1 Азаматтық құқық бұзушылық туындаған жағдайда азаматтық құқық пәнінде міндетті түрде азаматтық құқық субьектілеріне зиян немесе залал келтіріледі , ал келтірілген зиян үшін жауапкершіліктің негізі А.К тің350 бабында көрсетілген Ұйымға, жеке адамға немесе азаматтыңмүлкіне келтірілген зиянды оны жасаған тұлға толық көлемде өндіріп беруі тиіс.Өзінің кінәсіздігін дәлелдеген тұлға зиянды өтеп беруден босатылады.Жауапкершілік барлық құқық қатынастарына тән нәрсе.Азаматтық құқықтық қатынастарының негізгі бөлімін міндеттеме құрайтын болғандықтанжауапкершілік жөніндегі мәселе міндеттемелік құқықтың жалпы ережелерінде қаралады Заң жүзіндегі жауапкершілік өзінің жасағаніс әрекетә үшін есеп беру міндеті құқығымен де реттеледі деген де пікір бар . Жауапкершілік дгенде мемлекеттік немесе қоғамдық мәжбүрлеу шарасын қолдану деп түсіндіретіндер де кездеседі.Мұндай көзқарастың кемшілігі сол борышқордың несие берушіге келтірген залалын өз еркімен қалпына келтіру немесе айыпты төлеуін азаматтық құқықтық жауапкершіліктен айналып кету мүмкүншілігін туғызады.Заң жүзіндежауапкершілік мінез құлыққа нақтылы баға береді, яғни сол құқық бұзушының мінез құлқының салдарына мән береді
- А.Ктің350 бабының мағанасынан,мазмұнынан,келтірілген зиян үшін жауапкершіліктің мынандай жалпы негіздері шығады 1.Зиянның басталуы
.2.Зиян келтірушінің мінез құқлқының заңсыздығы3.тұлғаның заңсыз мінез құлқымен келтірілген зиянның арасындағы себепті байланыстың болуы 4 Зиян келтірушінің кінәсі.
Жеке адамға келтірілген зиян моральдық және мүліктік болып бөлінеді
Мүліктік зиян дегеніміз құқықпен қорғалатын мүліктің ұрлануымен,жойылуымен,зақымдалуыменнемесе жоғалуымен келтірілген ,сондай ақматериалдық нұқсан жеке адамға басқаша жолмен, еңбек ақы алмау,денсаулығына келтірілген зиянға байланысты емделу кезіндегі шығындарды алмау және тағы басқа жолмен келтірілген залал.Моральдық нұқсан дегеніміз жеке адамның өмірлік,адамгершілік принциптеріне келтірілген нұқсан.Ол нұқсанның салдарынан адамның жеке абыройына., ар ожданы сынға түсіп.рухани.,тән азабын шегуі жатады.Жеке адамға әр түрлі зияннан әр түрлі дәрежедегі моральдық жарақат алуы мүмкін.Мысалы егерде кылмыскер мүлкін ұрлап материалдық нұқсан келтірсе,адам немқұрайды бол аалмайды.Өмір тәжрибесінде моральдық жарақат жекелеген жағдайда адамның материалдық залалымен қоса қабаттасып отыратынын байқатады Денсаулықты қалпына келтіру үшін немесе ауруханада емделуүшінмұндай заладың орнын ақшалай өндірген жөн
- Зиян келтірушінің заңға қайшы әрекеті деп заңға немесе басқа да нормативтик актілерге қайшыжасалған зиянды әрекеттерді түсінген жөн. Заңға қайшы мінез құлық қана заңсыз деп танылады.Заңға сиымды мінез құлық зиянды болса да келтірілген зиян өндірілмейді.
2.Тұлғаның заңға қайшы әрекеті мен болған зиянның арасындағы себепті байланыс деп белгілі бір теріс қылық пен соның салдарынан болған зиянның арасындағы обьективті баланысты түсіну керекЗиянды нәтиженің болу себебіне бастапқы себептердің барлығы емес,нақты құбылыстыңсалдарларын туғызған нәрсе жатады.
3.Зиян келтірушінің кінәсі жауапкершіліктің елеулі негізі.Кінә деп тұлғаның жасаған теріс қылығына психикалық қатынасын түсіну керек.Азаматтық заңдарда кінә мүліктік немесе мүліктік емес өзіндік міндеттемелердіорындамау және тиісті дәрежеде орындамау тұргысынан көрінеді.Кінә қасақана немесе абайсызда болады.Заңды біле тұра бұзу және оның келтіретін зияндысалдарын болжау да қасақаналық болып саналады,ал абайсызда заңды бұзған тұлға заңды бұзғанын тіптен сезінбейді және оның зиянға әкеліп соғатынын оның салдарын болжай да алмайды.
4.Зиян ол заңмен қорғалатын игілік атаулының кемуі.егер зиян мүліктік сипат алатын болса,оны залал деп атайдыал залалдың ақшалай баламасы шығын делінеді
Жоғарғы кауіп көзінен келтілген зиян үшін жауапкершілік бұл күшейтілген кауіп көзі дегеніміз белгілі бір заттарды негізінен техниканы пайдалану барысында адамның үздіксіз және жалпы бақылауны көнбейтін,соның салдарынан бақытсыз оқиғаның болу мүмкіндігінің жоғарғы дәрежесін қалыптастыратын әрекет.Айналасындағы адамдар үшін қызмет әрекеті жоғарғы кауіптілікпенбайланысты ұйымдармен азаматтар егерде зиян еңсерілмейтін күштің әсеріненнемесе жәбірленушінің ақылының нәтижесінде тумағанын дәлелдей алмаса ,онда жоғарғы кауіп көзіменкелтірілген зиянды өндіріп беруі міндетті екендігі айтылған
3.Құқыққа қайшы тұлғалардың қылықтары азаматтық құқықтың жауапкершіліктің негізі болып есептелінеді құқықөы қайшы тұлғаның қылығы дегеніміззаңға немесе шартқа сәйкес емес теріс іс әрекет болып табыладыОл құқықтық қатынасқа түсетін екінші жақтың мүліктік немесе мүліктік емес игіліктері мен құқықтарын бұзуға әкеп соғадыазаматтық құқықта құқыққы қайшы тұлғаның қылығы обьктивті және субьективті құқықтардың міндетті түрде бір мезгілде бұзылуын көрсетедіТұлғаның құқыққа қайшы қылығы жауапкершілікке тартудвң бірден бір шарты болса,оны жауапкершіліктің заңдық негізі деп атайдыТұлғаның құқыққа қайша қылығының жағдайы іс әрекетке не әрекетсіздіктекөрінедіМұнда мәселенің екі жағына тоқтала кеткен жөн Біріншіден заңдарды білмеу құқық бұзушыны ештеңеден арашалай алмайды .Екіншіден тәртіптің саналылықпен жүзеге асуы басқаға,яғни құқық бұзушылыққұрамының субьективті жағына, кінәлілік мәселесіне қатысты Заңды,міндетті,бұйрыұты орындау,құққты жүзеге асыру,жәбірленушінің келісімі , қажетті қорғаныс және аса қажеттілік тәрізді жағдайлар құқыққа қайшы тұлғаның қылығы болып есептелінбейді Оның бәрі ден белгілі бір негіздердісақтай отырып, саналы түрде атқаруды қажетсінеді,ал олардың бұзылуықұқыққа қайшылық, міне оның салдарынан жауапкершілік мәселесі туындайды
.