Студенттерге тәрбие жұмысын ұйымдастыру тікелей жас ерекшелігіне байланысты.Бастауыш сынып оқушыларына мұғалімнің айтқаны заң,бәрін дұрыс деп қабылдайды.Сондықтан нақты ,әрі дұрыс тәрбие тәрбие бермесек олар сол күйінде қабылдап алады.
.
Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың мазмұны, формалары мен әдістері барлық жас сатыларында біркелкі болып қала бермейді. Олар оқушылардың дамуына қарай , жас ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отырады. Мектеп қабырғасында жас ұрпақ өзінің дамуына бір қатар сатысынан өтеді. Мектеп оқушылары әлем жайындағы бастапқы мағлұматтардан табиғат, қоғам және адам туралы неғұрлым дәл білімдерге ауысады. Оқушылардың сезімдері де бірте- бірте дамиды, олардың сапасы қалыптасады, мінезі қалыпқа түседі , мінез-құлық әрекеттері өзгереді. Тәрбиешілер үшін тәрбие беру процесінде оқушылардың танымдық мүмкіндіктерін ,олардың тәрбиелік деңгейін білуі.
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды өздеріне ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Олар сезімтал әрі әсершіл келед: Сондықтан оларды бірлесе атқаратын өте тартымды істер мен қызықтыруымыз тиіс. Айналысатын жұмыстарының түрлерін жиі ауыстырып , әлде қайда ұзақ және жүйелі істерге бірте-бірте үйрету керек. Кіші мектеп жасындағы оқушылары тұрақсыздау тез шаршағыш келеді. Осыған орай сабақтан тыс тәрбие жұмысын әр ыңғайға қарай бөлу және олардың сабақтары формалары мен түрлерін сан құбылтып тұру керек.
ІІ. А.С. Макаренко “Бала айналасы қоршаған ортамен шексіз қарым қатынасқа түседі, дамиды, баланың дене күші артып ,адамгершілік қасиеті жақсарады”. Жылдар өткен сайын баланың қоршаған ортамен қарым қатынасы маңызды бола бастайды, қарым –қатынас дамуы мен тәрбиеге ықпал етеді;- дейді .
Мектеп оқушыларының жас шамасына және даму деңгейіне қарай оларға педагогтың басшылық етудің сипатыда өзгереді . Кіші мектеп жасындағы оқушылардың күнделікті іс -әрекеттерін ұйымдастырушы және басшылық етуші ролін атқарады. Орталау, әсіресе жоғары сыныптағы жас шамасындағы өмір және іс-әрекетті ұйымдастыруда өзіндік беталысқа жол кеңірек ашылады. Тәрбиені ұйымдастыру процесінде жас ерекшеліктерін ғана емес , жеке –дара ерекшеліктерді ескерудің де маңызы зор. Балалар бір-бірімен темпераментімен , мінезі мен , қабілеті мен, мүддесімен, бейімділіктері мен ерекшеленеді. Әркімнің өз бойы талпынысы ,арманы болады. Соны ескере отырып , тәрбие беру процесінде әркімге жеке –дара қарауды қамтамасыз етуге болады. Тәрбиеге жеке –дара қарау –оқушының ерекшеліктеріне қарай нем құрайды ыңғайлану емес , жеке дара қасиеттерді психикалық даму еекшеліктерін ,жеке және қоғамдық тәрбиелене отырып , оған тәрбиелік әсер етудің тиімді жолдарын табу керек.
Тәрбие беру процесінде ұлдар мен қыздардың ерекшеліктерін ескеру керек. Кейбір мектептерде ұл балалардың қоғамдық белсенділігінің төмендеуі байқалады. Мұны бұл мектептерде туризмді, әскери ойындарды техникалық модельдер жасауды және ұл балаларға ұнайтын тағы басқа істерді ұйымдастыруға болады. Ұнаған іспен айналысқанда , балалар әрқашан жауапты бола бермейді. Олар айтқанды орындаушылар қызметін атқарады . Бұл олардың қоғамдық белсенділіктерінің төмендеуіне апарып соғады. Тәрбие өнерінің мәні оқушыларды пайдалана және қызықты істерді табуға ,ойластыруға оларды ұйымдастыруда творчествалық инциатива көрсетуге оларға жауап беруге жетелеуде.
Тәрбие қызметінің мазмұны қазіргі кездегі мектеп оқушысының ерекшеліктерін есепке алу мен анықтау керек. Олкөп біледі көп нәрсені істей алады, және көп нәрсеге талпынады. Оған дүнтетаным теңдігі мен мүдденің жан-жақтылығы , романтикалық көңіл –күйі мен эмоциялық әсер алғыштық , өзінің толық қуаныш түйсіну мен басқа адамдарға әсіресе ата-аналарға , мұғалімдерге сын көзімен қарау тән жігіттер мен қыздардың көбінде ойдың әрекетінің кемділігі мен шексіз арманшылдық, көз қарас адамгершілік сенім ролінің артуы мен жақ жолдастық достық және сүйіспеншілік сезімі айқын көрініс береді. Осының бәрін тәрбие жұмысының мазмұнын сұрыптаған кезде және оны ұйымдастыру процесінде білудің және ескерудің маңызы зор.
Соңғы жылдары симпозимда қабылданған жас кезеңдерінің схемасын яғни бұзбай балдан бастап жас өспірімдер шақтарына дейінгі өзгерістер кіреді.
1.Жаңа туған бала ( туған сәттен 1-2 айға дейін )
2.Нәрестелік шақ (1-2-айдан 1 жылға дейін)
3.Ерте сәбилік шақ (1-жастан 3 жасқа дейін ).
4.Мектепке дейін балалық шақ(4-7 жасқа дейін)
5.Бастауыш шағы( 7 жастан 11-12 жасқа дейін)
6.Жеткіншек шағы (11-12-14-15 жасқа дейін)
- Жас өспірімдік шақ (14-17 жасқа дейін)
Мектепте балаларды 6 жастан бастап қабылдауына байланысты 5-6 және7 сатылардағы жас кезеңдері өзгереді. Тәрбие мен оқыту жұмыстары осы жас сатыларына сәйкес жүргізілуі қажет. Өйткені адам жасының табиғи негізі жас сатылары немесе биологиялық жетілу шақтары .
Жалпы азаматтық тұрғыдан қарағанда тәрбие мақсаты әрбір тұлғаны жан – жақты, дамыған етіп тәрбиелеу.
Адам іс әрекеті сезімі мен ойлау ерекшеліктері, оның өқмір сүріп отырған қоңамдық тарихи жағдайларға тәуелді болады. Қоғам дамуының белгілі бір сатысында педагогикалық, филос офиялық ой пікірлер пайда болып қалыптпса бастайды. Тәрбие беру мақсатын анықтау ең басты мәселеге айналды. Тәрбие беру қоғамдық білімін іс әрекет мазмұны анықталады. Қазақстан Республикасының өз алдына дербес , тәуелсіз болуына байланысты ұрпақ тәрбиесінің алдында тұрған мақсат міндеттер Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 8- бабында жазылған.Олар:
- Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлтық және жалпы азаматтық құндықлықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби, шыңдауға бағытталған, білім алу ұшін қажетті жағдайлар жасау.
- Білім беру жүйесінің басты міндеттері – жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адмгершілікпен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интелектісін байыту.
- Азаматтық пен елжандылыққа, өз отаны Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікпен, мемлекеттік рәміздерді құрметтуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, конституцияға қайшы және қоғамға кез келген көріністерге төзбеуге тәрбиелеу.
- Республиканың қоамдық саяси экономикалық және мәдени өмірімен қатысу қажеттілігін, жеке адамның өз құқықтарымен міндеттеріне сапалы көзқарасын қалыптастыру.
- Әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ халқымен республикасының басқада халықтарының тарихын әдет — ғұрыпы мен дәстүрлерін зерделеу.
Тұлғаны жан жақты жетілдіріп дамыту деген ұғымды оқу мен жастардың практикалық еңбегінде тікелей байланысы дененің және ақыл ой дамуныың бір тұтастығы деп түсіну керек.
Мектептегі тәрбиенің басты міндеттері – теориялық білімді еңбекпен, өмірмен байланыстырып жүргізу, оқушыларды еңбек тәрбиесіне баулу, оларды политехникалық, экономикалық, экологиялық біліммен қаруландыру.
Тәрбиелеуде ең басты мақсат – қоғамға қажетті мақсат адамгершілік қасиеттер жоғары, еңбек сүйгіш, ғылыми дүниетанымын қалыптасқан, эстетикалық талғамы сезімі мен дене күші сыйғыш, белсенді, өмірлік поэзиясы орындалған жас өспірімді дамытып қалыптастыру.
Қазіргі тәрбиенің негізгі басты міндеттері қандай ?
Бала қоғамда тәрбиелену ,бірақ ол өздігінен рухани өмірін байытып, дене күшін арттырып, жан-жақты білім ала алмайды, сондықтан баланы тәрбиелейтін тәрбиеші міндетті түрде керек.
Оның міндеті баланың дамуына жағдай жасау. Бала өсіп келе жатқан гүл сияқты , оның ішкі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жағдай жасап оны күту керек.
Сонда ғана бала жан –жақты болып өседі. Бұл туралы 30-шы жылдары Л.С.Кыгодский “Тек қана ғылыми көз қарастарды түсіндірумен біреудің екінші тәрбиеленуі” мүмкін емес деп жазды.
Бұдан мынандай бірнеше ереже пайда болады.
1.Тәрбиеші баланың негізгі табиғи даму заңдылықтарын білуі керек.
2.Олтәрбиеленуі үшін сыйлы, мейірімді адам болуы қажет .
3.Тәрбие технологиясын меңгерген баланың өзіндік тәрбиелеуіне педагогикалық жағдай жасай алатын болуы тиіс.
Педагогтың тәрбиелік іс-әрекетінің түпкі мақсаты баланың өзі н-өзі тәрбиеленуін туғызу.Бұрынғы кеңестік мектептер тәрбиесінде, балаға оның қандай болу керектігін айтып, оған қатаң талаптар қойып отырады.
К.Н.Крупская мен А.КЛуничепскийдің белсене қатысуымен жасалған Бірыңғай еңбек мектебінің негізгі принциптерінде былай делінген. ’’Балалар мектептің бүкіл өміріне қатысулары тиіс. Бұл үшін олар өзін-өзі басқару правасын пайдалану және тұрақты белсенді көмек көрсетуі қажет. Мемлекет азаматы болуға әзірлене отырып, олар одан бұрынырақ өздерін өз мектебінің азаматы сезінуі қажет шығар.
Н.К. Крупская “ Ұйымдастыру тұрғысынан балаларға өз беттерінше әрекет етуге жол берілуі тиіс- мұнсыз балалардың бойына жұмысқа деген қажетті жауапкершілікті тәрбиелеуге болмайды’’ деп көрсетті.
Халық педагогикасының негізгі қағидалары.
- тәрбиенің халықтық сипаты.
- —табиғилығы
- —еркін тәрбиелеу.
- —еңбекпен байланыстылығы.
- —еңбек арқылы тәрбиелеу.
- —тәрбие ісін баланың жас ерекшелітерін ескере отырып ұйымдастыру.
- —ата—ананың , ұстаздың жеке басының үлгісін ескеру , өскен ортаның ықпалын , өнегесін пайдалана білу.
- —өмірмен байланыстыру.
- -қатаң талап қою, жеке басты құрметтеу,
- —баланың қателіктерін дер кезінде байқап , дұрыс жолға салу.
Болашақ ұстаздарды сабақ оқыту барысында оқушылар арасында халықтық тәлім – тәрбие негіздерін насихаттауға және тәрбие сағаттарын ұйымдастыруға үйрету мақсатын көздейді.
Болашақ ұрпағымызды тәрбиелегенде , дейді Елбасы Н. Назарбаев, оларға жастайынан имандылық пен салауаттылық қасиеттерді сіңіре білсек , тәрбиелесек , сонда ғана біз рухы дамыған , Отанның гүлденуіне өз үлесін қоса алатын азамат өсіре аламыз.
Ұлтымыздың тәлім – тәрбиесін ұрпаққа жеткізу әрбір ұстаздың алдына қояр негізгі талабы.
Шәкіртерге ұлттық негізде сапалы тәрбие мен білім беруге сіздердің , болашақ ұстаздар, мүмкіндіктеріңіз бар. Тек ұстаған сара бағытымыздан ауытқымай, оны жаңарта , дамыта түскеніміз ләзім. Бүгінгі уақыт талабы ұстаз қауымынан осындай тың ізденіс пен батыл іскерлікті талап етеді.Оқушылар мен тәрбие жұмысын ұйымдастырудың халықтық педагогика негізіндегі үлгісі
Тәрбиелеу әдістері: Сенім; Үұлгі-өнеге көрсету; Талап қою; Бұйрық; Түсіндіру, ұғындыру, мысал арқылы дәлелдеу, көзін жеткізу; әңгімелеу , шешендік өнер үлгілері; сенім, ырым- жырым, наным; тұспалдап, жанамалдап ұғындыру; айту; өткір сөз; әзілсықақ, әжуа, өкпе-наз арқылы білдіру; жаттығу, дау; ымдау; ишаратпен,жұмбақтап, қимыл –қозғалыспен көрсету; жаратпау; тыйым салу, жазалау,ұрсу, жеку, қорқыту, сабау; қарғыс; ұлыттық ойын; жарыс сабақ.Жастайынан имандылық пен салауаттылық қасеттерді сіңіре білсек, тәрбиелесек,сонда ғана біз рухы дамыған,Отанның гүлденуіне өз үлесін қоса алатын азамат өсіре аламыз…
Ұлтымыздың тәлім-тәрбиесін ұрпаққа жеткізу әрбір ұстаздың алдына қояр негізгі талабы.
Шәкірттерге ұлттық незізде сапалы тәрбие мен білім беруге сіздердің, болашақ ұстаздар, мүмкіндіктеріңіз бар. Тек ұстаған сара бағытымыздан ауытқымай,оны жаңарта, дамыта түскеніміз ләзым. Бүгінгі уақыт талабы ұстаз қауымынан осындай тың ізденіс пен батыл іскерлікті талап етеді.