- Рим империясы. Рим өнері тұтастай алғанда грек өнерінен туып өскен дәлелдеуге болады. Алайда Римнің мұрасы Европаның мәдени іргетасын қалауда өте үлкен орын алды. Бұл мұра европалық өнер үшін шешуші дерлік нәрсе болды. Рим ақсүйектері өнердің барынша қадірлеуінше айналды. Тамаша ескерткіштермен жасанып шыға келді. Әділет жағдайында Рим мемлекетін шайқалтқан құлдардың қаһарлы көтерілісіне , олардың көсемі спартактың жеңілмес римдік қыспағына екі жыл төтеп берілгеніне қарамай айтылып отыр. Бүкіл жарық дүниеге қаншама игілік әкелді. Теңіздер пираттардан ал жолдар қарақшылардан тазартылды. Заң халықтың өмірі мен мүлкін күзетеді. Әрбір адамның правосы кімнің болса да қол сұғуынан қорғалған. Бұл күнде бостандық оны сенімді ету үшін ғана шектеледі. Дүниені әділет ппен парасат басқаруда.
Римдіктер толып жатқан грек мүсіндерін әкеліп қана қойған жоқ (бұданм басқа олар египеттік обелискілерді де тасып әкелді) , сонымен қатар, біздің жоғарыда көргеніміздей, барынша кең көлемде грек түпнұсқаларының көшірмесін де жасады. Сөйтіп , біз бір ғана осы үшін де оларғаа алғыс айтуға тиістіміз. Алайда, мүсіндеу өнеррріне қосылған Римнің өз үлллесі неде? Трааян форумында осы императордың өз мүрдесінің үстінде, б.э. бұрынғы 2 ғасырдың басында тұрғызылған Траян колоннасы деңгегінің айналасында ақыр аяғында патшалығын (қазіргі Румыния) римдіктер жаулап алған дактарды императордың жеңгендігін мадақтайтынбедер кең жолақ жасап бұйраланып жатады. Бұл бедерді орындаған суретшілер, сөз жоқ, талантты ғана емес, сонымен бірге эллинистік шеберлердің тәсілдерімен жақсы таныста еді. Дегенмен бұл-кәдімгі римдік туынды
Біздің көз алдымызда егжей-тегжейлі әрі жақсы айтылған хикая. Жинақталған бейнелеу емес, нақ хикаяның өзі. Грек бедерінде болған оқиғалар жайындағы әңгіме аллегориямен беріліп, әдетте мифологиямен ұштасып жататын. Римдік бедерде, республика заманынан бастап –ақ оқиғалардың барысын олардың логикалық бір іэділігін сақтап, оларға қатысқан адамдардың өзіндік белгілерімен қоса, мүмкін болғанша дәлірек , нақтырақ беруге тырысушылық айқын көрінеді. Трааян колоннасының бедерімен біз римдік және тағылар қостарын, жорық әзірліктерін, қамалдарды қоршауға алуды, аяусыз ұрыстарды көреміз. Бәрі: рим жауынгерлері мен дактардың типтері, олардың қару жарағы мен киімі, бекіністерінің көрінісі, шынында да, өте дәл сияқты: бұл бедер сол кездегі әскери тұрмыстың бейне бір мүсіндік энциклопедиясы міндетін атқарып тұрғандай.Өзінің жалпы ой- ниеті жағынан үбкіл коимпозиция бәрінен гөрі бізге мәлім Ассирия патшаларының қан майдандағы ерліктерінің бедерліхикаяларын еске түсіреді. Алайда анатомияны өте жақсы біліп , гректерден келе жатқан кескіндерді кеңістікте еркінірек орналастыру шеберлілімен жасалғанына қарамай , бұл бедердің бейнелеу қуаты кем.Кескіндері пластикалық жағынан айқындалмаған бұл аласа бедер сақталмаған сурет өнері үлгілері әсері мен жасалу да мүмкін. Траянның өзінің бейнесі тоқсанға жуық қайталанады, жауынгерлердің жүзі төтенше әсерлі.
Міне, осы бір нақтылықпен әсерлік бүкіл римдік портреттік мүсіннің ерекшелік белгісі болып табылады, осы портреттік мүсіннен , тегінде, римдік көркемдік данышпандықтың өзіндік ерекшелігі бәрінен гөрі басымрақ байқалады.
Римнің дүние жүзілік мәдениеттегі маңызына қайта оралайық. Дүние жүзілік мәдениет қазынасына қосылған таза римдік үлесі (нақ сол римдік портретпен байланысты) антика өнерінің аса ірі соыеттік білімпазы О. Ф. Вальдгуэр тамаша анықтаған: «..Рим жеке-дара тұлға ретінде бар; Рим оның белгілерімен ежелгі бейнелер қайта туған қатаң формаларда бар, Рим антика мәдениетінің ұрығын жан-жаққа тараты, жаңа, әлі де болса тағы халықтарды ұрықтандыруға мүмкіндік берген ұлы организмде бар., ең ақырында, Рим эллиндік мәдени элементтердің негізінде жәнет жаңа міндеттерге сай ол элементтердің түірн өзгерте тоырып, цивилизацияланған әлемді жасуда бар, тек Рим ғана портреттік мүсіннің… ұлы дәуірін жасай алды.
Римдік портреттің күрделі алғы тарихы бар. Оның этрускілік портретпен де, эллинистіки портретпен де, байланысы бары анық. Римдік тамыр да әбден айқын: мәрмердегі не қоладағы алғашқы римдік портреттік бейнелер бар болғаны өлген адамның жүзінен алынған балауыз масканың дәл қайталануы ғана еді. Бұл әлі өнер емес-тін.Кеиінгі замандарға римдік көркем портрет негізінде дәл сақталды. Творчестволық шабытпен, тамаша шеберлікпен қанатталған дәлдік ол. Бұл арада грек өнерінің мұрасы әрине өз рөлін атқарады
- Алғашқы император. Біздің жыл санаумыздың басында Италияда республикалық құрлыс құлап оның орнына императоалар басқарған Рим империясы орнады. Алғашқы император болып Октавиан Август тағайындалды. Б.э. бұрынғы 27 жылы ұлы патшаға Рим сенаты “құдіретті” деген атақ табыс етті. Осыдан кейін императорлардың бәрінеде осы атақ берілді. Авгус бастаған үміт басқа халықтарға өте қатал саясат ұстады. Саясата болсын , әдебиетте болсын , римдіктердің басқалардан артықшылығын баса көрсетті. Бірақ та осындай тәкаппар , мен римдіктер грек өнеріне кегенде бастарын иді, олардың озыз ойлы азаматтарын сыйлап құдайларын құрмет тұтты. Император үлкен реформаторлық өзгерістер әкелді. Қала инжинерлік құрлыстар тұрғызуды қолға алып, ғажайып үлкен сарай храмдар салдырды. Ең бірінші Рим қаоасын қолға алды. Ескі кірліштен қалаған шаһарды қайта жаңыртып, жарқыраған мәрмәрден салдырды. Ежелгі Мысырдың ұлы перғауындарының жолын қуып асқақта айбынды құрлыстар тұрғызуға әмір етті. Ондай құрлыстар арқылы имперадор күшімен қаһарын көсетуге тырысты. Император қиялының өмір шындығын айналуын заманымыздың 50-70 жылдары салынған Колизей амфи театры куәлайды. Құрлыс қабырғасы ірі тас кесектерден қаланған биіктігі 50 метр үш ярусты аркаларды әр түрлі мүсіндермен көмкеріоген ортаңғы бөлігінде жансірлер шайқасатын дөңгелек алаң бар.Ғажайып құрылыс ғасырлар бойы әлденеше жер сілкіну өрттен ауыр зардап шекті.Колизей құрылысының негізін құрайтын арка мен итарка рим өзгешелігін айқындап тұратын шығыс сәулеттік құрылысының белгісі.Аркалар көпірлер салуда су құбырларын жүргізуде қолданылады. Қалаларды сумен қамтамасыз етуде,су құбырының жолында өзендер мен терң шатқалдар кездескенде оны көтеріп тұратын ярусты аркадалар тұрғызылды. Сондай аркадалы су құбырының бірі Гард көпірі.Құрылыс үстінен су құбырлары өтетін болған. Гера өзенінің үстіне салынған көпір бтіктігі 49 метрге жетеді. Императорлар өздерінің жеңісі мен айбынның білдіретін ескерткіштер соғуда арка тәсілі қолдады.Ежелден сақталып келе жатқан арканың бірі император.Титидің жеңісіне қойылған құрылыс .Тағаны мен қабырғасы мәрмәрмен қаланып, төбесінде император мен жеңіс тәңірінің төртат жегілген күймемен келе жатқан қола мүсіндер орнатылған. Ескерткіштің жалпы биіктігі 20м болады.
Империя дәуірінде ауқатты адамдардың абыз,ақсүйектердің қалай тұрғаны көздің жауын алатын әсем өрнекті байлыққа толы жиһазды үйлерінің қандай болғаны Геркуланум мен Помпейдің қалдықтарын аршығанда көз жетті.Қалалар біздің заманымыздың 79 жылы Везуви жанартауының кенеттен атқылауынан опат болып, ғасырлар бойы күлдің астында қалған.Өлі қала Помпейді архелогтар аршыған кезде көз алдында өнері өркендеген сұлулығымен адамды қайран қалдыратын гүлзарлары мен фонтандары бар өркениетті елді мекен тұрды.
Батыс Еуропа өнері орта ғасырлық Италиядағы Қайта өркендеу дәуірі деп аталуынан белгілі.
Батыс Еуропалық мәдениет өзінің ұлттық болмысын нақ сол көне цивилизацияның жұртында бірақ негізінен өзіндік римдік нақышта паш еткен жаңа халықтардың туындысы.Орта ғасырдан туып Қайта дәуірлеу кезеңінде шырқау шыңға көтерілген бұл мәдениет үлес қосқан. Қайта дәуірлеу өнері туындайтын ұзақ уақыт бойы европалық көркем өнер творчествосы үшін ереже үлгіге айналған. Батыс Еуропаның орта ғасыр өнері бұл ежелгі өнердің жалғасы да сонымен бірге өзінің ерекшелік қуатымен бізді қуантатын баурап алатын адамзаттың көркем творчествосы. Әуелде берекесіздік етек алған әлеуметтік құрылыстағы дүниетанымдағы мәдениеттегі мемлекеттік машинасында құл иеленушілік системаның іргетасы болудан қалып бірақ жаңа кезге тән құбылыс.
Элладаның нұрына ұшып табиғат сұрапылдарынан үрейлену көне цивилизацияның дәурені өтерде тағы да адам санасында оянып күйзелістен күдіктер туғызған кезге тән құбылыс болғанын көрсетеді. Скифтер заманында біздің жыл санауымызға дейін 7, 6 ғасырда грек мекен жайларымен көршілес өңірде хайуан деп аталған өнер ғажайыптары жасалған болатын.Бұлар қару жарақ пен жабдықтарды әшекейлейтін сол кездегі түсінік бойынша адамды табиғаттың сиқырлы күштерінен қорғайтын небір киелі қасиеттерді бар деген заттар еді. Мың жылдан соң хайуанат стилъі дала тайпаларының өнерінде олардың бас киімдерінде түймеліктерінде ұдайы көрініс тауып отырады. Бірақ бұл өнер бейнелеу қуатын бірте бірте жойды онда өзінің сәнділігімен орынды қозғалысты бейнелеген басқа негіз үстем болды. Біздің даламызда скифтердің орнын басқан сарматтар хайуанат стилъін түр жағынан өзгертіп жөн-жосықсыз бейне кескіндеуге ден қойған. Хайуанат стилъ өнері басқа ешбір өнер ауқымдас алмайтындай байтақ өлке.Қара теңізден Ұлы Қытай қорғанынан орталық еуропаға дейін варварлардың Римге шабулынан кейін атлант мұхитының жағалауына тарады.Бұл әсер август заманында, көбіне ітпті шындыққа нұқсан келтіре отырып, пайда болды. Императорлық билікпен жауынгерлік даңқтың барлық сән-салтанатымен көрсетілген Августың өн бойымен бейнеленген әйелі стстуясы (Прима-Порттан әкелінген статуя, Рим,Ватикан), оның Юпитердің дәл өзіотырған бейнесі сияқты (Эрмитаж) әрине, жердегі әмәршіні аспан тәңірісіне теңестірген шерулік портреттер. Дегенмен, одан Августың жеке басының белгілері, біршамабайсалдығы мен оның тұлғасының күдік тудырмайтын елеулігібілініп тұрады.
Оның мұрагері-Тиберидің толып жатқан порттреттері де дәріптелген.
Тиберидің жас кезінде мүсіндік портретін қарап көрелік (Копенгаген, Глиптотека) .Әдейі жақсартып жасалған бейне. Соныменге бірге , сөз жоқ даралық белгісі бар портрет. Оның кейпінен тартымсыздықпен тыржиған томаға тұйықтық сияқты бірдеме білініп тұрады. Мүмкін бұл адамбасқа жағдайда өмір сүргенде әбден ақ қалыпты тірішлік кешер ме еді, қайтер еді барынша атақұмарларда болды, шексіз өкімет және ойыма да келгенінің бәрін істей аламын деген ұғым ақылынан алжастырған , қан етіңізін көлкіткен қан ішерлер, деспоттар болды, өзінің ізашарын өлтіру арқылы жоғары мансапқа жеткен, сондықтан да сәл де болса күдік келтірген адамның көзін құртып отырған қаныпезер тирандар да болды Шығыстан ескен жаңа леп, жаңа мұраттар, жаңа ақиқатты іздеу жаңа діни сенімдерді туғызды. Римнің күні , идеологиясымен және әлеуметтік құрылысымен қоса алғанда антака дүниесінің күні батуға айналды. Өзінің барлық «азап шегіп, тауқымет тартқандарға» арналған туысқандық және теңдік уағызы мен «жаппай экономикалық, саяси, және моральдік ыдырау кезінде христиандық келіп шықты .
Сонымен бірге, империя күшінің әлсірей бастағанын сезіп, тағылар оған барған сайын табанды түрде және өршелене шабуылдай бастады. Иә, мұның бәрі римдік портреттік мүсіннен өз бейнесін тапты Ғұрыптар қатаң да қарапайым болған республика заманында «веризм» (Veris –ақиқат сөзінен шыққан) деп аталған бейнелеудің документтік дәлдігі әлі де болса гректің ізгі әскермен теңгеріле алмай жатты.Эрмитаждың римдік залдарын зейін қойып қарап шығудағы оқырманға кеңес еткен болар сіз болып отырған соғыстар, өзара қырқысулар, провинциялардың көтерілістері, құлдардың қашуы, өсе түскен правосыздық сезімі ғасырдан ғасырға «рим дүниесінің» іргетасын барған сайын жұқарта берді. Бағындырылған провенциялар барған сайын өзінің еркін батыл білдіріп отырды. Ақыр аяғында олар біріктіруші өкіметінің іргетасын шайқалт де басқалар қан сөлін соруға ғана арналған күрделі алып машинаға айналды
- Республикалық кезең.Римдіктер толып жатқан грек мүсіндерін әкеліп қана қойған жоқ (бұданм басқа олар египеттік обелискілерді де тасып әкелді) , сонымен қатар, біздің жоғарыда көргеніміздей, барынша кең көлемде грек түпнұсқаларының көшірмесін де жасады. Сөйтіп , біз бір ғана осы үшін де оларғаа алғыс айтуға тиістіміз. Алайда, мүсіндеу өнеррріне қосылған Римнің өз үлллесі неде? Трааян форумында осы императордың өз мүрдесінің үстінде, б.э. бұрынғы 2 ғасырдың басында тұрғызылған Траян колоннасы деңгегінің айналасында ақыр аяғында патшалығын (қазіргі Румыния) римдіктер жаулап алған дактарды императордың жеңгендігін мадақтайтынбедер кең жолақ жасап бұйраланып жатады. Бұл бедерді орындаған суретшілер, сөз жоқ, талантты ғана емес, сонымен бірге эллинистік шеберлердің тәсілдерімен жақсы таныста еді. Дегенмен бұл-кәдімгі римдік туынды
Біздің көз алдымызда егжей-тегжейлі әрі жақсы айтылған хикая. Жинақталған бейнелеу емес, нақ хикаяның өзі. Грек бедерінде болған оқиғалар жайындағы әңгіме аллегориямен беріліп, әдетте мифологиямен ұштасып жататын. Римдік бедерде, республика заманынан бастап –ақ оқиғалардың барысын олардың логикалық бір іэділігін сақтап, оларға қатысқан адамдардың өзіндік белгілерімен қоса, мүмкін болғанша дәлірек , нақтырақ беруге тырысушылық айқын көрінеді. Трааян колоннасының бедерімен біз римдік және тағылар қостарын, жорық әзірліктерін, қамалдарды қоршауға алуды, аяусыз ұрыстарды көреміз. Бәрі: рим жауынгерлері мен дактардың типтері, олардың қару жарағы мен киімі, бекіністерінің көрінісі, шынында да, өте дәл сияқты: бұл бедер сол кездегі әскери тұрмыстың бейне бір мүсіндік энциклопедиясы міндетін атқарып тұрғандай.Өзінің жалпы ой- ниеті жағынан үбкіл коимпозиция бәрінен гөрі бізге мәлім Ассирия патшаларының қан майдандағы ерліктерінің бедерліхикаяларын еске түсіреді. Алайда анатомияны өте жақсы біліп , гректерден келе жатқан кескіндерді кеңістікте еркінірек орналастыру шеберлілімен жасалғанына қарамай , бұл бедердің бейнелеу қуаты кем.Кескіндері пластикалық жағынан айқындалмаған бұл аласа бедер сақталмаған сурет өнері үлгілері әсері мен жасалу да мүмкін. Траянның өзінің бейнесі тоқсанға жуық қайталанады, жауынгерлердің жүзі төтенше әсерлі.
Міне, осы бір нақтылықпен әсерлік бүкіл римдік портреттік мүсіннің ерекшелік белгісі болып табылады, осы портреттік мүсіннен , тегінде, римдік көркемдік данышпандықтың өзіндік ерекшелігі бәрінен гөрі басымрақ байқалады.
Римнің дүние жүзілік мәдениеттегі маңызына қайта оралайық. Дүние жүзілік мәдениет қазынасына қосылған таза римдік үлесі (нақ сол римдік портретпен байланысты) антика өнерінің аса ірі соыеттік білімпазы О. Ф. Вальдгуэр тамаша анықтаған: «..Рим жеке-дара тұлға ретінде бар; Рим оның белгілерімен ежелгі бейнелер қайта туған қатаң формаларда бар, Рим антика мәдениетінің ұрығын жан-жаққа тараты, жаңа, әлі де болса тағы халықтарды ұрықтандыруға мүмкіндік берген ұлы организмде бар., ең ақырында, Рим эллиндік мәдени элементтердің негізінде жәнет жаңа міндеттерге сай ол элементтердің түірн өзгерте тоырып, цивилизацияланған әлемді жасуда бар, тек Рим ғана портреттік мүсіннің… ұлы дәуірін жасай алды.
Римдік портреттің күрделі алғы тарихы бар. Оның этрускілік портретпен де, эллинистіки портретпен де, байланысы бары анық. Римдік тамыр да әбден айқын: мәрмердегі не қоладағы алғашқы римдік портреттік бейнелер бар болғаны өлген адамның жүзінен алынған балауыз масканың дәл қайталануы ғана еді. Бұл әлі өнер емес-тін.Кеиінгі замандарға римдік көркем портрет негізінде дәл сақталды. Творчестволық шабытпен, тамаша шеберлікпен қанатталған дәлдік ол. Бұл арада грек өнерінің мұрасы әрине өз рөлін атқарады. Біздің жыл санаумыздың басында Италияда республикалық құрлыс құлап оның орнына императоалар басқарған Рим империясы орнады. Алғашқы император болып Октавиан Август тағайындалды. Б.э. бұрынғы 27 жылы ұлы патшаға Рим сенаты “құдіретті” деген атақ табыс етті. Осыдан кейін императорлардың бәрінеде осы атақ берілді. Авгус бастаған үміт басқа халықтарға өте қатал саясат ұстады. Саясата болсын , әдебиетте болсын , римдіктердің басқалардан артықшылығын баса көрсетті. Бірақ та осындай тәкаппар , мен римдіктер грек өнеріне кегенде бастарын иді, олардың озыз ойлы азаматтарын сыйлап құдайларын құрмет тұтты. Император үлкен реформаторлық өзгерістер әкелді. Қала инжинерлік құрлыстар тұрғызуды қолға алып, ғажайып үлкен сарай храмдар салдырды. Ең бірінші Рим қаоасын қолға алды. Ескі кірліштен қалаған шаһарды қайта жаңыртып, жарқыраған мәрмәрден салдырды. Ежелгі Мысырдың ұлы перғауындарының жолын қуып асқақта айбынды құрлыстар тұрғызуға әмір етті.
- Империялық кезеңдегі Рим өнері. Империя дәуірінде ауқатты адамдардың абыз,ақсүйектердің қалай тұрғаны көздің жауын алатын әсем өрнекті байлыққа толы жиһазды үйлерінің қандай болғаны Геркуланум мен Помпейдің қалдықтарын аршығанда көз жетті.Қалалар біздің заманымыздың 79 жылы Везуви жанартауының кенеттен атқылауынан опат болып, ғасырлар бойы күлдің астында қалған.Өлі қала Помпейді архелогтар аршыған кезде көз алдында өнері өркендеген сұлулығымен адамды қайран қалдыратын гүлзарлары мен фонтандары бар өркениетті елді мекен тұрды.
Батыс Еуропа өнері орта ғасырлық Италиядағы Қайта өркендеу дәуірі деп аталуынан белгілі.
Батыс Еуропалық мәдениет өзінің ұлттық болмысын нақ сол көне цивилизацияның жұртында бірақ негізінен өзіндік римдік нақышта паш еткен жаңа халықтардың туындысы.Орта ғасырдан туып Қайта дәуірлеу кезеңінде шырқау шыңға көтерілген бұл мәдениет үлес қосқан. Қайта дәуірлеу өнері туындайтын ұзақ уақыт бойы европалық көркем өнер творчествосы үшін ереже үлгіге айналған. Батыс Еуропаның орта ғасыр өнері бұл ежелгі өнердің жалғасы да сонымен бірге өзінің ерекшелік қуатымен бізді қуантатын баурап алатын адамзаттың көркем творчествосы. Әуелде берекесіздік етек алған әлеуметтік құрылыстағы дүниетанымдағы мәдениеттегі мемлекеттік машинасында құл иеленушілік системаның іргетасы болудан қалып бірақ жаңа кезге тән құбылыс.
Ондай құрлыстар арқылы имперадор күшімен қаһарын көсетуге тырысты. Император қиялының өмір шындығын айналуын заманымыздың 50-70 жылдары салынған Колизей амфи театры куәлайды. Құрлыс қабырғасы ірі тас кесектерден қаланған биіктігі 50 метр үш ярусты аркаларды әр түрлі мүсіндермен көмкеріоген ортаңғы бөлігінде жансірлер шайқасатын дөңгелек алаң бар.Ғажайып құрылыс ғасырлар бойы әлденеше жер сілкіну өрттен ауыр зардап шекті.Колизей құрылысының негізін құрайтын арка мен итарка рим өзгешелігін айқындап тұратын шығыс сәулеттік құрылысының белгісі.Аркалар көпірлер салуда су құбырларын жүргізуде қолданылады. Қалаларды сумен қамтамасыз етуде,су құбырының жолында өзендер мен терң шатқалдар кездескенде оны көтеріп тұратын ярусты аркадалар тұрғызылды. Сондай аркадалы су құбырының бірі Гард көпірі.Құрылыс үстінен су құбырлары өтетін болған. Гера өзенінің үстіне салынған көпір бтіктігі 49 метрге жетеді. Императорлар өздерінің жеңісі мен айбынның білдіретін ескерткіштер соғуда арка тәсілі қолдады.Ежелден сақталып келе жатқан арканың бірі император.Титидің жеңісіне қойылған құрылыс .Тағаны мен қабырғасы мәрмәрмен қаланып, төбесінде император мен жеңіс тәңірінің төртат жегілген күймемен келе жатқан қола мүсіндер орнатылған. Ескерткіштің жалпы биіктігі 20м болады.
Императорлық билікпен жауынгерлік даңқтың барлық сән-салтанатымен көрсетілген Августың өн бойымен бейнеленген әйелі стстуясы (Прима-Порттан әкелінген статуя, Рим,Ватикан), оның Юпитердің дәл өзіотырған бейнесі сияқты (Эрмитаж) әрине, жердегі әмәршіні аспан тәңірісіне теңестірген шерулік портреттер. Дегенмен, одан Августың жеке басының белгілері, біршамабайсалдығы мен оның тұлғасының күдік тудырмайтын елеулігібілініп тұрады.
Оның мұрагері-Тиберидің толып жатқан порттреттері де дәріптелген.
Тиберидің жас кезінде мүсіндік портретін қарап көрелік (Копенгаген, Глиптотека) .Әдейі жақсартып жасалған бейне. Соныменге бірге , сөз жоқ даралық белгісі бар портрет. Оның кейпінен тартымсыздықпен тыржиған томаға тұйықтық сияқты бірдеме білініп тұрады. Мүмкін бұл адамбасқа жағдайда өмір сүргенде әбден ақ қалыпты тірішлік кешер ме еді, қайтер еді барынша атақұмарларда болды, шексіз өкімет және ойыма да келгенінің бәрін істей аламын деген ұғым ақылынан алжастырған , қан етіңізін көлкіткен қан ішерлер, деспоттар болды, өзінің ізашарын өлтіру арқылы жоғары мансапқа жеткен, сондықтан да сәл де болса күдік келтірген адамның көзін құртып отырған қаныпезер тирандар да болды Шығыстан ескен жаңа леп, жаңа мұраттар, жаңа ақиқатты іздеу жаңа діни сенімдерді туғызды. Римнің күні , идеологиясымен және әлеуметтік құрылысымен қоса алғанда антака дүниесінің күні батуға айналды. Өзінің барлық «азап шегіп, тауқымет тартқандарға» арналған туысқандық және теңдік уағызы мен «жаппай экономикалық, саяси, және моральдік ыдырау кезінде христиандық келіп шықты .
Сонымен бірге, империя күшінің әлсірей бастағанын сезіп, тағылар оған барған сайын табанды түрде және өршелене шабуылдай бастады. Иә, мұның бәрі римдік портреттік мүсіннен өз бейнесін тапты Ғұрыптар қатаң да қарапайым болған республика заманында «веризм» (Veris –ақиқат сөзінен шыққан) деп аталған бейнелеудің документтік дәлдігі әлі де болса гректің ізгі әскермен теңгеріле алмай жатты.