Мақсаты: Хор ұжымын сезіну, шығарманы интонациялық тұрғыдантаза айту.
Хор жанры халық арасына кеңінен таралып, жыл сайын қанат жайып, дамып келеді. Хор — әртүрлі дауыста ән салатын адамдардан топтасып, ұйымдасқан коллектив. Оларды творчестволық бағыттарына қарай екі түрге бөлуге болады: академиялық хорлар немесе капеллалар және халық хорлары. Хорлардың бір-бірінен айырмашылығы орындаушылық шеберліктеріне, ән айту үлгісімен репертуар характеріне байланысты. Халық хоры халықтық стильге бейім, яғни шығарманы халықтық үлгіде орындайды. Ал, академиялық хор – көп дауыста қосылып ән айтудың техникасын меңгерген, ән салу теориясын жетік білетін, әнді жинақы жабық дауыспен академиялық үлгіде айтып жаттыққан коллектив. Хор коллективтерін құру, оның жұмысын бір жүйеге келтіру хор жетекшілеріне жүктеледі. Хордағы әртүрлі дауыстардың бір –бірімен үйлесіп, интонациясының таза, дикцияның анық шығуы хорды ұйымдастырудың негізгі принцптері болып саналады. Хорға қатысушы әрбір әншінің даусы тек өзіне тән болуымен қатар
Үнінің қатқыл не жұмсақ, зор немесе бәсең, дауыс көлемінің кең не болмаса шағындығымен дараланады. Осы айтылған қасиеттеріне байланысты профессионал әнші даусының ән айтқанда еркін алатын белгілі дауыс көлемі (диопазоны) болады. Дауыстар жалпы диопазонына қарай төмендегідей болып бөлінеді.
Әйелдердің жоғары (жіңішке) даусы – сопрано.
Әйелдердің төменгі (жуан) даусы –альт.
Ерлердің жоғары (жіңішке) даусы –тенор.
Ерлердің төменгі (жуан) даусы –бас.
Балалардың жоғары (жіңішке) даусы-сопрано.
(балалардың даусы дискант деп те айтылады)
Балалардың төменгі (жуан ) даусы –альт.
Хор үшін сопрано партияларының ролі өте маңызды. Хорда көбіне негізгі әуенді осы партия орындайтын болғандықн, оның дауыстық сапасы жоғары, бояуы қанық, үні қуатты жарқын, жеңі және жүрлек болып келуі шарт.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Сопрано партясынының жиі қолданылатын дыбыс аумағы — бірінші октаваның до нотасымен екінші октаваның ля нотасының аралығы.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Хордағы альттер партиясы үні онша күшті емес, бірақ бояуы қою, жұмсақ қоңыр дауысты болып келеді. Әйелдердің екі дауысты хорында альттер екінші немесе төменгі дауыстың ролін атқарады.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Альт партиясының дыбыс аумағы, яғни диопазоны –кіші октаваның соль нотасынан екінші октаваның ре нотасына дейін.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тенор партиясының дыбыс диопазоны кіші октаваның до нотасынан бірінші октаваның фа нотасына дейінгі аралықта болады.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Бұл тенор партиясы жеңіл, жүрдек келеді. Сонымен бірге, дыбыс алу жағынан күшті әрі қуаттылығымен айрықшаланады.Тенорлар әуенді өздігінше немесе сопрано мен бірге қосыла орындай отырып, басты партиялардың ролін жарқын үнмен ерекше көркем атқарады.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тенор партиясы әдетте, скрипка кілтінде жазылып, бір октава төмен орындалады. Кейде бас кілтінде жазылып, жоғарыдағы мысалыда белгіленгендей естіледі. Бас партиялары хордың негізі болып табылады. Дыбыс диопазонының жиі кездесетін аралығы — үлкен октаваның фа нотасынан бірінші октаваның ре нотасына дейін.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Бас партиясы үнінің қуатты болуымен ерекшеленеді. Кейде ерлердің екі дауысты хорында бас партиясы екінші дауыстың ролін атқарады.
_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Балалар хорындағы сопрано партиясының дыбыс көлемі кіші октаваның ля, си ноталарынан екінші октаваның ми, фа ноталарына дейінгі аралықты қамтиды.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Бірыңғай балалар хоры дискант немесе альт дауыстарынан тұрады. Балалар хоры дауыстары әйелдер хорының дауыстарына сәйкес деуге болады. Олардың бір – бірінен айырмашылығы диапазондарының өзгешелігіне байланысты. Балалар хорының дауыстары дыбыс көлемі жағынан кішілеу, сол сияқты үн шығару сипаты да әйелдер дауыстарына қарағанда нәзіктеу естіледі.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Балалар хорындағы альт партиясының дыбыс көлемі кішіоктаваның си нотасынан екінші октаваның ре нотасына дейінгі аралықты қамтиды.
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Құрамындағы балалардың жас мөлшеріне қарай балалар хоры үш топқа бөлінеді: төменгі класс оқушыларыныың хоры ( 1- 4 ), орта кластар ( 5- 8 ) және жоғары кластар ( 8 – 11 ) кластар.
Композитор хорға арнап шығарма жазғанда, әрбір хор партиясының әуендік бағыты айқын көрініп тұруы үшін оны бөлек нота сызығына түсіреді. Осындай жеке нота сызығына жазылған дауыстар хор партияларын құрайды.
Хордың түрлері оның құрамына кіретін топтарға байланысты. Әйелдердің дауыстарынан ғана құралған хорды біріңғай әйелдар хоры деп атайды.
Әйелдер немесе балалар хорының орналасу үлгісі.
Ерлер дауыстарынан құралатын хор біріңғай ерлер хоры деп аталады.
Ерлер хорының орналасу үлгісі.
Ерлер мен әйелдердің немесе балалардың дауыстарынан құралатын хор аралас хор болып саналады.
Аралас хордың орналасу үлгісі.