Индия

«Еркін»капитализмніңмонопалистіккапитализмгеөсупрацесіаяқталғанкезеңимперализмніңотаршылдықжүйесініңқалыптасыпаяқталуынасәйкескелді.Отаршылдыққанаудыңжаңаформаларыменәдістеріоныменбайланыстыәлуметтікэкономикалық-саясидамуындағыөзгерістершығыстыңбасқаелдерінеқарағанда Үндістанертежәнетолығыменбайқалды.ХІХғ70жАзияменАфрикабасқаелдерінеқарағандаҮндістандытолығыменБританотаршылдарыбасыпалдыдаолқұқысызотарғаайналды.

Үндістанағылшынөнеркәсібініңнегізгірыногынаайналды.Соныменқатаршикізатпенауылшүаруашылықөнімдерініңкөзінеайналды.1873-1883жжаралығындаАнглияменҮндістансаудасы60%өсті.АнглияныңФранция,Германияменсаудасы7%өсті.ҮндістанБританбуржуазиякапиталынқұятынсферағаайналды.АлдынғыкездеАғылшынкапиталыншығарудыңнегізгітүрінесиееді.ЛондонбанкирлеріненБританотаршылбилеушілеріалыплтырды.1856жоныңсуммасы133млн,ал1900ж4млнөсті.ОлнесиеБритан-отаршылотарыменәскерінжұмсадыжәнеҮндістанныңшығыселдерінебағытталғанжаулапалусоғыстарына,алБританбанкирлеріүлкенпроцескеиеболды.АлнесиеніжалаңашҮндішаруасытөледі.Үндікапиталынтеміржолдарментелеграфсалынуғажұмсалдыоларотаршылдықөкіметтіңжекеменшігіболыпесептелінді.Ағылшынфирмаларыменжұмысшылардыңбарплықжағдайынжасапотырдыкейінгіуақыттатеміржолжүйесікеңейді.1891жҮндітеміржолұзындығы27мыңкмжетті.Теміржолсалудыағылшындардыңмақсатыүндістанныңәртүрліэкономикалықаудандарынжалғастыруемесметрополияданөнеркәсіптаварларынтеңдепәкеліптұруменқажет.ТеміржолдарсаклынғандаБританимперализімініңәскеристратегиялықмүделеріескерілді.ҮндістандағыазаттықкөтерілістерменАзиядағыкөршілеселдерменсоғысқанжағдайдаәскердітеміржоларқылыжеткізу,соныменқатарБританотаршылдарышай,кофе,каучк,плантацияларынкеңейтті.ҮндістанныңотаршылдықшикізаткөзіжәнетаварсатурыногынаайналуыҮндіхалқыныңқанаудыңоданәрікүшейюінболдырды.

БрестотаршылдыққанауыныңнегізгіобектісіҮндішаруасыболды.Шикізатпеназық-түліктішығаруауылшаруашылығыныңтаварлығыменбелгілібір аудандардың пайдаболуынасебепболды.Шикізатпеназық-түліктішығару мен Үндістандамақта,ассамшай,мадрасшайөсімдіктеріпенджапэспортқашығаратынбидайөндірілді.Ауылшаруашылығыныңтаварлығыныңөсуіпамещиктікжериеленудіңүстемдігіт.Б.Феодалдықжағдайдаболды.Қауымжерінағылшынотаршылдарыменпамещиктерэкспроприлтиялауыжалғастырылды.Шаруалардыңкөпшілігіпамещиктерденжердіарендағаалды,оныңесесінеөнімнің60%беріпотырды.Жерқұнарсыздануыөнімніңтөменболуынаәкелді.Елдіңкөпшілігіауылшаруашылығыменайналыссадаөз-өзіназық-түлікпенқамтамасызетеалмады отаршылдық жүйе шаруалардыңжерсізденуіне аш-жалаңаш өмір сүруіне алып келді. 1846-1878 жж аштан 2,5млнүндіөлді.70-80жжҮндістанныңбірқатар аудандарында шаруаларкөтерілістеріментолқуларыболды.Пенжапты антиимпералистік жәнеантифеодалдықішкішаруаларыныңқозғалысысекталық қозғалыстүріндежүрді.«хандхари»олардыңқатарында50-100мыңмүшесіболды.ОныңбасшысыРамСинг-сектаныорталықтанғанұйымғаайналдырды.БүкілРенджапбойыншаөзөкілдеріболды.1842жбасыпжаншылды.1873-83жжМахаражтрадакөтерілісболды. ОныКенглиябасқарды.Антиимпералистікағылшынүкіметтерінқатысқан600адамдысоттады.1879жМахаражтрадажаңакөтерілісбасталды.ОныбасқарғанПунеВасудеВольвантПхаткеПенджапхалқықолдады.1857-59жжкөтерілістіңбасшысыНомаСахиторысәскерлеріменағылшындардықууүшінкележатырдегенәңгімекеңтарады.1849жТашкентқаласындажүрген«Намдхари»үкіметініңбасшысыбашСлихтанекіншікелді.Елдеағылшындарғақарсыкүрестіорыстарданкөмексұрады.1879жшілдеайындакөтерілісбасылды.1879жшаруалардыңстихиялыққозғалыстарыҮндістанныңбасқадааудандарындаболды.Оларортағасырлықсипаттаболсадашетелотаршылдарынақарсыбағытталғанеді.