарлыөндірістің дамуы.Негізгісаудазаттары.Теңіздегі,өзендегіжәнеқүрғақтағысауда.Бастысауда...

Олигархиялықжөнедемократиялықтоптар.80-шіжылдардыңбасында Италиядағы борышкерлікмәселесініңшиеленісуі.ШығыспровинциялардағыРимгеқарсықозғалыс.Понтпатшалығы–ШығыыстағыРимніңбастықарсыласы.МитридатҮІЕвпатор. Оныңсыртқысаясаты.РимніңМитридатпенбіріншісоғысы.МарийменСулланыңРимдегісаяситартысы.Митридатқақарсыәскериқимылдар.Римдегімариандықтөңкеріс.Циннаныңбасқаруы.СулланыңИталияғаоралуыжөне83-82жылдардағыазаматсоғысы. Сулланыңжеңісіжәнеоныңдиктатурасыныңорнауы.Сулладиктатурасыньщсипатыжәнеоныңқазіргітарихнамадабағалануы. Суллаөліміненкейінгіәлеуметтіккүрестіңшиеленісуі.Популярларменоптиматтар,олардыңнегізгіталаптары.Провинциялардағықозғалыс.СерторийжәнеоныңсулландықтарғакдрсыИспаниядағыкүрес.СерторидіңИспаниядағыпровинциятүрғындарынақатыстысаясаты. Жерортатеңізіндегіқарақшылықтыңжандануы.Шығыспровинциялардағыжағдай.МитридатпенжәнеАрменияпатшасыТигранменжаңа/3-ші/соғыс. Спартакбастағанұлықұлдаркөтерілісі.Себептері,бағдарламасы,көтерілісбарысы.Көтерілістіңұйымдасуы.Спартактықәскериөнері.Көтерілісшілердіңарасындағыалауыздық.Көтерілістіңталқандалуы. Көтерілістіңжеңілусебептері.КөтерілістіңРимқоғамыныңәлеуметтік-саясидамуына әсері. Саяситоптардың70-шіжылдардыыңсоңы–60-шыжылдардьщбасындағыкүресі Суллағадейінгіконституциянықалпынакелтіру.Помпейдіңкөтерілуі.Оныңпираттарменкүресі.Митридатпен3-шісоғыстыңаяқталуы.Помпейдің,Шығыстағысаясатыжәне Римніңпровинциялықсаясатындағыжаңатенденция. Римдегі60–шыжылдардағыішкісаясикүрес.Аграрлықжәнеборышкерлікмәселенің шиеленісуі.СервилийРулдың заңжобасыайналасындағыкүресжәнеКатилина заговоры.Оныңсөтсіздігі.Цицеронның60-шыжылдардағысаясиқызметі.60-шы жылдардыңсоңындағысенатолигархиясыныңсалтанаты. Біріншітриумвират–сенатқақарсыкүштердіңұйымдасуы.Цезардыңконсулдық қызметіжәнеоныңәлеуметтік-саясиреформалары.Клодийжәнеоныңсаясиқызметі. Сенатжөнеоның50-шіжьшдардағысаясаты. ЦезардыңГаллидағысоғыстары.ЦезардыңкүшеюіжәнеоныңРимменГаллиядағысаясаты.Галлияныжаулапалудыңсаясисалдары. РимніңШығыстағысаясаты.Парфияменсоқтығысы.Крассжорығыжәнеоныңталқандалуы.Парфия–РимніңШығыстағыбастықарсыласы. Біріншітриумвираттыңтарқауы.Римдегісаясианархия.Республикалықмекемелердіңдағдарысы.Помпейдіңсенаттықолигархияменодағы.ЦезарьменПомпейдіңарасындағыазаматсоғысы.Цезарь–Римдиктаторы. Цезардыңзаңдары.Мемлекеттікқұрылымдыреформалау.Цезардыңәлеуметтіксаясаты.Цезарьдиктатурасынақазіргіәдебиеттердеберілгенбаға. Цезарьөліміненкейінгіазаматсоғыстары.Цезаршыларжәнереспубликашылар,олардыңәлеуметтікқұрамы.Екіншітриумвиратжәнепроскрипциялар.Филиппытүбіндегітүбіндегішайқасжәнереспубликалықпартияныңкүйреуі.Армияныңсаясиролініңкүшеюі.АнтонийменОктавианныңжоғарғыбилікүшінкүресіжәнеолардыңсаясибағдарламалары.АнтонийдіңШығыстағықызметі.Италияжерлерінардагерлергебөліпберу.ИталияқұлиеленушілерініңОктавиандықолдауы. Акциитүбіндегішайқас.Антонийдіңөлемі.ЕгипеттіңРимгеқосылуы.Азаматсоғыстарыныңәлеуметтік-саясисалдары.ПолистікжүйеніңдағдарысыжөнеРимреспубликасыныңнегізгіқүлаусебептері. Риммәдениетіб.э.д.ІІІ-Іғғ. Мәденисинкретизм.Грекмәдениетініңәсері.Риммөдениетініңиталиялықаспектісі. Білімберужүйесініңқалыптасуы,Б.э.д.ІІІ-Іғғ.Римдіні.Грекжәне эллиндік культтардың ықпалы.Қүдайлардың негізгітоптары.Құдайғасиынудыүйымдастыру. Абыздарколлегиясы.Мифология.Мейрамдаржәнеолаардыұйымдастыру.Театрқойылымдарыныңәсері.Гладиаторларшайқасы. Римправосыжәнеоныңсипаты.Правоныңнегізгідеректері. Италиядалатынтілініңтаралуы.Римәдебиетініңпайдаболуымендамуы.ЛивийАндроник.ПлавтжәнеТеренции.ГайЛуцилийжәнесатиражанрыныңпайдаболуы.Б.э.д.Iғ.Римәдебиетініңгүлденуі.ЛукрецийКаржөнеоның«Заттартабиғаты»поэмасы.Римлирикасыныңгулденуі.Катулл.ЦицеронменВарронныңәдебитворчествосы.Саллюстий. Римсәулетөнеріжәнеқалаларсалуісі.ИталияньщурбанизациялануыжәнеРимқаласалуісінегізініңкдлануы.Жаңақұрылысәдістеріжәнематериалдары.Бетондыойлаптабу.Күрылыстардыңжаңатипі. Мүсінөнеріжәнеживопись.Жекепортретсалудыңдамуы. Ғылым.Қолданбалығылымныңдамуы:юриспруденция,агрономия,риторика,сөулетөнеріжәнет.б. АғаКатонның,Цицеронның,ТеренцийВарронныңмәдениқызметтері.

РимжаулапалушылығыныңИталияныңәлеуметтік-экономикалықдамуынаәсері.Жаулапалғанелдердітонау,материалдықбағалызаттарменкүлдарғақосымша.Ертеқриеленушілікқатынастардыңклассикалыққүлдыққаайналуы.Оныңсипаттамасы.Италиядажаңақалалардыңсалынуы,қалаөмірініңгүлденуі. Классикалыққұлдықгыңэкономиканыңдамуынаөсері.Интенсивтісалалардыңдамуы:жүзім,зәйтүнөсіру.Егіншіліктіңжағдайыжәнедеңгейі.Астықөнімділігі.Тауарлыөндірістіңдамуы.Құлиеленушівиллалардыңтаралуыжәнеолардыңкұрылымы.Құлеңбегінұйымдастырушы.Аграрлықкдтынастардыңерекшелігі.Қүлиеленушіліквиллалардыңнығаюы.Шаруашаруашылықтарыныңтокярауы.Жерменшігініңшоғырланупроцесі.Латифундиялардыңпайдаболуы. Қолөнер.Құлеңбегініңтаралуы.Құлшеберханаларыныңұйымдасуы-оффициндер.Шикізатбазасыныңжағдайы.Өндірістіңнегізгісалалары:металлургияжәнеметаллөндеу.Тоқымашылық.Қару-жарақөндірісі.Сауда.Тауар-ақшакдтынастарыныңдамуы.Қолөнердіңауылшаруашылығынанбөлінуі.Италийлікқала-саудаменқолөнерорталығы.Саудазаттары.Италийліксауданыңбастыорталықтары.Кдтынасжолдары.Римжолдарыныңсалынуы.Теңізсаудасы.Италияныңпровинцияларментауарбайланысы. Ақшаайналымы.Римтеңгелері.Б.э.д.ІІ-Іғғ.Италияэкономикасының жоғарғыдеңгейі.Б.э.д.ІІ-Іғғ.Римніңтаптықжәнеөлеуметгікқұрылымы Римкүлиеленушілікқоғамыныңб.э.д.ІІ-Іғғ.таптықжәнеәлеуметтік құрылымы. Негізгіүштап:қүлдар,үсақөндірушілер,құлиеленушілер.Олардыңбіркелкіеместігі. Әртаптыңөзішіндегіәлеуметтіктаптар.Қүлиеленушітаптыңкүрылымы:сенаторақсүйектер,салтаттылар,муниципалдықшонжарлар,провинциалқүлиеленушілер. Люмпен-пролетариат. Римазаматтары,италийлықтаржәнепровинциалдар.Таптықжәнеөлеуметтіккдрама-қайшылықтардыңкүрделілігі.Қүлдардыңқүлиеленушілермен,селожәнеқалаплебсініңсенаттықолигархияғақарсыкүресі.Италиктерменпровинциалдардыңазаматтықправосыүшінкүресі.Үстемтаптыңішіндегіқарама-қайшылық.Римқоғамындаб.э.д.ІІ-Іғғ.таптықжәнеәлеуметтікқарама-қайшылықтыңшиеленісуі.5.Б.э.д.ІІ-Іғғ.Римніңішкітарихы 2-шіПунисоғысыныңсалдарыжәнеРимнобилитетініңарасындағы190-180 жылдардағы күрес.Аға Сципионныңсаяситобыжөнеоныңбағдарламасы. АғаКатонныңқызметі.Б.э.д.IIғ.басындаколониялардыңшығарылуыжәнеРимніңиталийлікодақтастарыменқатынасы.Вилийзаңы.Эллинофилдержәнеатадөстүрінсақгаушылар.ШетелдіксиынукульттатырыныңИталияғаенуі.Вакханалиялартуралыдекрет.Б.э.д.IIғ.ортасындағысаясикүрес.СципионЭмилиантобыжәнеоныңбағдарламасы. Римқоғамындаб.э.д.IIғ.2-шіжартысындатаптықжәнеәлеуметтік күрестіңшиеленісуі.Италиядағыбіріншіқұлдаркөтерілісі.ШығысЖерортатеңізіаймағындағыәлеуметтікқозғалысжәнеоныңСицилиядағықұлдаркөтерілісінеәсері.Сицилиядағықұлдаркөтерілісі.Көтерілісшілердіңұйымдасуы.Көтерілісшіқұлдардыңөзмемлекетінқұруы.Көтерілістіңбасылуы.ОныңРимдегіәлеуметтіккүрестіңшиеленісуінеәсері.Аграрлықреформаүшінкүрес.ТиберийГракхтыңсаясиқызметіжәнеоныңжерреформасы.ТиберийГракхтыңөліміненкейінгісаясикүрес.ГайГракхтыңәлеуметтік-саясиреформаларыныңбағдарламасы.Риммемлекеттікқүрылысындемократияландыру,жермәселесіншешужәненығайтуүшінкүрес.Б.э.д.130-120жылдардағытаптықжәнеөлеуметтіккүрестіңнәтижелеріжәнеолардыңРимқоғамыныңәлеуметтік-саясидамуынаәсері. ГайГракхқайтысболғаннанкейінгісенатреакциясы.СпурийТоридіңзаңыжәнеоныңжергежекеменшіктідамытудағыролі.Салтаттылардыңсотынқысқарту. Югуртасоғысы.КимврлерментевтондаршапқыншылығыжөнеГайМарийдіңәскери-саясиреформасы. Б.э.д.IIғ.соңындатаптықжәнеәлеуметтікқарама-қайшылықтыңшиеленісуі.Сицилиядағы2-шіқүлдаркөтерілісі.Көтерілісшілердіңүйымдасуы.Көтерілістіңжеңілуі.Римдемократиялыққозғалыстыңөрлеуі.АпулейСатунинніңжәнеГлевцийзаңцарыжәнеоныңнәтижесіздігі.90жылдардағысенатреакциясы.Италийлікодақгастарғақарсырепрессияныңкүшеюі.ЛивийДруздыңзаңжобалары.Оныңсәтсіздігі.ИталиктердіңРимгеқарсыкөтерілісі-Одақтастарсоғысы.Италиктердіңұйымдасуыжәнеолардыңбастыталаптары.Соғысқимылдарыныңбарысы.Римсаясатының өзгеруі және Одақтастар соғысының аяқталуы Римазаматтығыправосыныңиталиялықтарға берілуі. Полистіккұрылымныңдағдарысы.

Рим-Италийодағы-БатысЖерортатеңізіаймағындағыірімемлекеттердіңбірі. ИталиядакүлиеленушілікқатынастардыңдамуыжөнеРимэкспансиясымен агрессиясыныңкүшеюі. Жерортатеңізіаймағындағыкүлиеленушілікмемлекеттерб.э.д.IIIғ.біріншіжартысында.ЭллииндікдержавалардыңБатысЖерортатеңізіаймағыменқарым-катынасы.Карфаген-БатысЖерортатеңізіаймағындағыірімемлекет.Карфагенніңшаруашылықжәнеәлеуметтік-саясиқүрылысы.РимменКарфагеннің қақтығысу себептері. І-шіПунисоғысы.Сицилияүшінкүрес.Африкағааттандырылған Рим экспедициясыжәнеоныңнөтижесі.РимменКарфагенкүресініңаяқталуы.Жалдамалылардың,күлдардыңжәнеезілгентайпалардыңКарфагенгеқарсыкөтерілісі. Б.э.д.IIIғ.2-шіжартысындаРимніңкүшеюі.Римпровинцияларыныңқүрылуы. Римқоғамындаәлеуметтікқарама қайшылықтардыңшиеленісуі.Фламинии реформалары. СолтүстікИталияны жаулапалужәнеколонизациялау. КарфагенқүлиеленушілерініңПиренейжартыаралығындағыүстемдігі.Баркидтер. Б.э.д.IIIғ.соңындағыЖерортатеңізідержаваларыныңхалықаралықжағдайы. КарфагенменРимніңшешушіқақтығысы.2-шіПунисоғыс.Ганнибалдыңжорығы.Рим қоғамындағыәлеуметтіккүрсетіңшиеленісуі.ФабийМаксимніңдиктатурасы.Рим плебсінің наразылығы.Ханнтүбіндегішщайқас.РимменКарфагенарасындағы соғысқаМакедонияныңараласуы.ОңтүстікИталиядағы,Сицилиядағы,пиренейжартыаралығындағыәскериқимылдар.АфрикағаРимэкспедициясыныңаттануы.Римжеңісініңнегізгісебептері.Бітімніңжасалуыжөнеоныңшарттары.2-шіПунисоғысының әлеуметтік-экономикалықнөтижелері. РимніңШығысЖерортатеңізіаймағындағыүстемдігіжәнеоныңкүштіЖерортатеңіздікдержавағаайналуы. Эллиндікқұлиеленушілікмемлекеттерб.э.д.IIғ.басында.Олардыңәлеуметтік-экономикалыққұрылысыныңшайқалуы.Сыртқысаясиқарама-қайшылықтыңжәне...

Б.э.д.ҮІІІғ.ЖерортатеңізідүниесіменИталия.Италияныңжекеоблыстарыныңтарихидамуыныңбіркелкіеместігі.Негізгіорталықтар Этрурияб.э.д.ҮІІІғ.Этрусск қалаларында таптыққоғамныңжәнемемлекеттіңпайдаболуы.Этрурияның экономикасы: жоғарғыдәрежедегіауылшаруашылығы,қолөнержәнесауда. Этрусск қоғамының өлеуметтік–саяси кұрылымыныңмеселелері.Этрусскқалаларының гректермен, Карфагенмен,италиктерменсыртқысаясиқатынастары.СолтүстікИталия менКампанияғаэтрусскөсерініңтаралуы.ЭтрускілержәнеРим.Этрускілермәдениеті.ЭтрускқалаларыныңсаясимаңызыныңтөмендеуіжәнеолардыРимніңжаулапалуы. ЭтрускілердіңИталияменРимніңдамуынаәсері. ИталияныңоңтүстігіменСицилиядағыгрекполистері.Құлиеленушілікқатынастардыңқалыптасуы.Экономиканыңдамуы.Грекполистеріжәнежергіліктіхалық.Италияның тарихидамупроцесінегрекмөдениетініңәсері. Рим-Италиядағытаптыққоғамныңжәнемемлекеттіңкалыптасқанорталықтардыңбірі. РимдәстүріжәнеРимқаласыныңпайдаболуыжәнеоныңтарихыныңежелгікезеңі туралыжаңадеректер.Римқаласыныңгеографиялықжәнетабиғижағдайы.Рулық қатынастардыңыдырауы.ПолистықмекемелердіңжәнеРимазаматтыққауымының қалыптасуы. ЕртеРимдегіПатрицийлержәнеплебейлер,клиенттерменпатрондар.Патриархалдық кұлдықжәнеоныңкөздері.Мемлекеттікұйымдасудыңқалыптасуы.Римдегіпатша билігі.РимдегіЭтрусскілердіңТарквинийәулеті.Б.э.д.ҮІғ.Римжәнеэтрусскілер. Б.э.д.ҮІғ.Римніңсаясиқуатыныңөсуі, Римдегі ішкі қайшылықтар...