Тәрбие дегеніміз- адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау мақсатын көздеп , жаңа ұрпаққа қоғамдық- тарихи тәжірбиені беру процесі болып табылады.
Тәрбие –аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық тарихи тәжірбиені беру процесі.
Тәрбие ұғымы кең мағынада табиғат және әлеуметтікортаның, мектеп пен ата- ананың , бүкіл бұқараның тұлғаның дамуы мен қалыптасуына ететін ықпалы деп түсінуі керек.
ылдау қиын.
Процесс (латынның processus- қозғалыс) алға басу 1) жағдай; 2) белгілі бір нәтижеге жетудегі бір ізді әрекеттердің бірлігін білдіреді. Көрсетілген “процесс”деген ұғымның мағынасын“ұстаздар- оқушылар” жүйесіндегі түпкі мақсатқа бір ізді әрекеттер бірліктері арқылы жету ұстаздан қандай нақтылы жағдайды өзгерту және осыған сәйкес қандай әрекет істеу керектігін білу керек. Бұл сұрақтарға жауап өз тарапынан сол байланыстармен оның болатын, өз арасындағы бар байланыстармен және мұғалімнің педагогикалық процестіңбөліктері мен құрылымын білуге тікелей байланысты болатын заңдылықтармен байланысты.
Педагогикалық процестің кезеңдері.
Педагогика ғылымында қарама-қайшылықтардың ролін ХХ ғасырдың барлық кезеңдерінде ашып көрсетуге тырысты. Әрине, оқытудың қарама-қайшылығы басқалардан бұрын зерттеген (М.А.Данилов, М.Н.Алексеев, М.Н.Скаткин,Ю.К.Бабанский,В.И.Загвязинский).Кейбір жұмыстарда ұжымның қарама-қайшылығы (Л.И.Новикова) тәрбие процесінің (И.С.Марьенко, Г.И.Щукина, В.С.Ильин, Б.Т.Лихачев) білім берудің мазмұнындағы қарама-қайшылықтар (Г.И.Батурина) зерттелді. М.А.Данилов алғашқылардың бірі болып оқыту процесінің қозғаушы күштерін зерттеуге көңіл бөлді, бірақ нәтижесінде объективті әлеуметтік шек жекемен қосылып кететін біртұтас педагогикалық процестің диалектикасын зерттеу керектігіне тек қана осы бағытта ол педагогиканың ғылым ретіндегі жобалау қызметінің күшейе түсуіне ықпал ететін білімді анықтай білу мүмкіндік болатындығын және практик ұстаздарды сол бір ғылыми саймандар мен күрделі тұлғаны қалыптастыру саласындағы құбылыстар мен процестерді басқаруға күш беретінін көре білді. Ю.К.Бабанский қарама-қайшылық көп жағдайда (нередко) кездейсоқ бір ізділікте қарастырылатындығын анықтады. Ол жоспарлау процедурасына сәйкес келмейді, оқыту процесін ұйымдастыру мен реттеуде мұғалімдер мен әдіскерлік нақтылы жағдайда процесті жасау ескерілмейді.Зерттеу нәтіжесінде мыналар анықталады:-қарама-қайшылықтарды қалай болса солай тұжырымдау дұрыс емес, нақтылы педагогикалық процестің жүйе ретінде олар зерттелетін объектінің мәнін, ашуы тиіс:
-қарама-қайшылықты ұстаздар мен оқушылар іс-әрекетін педагогикалық процесті басты құрамын көрсеткіш ретінде сипаттау керек;
-қарама-қайшылықтар жүесін ғана емес, сонымен бірге оларды шешу әдістемесін негіздеу керек. Педагогикалық процестің мақсаты оқушылар тұлғасын қалыптастыру болады. Демек, бірінші және негізі қарама-қайшылықтар тобы-бұл даму үстіндегі тұлғаның қарама-қайшылықтары. Бұл педагогикалық процестің қарама-қайшылықтар тобын психологтар жеткілікті дәрежеде жақсы зерттеген. Олардың санына Г.К.Костюк келесі қарама-қайшылықтарды жатқызады:
-жаңа қажеттілік, мүдделер, ұмтылушылық пен тұлға мүмкіншілігінің жеткен даму деңгейі арасындағы;
-жаңа ғылымдардың міндеттерінен бұрын қалыптасқан ойлау тәсілдері мен іс-әрекет тәсілдері арасындағы;
-тұлға дамуындағы жеткен деңгейімен оның өмір сүру қалпы, қоғамдық қатынастар жүйесінде алатын, оның орны, атқаратын қызметі арасындағы;
-жақсы жетістіктерге ұмтылушылық пен қиыншылықты жеңе алмайтындық қорқынышы арасындағы;
-дербестікке, тәуелсіздікке ұмтылушылық пен жеке тәжірибенің жетіспеуі арасындағы;
-мақсаттылық, стереотиптік (еліктеушілік), тұрақтылық пен ширақтылық, өзгергіштікке ұмтылушылық арасындағы;
-тұлғаның ерікті әрекет пен қоғамдық қажетті іс-әрекет арасындағы:
М.Ю.Красовицкийдің зерттеулерінде көрсетілгендей оқушы ұжымының тәрбиелік ролі қоғамдық пікір арқылы жүзеге асады, онда құндылық бағыттың жүйесі белгіленеді.Бірақ керекті тәрбиелік деңгейдегі қоғамдық ұстаздардың аса қадағалаумен қамқорлықтарын талап етеді.Оны қалыптастыру барысында мұғалім балалар ұжымын қалай даму үстінде екендігін, оған дамудың қандай қайшылықтары тән екендігін ескерілмейінше болмайды.Олардың қатарына келесі қайшылықтарды жатқызуға болады:
— ұжым мүддесімен индивидтің жеке мүдделері арасында;
— индивидтердің бірлесуге ұмтылушылығы мен тұлғаның өзінің тәуелсіздігіне
өз еркімен безбеу арасындағы;
— тұтас еріктілігі мен ұжымның тәртібіне бағыну қажеттілігі арасындағы;
— ұжымның талаптары мен тұлғаның тілектері арасындағы;
-ұжымдағы пайдалы әдеттерінің қажетілігі мен формализм қауіптілігі арасындағы;
-бастапқы ұжым ұйымының қажетілігімен топтық бөлініп шығуы қауіптілігі арасындағы.Тұлға дамуындағы қайшылықарды білу жеткілікті дәрежеде әдісін біліп педагогикалық әрекетін жұмыс жемісін жасауға мүмкіндік береді, ол оқушыларға дербес тәуелсіздікке, өз орнын табуға ұмтылушылдықтағы оның формалары мен әдістерін табуға көмектеседі. (Г.К.Костюк). Дұрыс педагогикалық басшылық жасай алынбаса қайшылық шешілмейді, тұйыққа кіргізеді, әкеледі, ол бұл әдетте қатты дау жанжалға әкеледі, дамуда тоқырауларға әкелетін кейбір үзілістер пайда болады.Ұстаз көрсетілген жүйенің бір бөлігі ретінде өзінің міндеті етіп оқушыға пайда болған танымдық міндеттер мен оның өзінің ойлау тәсілдерінің және іс-әрекеттері арасындағы, қайшылықтарды оны оқушы пайда болған қиыншылық ретінде субъективті қабылдайды және жеңуге көмектеседі.Қайшылық оқушылар ұжымы жүйесінде пайда болғанымен оларды шешу одан жоғары деңгейдегі “сынып ұстаздары – сол сыныптың оқушылар ұжымы” жүйеде шешулуі мүмкін.Сонымен бірге қайшылықтардың бір бөлігі пән мұғалімдерінің оқушылардың коллективтік танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру барысындағы күш жұмсауы барысында шешілуі мүмкін. (М. С. Виноградова, Н. С. Дежникова, В. В. Котов, И. Б. Лиймете, В. Б. Первин, Н. : Хан және т.б.).
