__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Мына әнді зейін қойып талдасақ 9\4 өлшемде жазылғандығы анықталады. Шығарма толымсыз тактіден басталады. 9\4 үлесті өлшемі, 3\4 өлшемнің әрбір үлесіне – үш үлестен тиеді, тактілеу барысында 9\4 өлшемі шығармалардыталдау .
3\4 ұлесті өлшем.9\4 үлесті өлшем .
37 89
1
2
34
125
6
Әр түрлі өлшемдер : 2\4 ;2\2 ;2\8 ; 3\4 ; 3\8 ;4\8 т .б
Екі үлесті өлшемдер жайекіге дирижерланады .( 2\2 ;2\4 ,2\8 , 2\16 ) ,күрделі екі үлесті ( 6\2 ,6\4 , 6\8 ,6\16 ) өлшемдер дирижерланады .
Үш үлесті схемада жай үш үлеске тактілеу (3\2 , 3\4 ,3\8 ,3\16 ) ,жылдам екпінде күрделі үш үлесті (9\2 ,9\4 ,9\8 , 9\16 ) өлшемге дирижерланады .
Төрт үлесті қысқаша “ төртке ”әр түрлі күрделі (4\2 ,4\4 ,4\8 ,4\16 ) ,ал жылдам екпінде күрделі төрт үлесті ( 12\2 ,12\4 ,12\8 ,12\16 )өлшемдер дирижерланады .
Бес үлесті схемада немесе қысқаша “беске ” күрделі аралас өлшемдер (5\2 ,5\4 ,5\8 ,5\16 ) өлшемдер дирижерланады .
Алты үлесі өлшемде қысқаша “ алтыға ” күрделі екі бөлімді (6\2 ,6\4 ,6\8 ,6\16 )өлшемдер дирижерланады .
Жеті үлесті схемада қысқаша жетіге (7\2 ,7\4 ,7\8 ,7\16 ) өлшемдер дирижеоданады .
Музыкалық шығармаларда әр түрлі аралас өлшемдер кездеседі . Аралас өлшемдер әндерде аспаптық музыкада , әр халықтың музыкалықөнерінде кездеседі .Украин халық әндерінде осындай мінез көрінеді. Аралас өлшемдерді тактілеу оңай және жеңіл ,дирижердың ұымдастыруымен ,дайындығымен жылдам бағыталуына қажет етеді . Мысалы 2\4 және 3\4 өлшемдері кезектесіп араласып кездеседі . 2\4 өлшемге 2үлесті ,3\4 өлшемге 3үлесті жай төрттік ноталардан құралған .
Дирижер үйрететін әнді жақсылап жаттап , аралас өлшемдерде шатаспай дирижерлауы керек . Шығармаларда екпінінің тосыннан өзгеруі симфониялы музыкада кездеседі . Moderato alla breve -деген жазу кездеседі , жартылық –төрттік-төрттік -теңжүзге .Яғни екпінде минутына жүз жартылық ұрыс болуы шарт . Композитордың мақсаты керекті сюжетті , жекелеген эпизоттарда көрсетілген екпінде орындау . Мұндай екпіндерді көрсету арнайы приборқолданылу — метроном деп аталады . Метроном пирамида формалы корпусы ағаштан жасалғанжылжымалы көрсеткіші бар . Магнитті қозғалыс жылжымалы көрсеткішке байланысты Көрсеткішті 40 қойғанды минутына 40 ұрыс береді Төменгі аз өлшемде аз ұрыс береді , көрсеткіші жоғары болса екпіннің минутына керекті ұрыс береді . Мысалы : жортылық тең 80 немесе төрттік тең 116 деп жазылса магниттіңминутына әр бір ұрысы осыған тең болуы керек .
С и н к о п а (грекше syncope -қысқартылған ) Такт ішіндегі әлді үлестің әлсіз үлеске ауысып кетуіне байланысты туатын ырғақ .Синкопа такт ішінде және такт арасында кездеседі .
- Такт ішіндегі синкопа. 2. Такт аралығындағы синкопа.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Синкопаның ерекшелігі шығарманың екпінін өзгертеді, бірақ шығармаға бай мазмұн берілген фразаны құбылтады. Мұндай мінез шығыс- украина музыкасына тән.