Қытай

ЕкіншіәлемсоғысыаяқталғананкейінҚытайдыңалдындашыққанбастымәселебірігуболды.Ехонегізгікүш-ҚКП-спмлн.Гоминоданүстемдікүшінкүресбастады. 1946ж мамыр айынадейінкелісімбойыншаМаночтурииаймағындакеңестенәскерсақталды. ҚШТЖ(оныңатауыҚытай–Чаньчунтегноржолы)КСРОмен Қытайдың Бөрігөкен басқатудаболды.

1945жсоңындаКСРО.Улыбритания.АҚШсыртқыістерминистрлігіменкездесуіндеҚытайдыңазаматтықсоғыстыболдырмаутуралышншімқабылданды.ОсыкездеішкіҚытайдиалайқалпынакелтіріліп1946ж10/01жұмысынбастады.ОпанқатысушыларҚытайРеспубликасыныңМемлекеттіккеңесінқұрутуралышешімгекелді.

1946жГосминоданәскеркомпартибақылауындааудандарғашабуылбастады.Елдеқайтаданазаматтықсоғысбасталды.Оныңбарысындакамунистерпартйзандықсоғыстахтикасынқолданды,

АҚШЧанКаишигекөмеккөрсетудіжоспарлады.1947жҚытайдаАҚШ-ң100мыңдықәскеріболды.АҚШэкомилігіқарудыңсоңғытүрлерінжеткізіпотырды.1947жшілде-тамызайларындаГолиноданТайвань,ГуанчжауБатысжәнеСолтүстікҚытайдыңт.б.аудандарындаамерикандықәскерибазаларқұруғакелісімінберді.

Шешушішайқастар1948жсоңымен1949жалғашқыжартысындаөтті.Комунистердіңқарулыкүштерітөрткебөлінді.біріншісі-ПәнДахуайбастағансолтүстік-бастыбөлігінде.Екіншісі–ЛюБочен-ОрталықҚытайда,Үшіншісі-ЧәньИ-шығыста, олМаньчжурияда-ЛиньБяобасқарғанТөртіншіәскерорналастыауыржағдайда Чан Кайни1949жылықаңтардваАҚШҰлыбританияжәнеКСРО-ғакомпартияменкелісуге делдалболуды ұсынды.КСРОбасшылығыоданбастартты.21қаңтаркүніКанКайшин қытайреспубликасыныңпрезиденттігіненкететінінжариялады.ОныңміндеттерівицепрезидентЛиЦзунчжәнеөтті.1949жылыТайвандпенТибетғанакорпорацияныңбақылауынантысболды.КанКайшинМаккагоҰлыбританыияменПортугалияныңбасқареспубликадаболды.1949жылықыркүйектеПекиндехалықтықсаясиконсультативтіккеңестіңотырыпөтті.Ондаортаныңхалықтықүкіметтіқұрутуралышешімқабылданды.1949жылы1қазандаПекиндеқытайхалықреспубликасыныңқұруыжарияланды.МаоСузейдунияныңхалықтықдемократиялықдиктатурасытуралыбасқармасы«жарықкөрді».БұлеңбектеМ.СузейдіңқытайалдынақойғанмақсаттысоциалистіклагерлергеалдыменКСРО-ғасүйенеотырып,жететінінатапайтты.

КомунистердіңтабыстыісқимылдарынақарамастанқытайдыңкейбіраудандарындаСепис1950-1952жылдарғадейінтабысты1951жқытайғаавтономияныіауыздан реттелді,Тибетқосылды.1949-1954жылыөлді.Жоғарыбилікорганынқытайхалық республикасы орталықхалықтықүкіметболды.ҮкіметтіМаоСузиддинбасқарды. Формалды түрдеОХҮколциалықболды.Өндіріспенауылшаруашылығыауыржағдайда еді,елдіинфлекцияөсті.БұлкезеңМ.СузейдіңтекғанаКСРО-данкөмегіне жүгініп, артты.1949жылысоңындаалолМәскеугеИ.Х.Сталинніңжетпісжылдықмерейтойынкелді.Осындаол1950жылыақпандадейініс-сапарменболды.

КеліссөздербарысындаДостық,Одақөзаракөмектуралы30жылдықмерзімдікелісімжасалды.ОғанқосымшаҚКР-на300млн-да,50өнеркәсіпорныныныңқұрылысына көмеккөрсетутуралыкелісімменқолқойылды.

1950жаграрлыққайтақұрутуралызаңіскеасырылды,жериеленужойылды.Ірібуржуазияныңшетелкапиталыныңмүлкітәркіленді.

1951-1952ж.ж.ҚКТ-ңинициативасыменформальдітүрдекоррупуни, бюрократизмге қарсыалшынмәніндеұлттықбуржуазияныңролоншектеугебағытталғанидеологиялықкомпанияларжүргізіледі.

1953-57ж.ж.қытайдаКСРО-ңэкономикалықкөмегіменалғашқыбесжылдық жоспар іске асырылды, әкімшілік-басқаружүйесініңнегізгіқаланды.Кеңес Одағыныңкөмегімен 156өнеркәсіпобъектісініңқұрылысыбасталды.1957жоның68-іқолдануғаберілді.

1953жүкіметхалықтансатыпалатындәнді,техникалықдақыл,мақтаөнімдеріменматағамемлекеттікмонополияенгізді.Ауылдыжерлердекооперативтерқұрылды,жершаруалардыңменшігіндесақталды.1955жшаруашылықтың15%кооперативтерқамтиды.Осыданкейінкелесікезеңяғни«жоғарытиптегі»кооперативтеркезеңібасталды,ондажер,өндірісқұралдарыдақоғамдықменшіктеболды.Бұлкооперативтердіңтехникасыныңдеңгейіменшаруашылықәдістеріарттақалғанеді.Осығанқарамастанбесжылдықжылдарыазық-түлікөнімі20%артты.

1956жкөктемдешаруалардыкооперациялауаяқталды.Бесжылдықжылдарындаөнеркәсіптікөндіріс141%арты,ҚКР-ңмашинаменқұралжабдықсұранысы60% қамтамасызетілді,тұтынузаттарөндірісі90%өсті.

ОсыжылдарымыңдағанқытаймамандарыКСРО-дабілімалдынемесеіс-тәжірибеденөтті(олардыңарасындаҚКРтөрағасыЦзянЦзэминь,1955жМәскеудеЗИЛ-даіс-тәжірибеденөткен.

Жұмыссыздықжойылды,тұрғынүйқұрылысыбасталды,жәнесауатсыздықтыжоюдабірқатаржетістіктергеқолжеткізді.

1954жқабылданғанКонституциязаңдытүрдемемлекеттіксоциалистіксипатынбекітті.Жоғарғымемлекеттікоргандарқұрылымынаөзгерістеренгізілді.ҚКР-ңтөрағасылауазымыенгізілді,үкімет-мемлекеттікәкімшіліккеңесдеп атала бастады, жоғарғыүкіметтіорган-халықөкілдерініңбүкілқытайлықжиналысыжарияланды. Ісжүзіндебилікбарлықдеңгейдекомпартияқолындаболды.

1957жқарашадаМаоЦзеддинделегациябасшысыретіндеекіншіретКСРО-ғакелді.ХалықаралықкоммунистікжәнежұмысшыпартиялардыңкеңесініңжұмысыбарысындаМ.Цзединжетекшіліккеұмтылды.

1958жмамырдаҚКП-ңVІІІсъезініңекіншісессиясыөтті.Ондапартияның жаңа бағытты ұсынылды.Үлкенсекорос,«халықкоммуналар»дегенжаңаұрандаркөтерілді.1958жортасынанбастап,бұрынғыкооперативтердіңорнына26мың«халықкоммуналарықұрылды».Ондаөндірілгенөнімтеңестірілді,«ұжымдықтегінтамақтану»енгізілді.

Оныңсалдарынанбірнешеайданкейінеңбекөнімділігітөмендеп,кейбіраудандараштыққаұшырады.

БірақоғанқарамастанМ.Цзедуносысаясаттыоданәріжалғастырды.ҚКП-ңмүшелеріарасынданаразылықбайқалды.Бірақоларға«партияғақарсықызмететеді»дегенайыптағылып,жұмыстанбосатылды.Тибеткенаразылықхалықтықкөтеріліскеұласты.Оныүкіметбасыпжаншыды,олдалай-ЛамаҮндістанға эмиграциялауға машқұрболды.БұлоқиғаҮндістанменқытайарасындағықатынастардышиеліністірді.ОсындайдағдарысжағдайындаН.С.Хрущев ҚХР-нанкеңесмамандарын елгеоралуын талапетеді.СондықтанМ.ЦузединөзініңсаясиқателеріндеКСРО-ныайыптайды.