1.Мифология және өнер Мифология –деп жазады Маркс өнердің тек арсеналы емес сонымен бірге негізі де болғаны мәлім. Кез келген мифология ұғымда және ұғым арқылы табиғат күштерін жеңеді бағындырады,қалыптастырады,демек табиғаттың осы күштеріне шынайы үстемдіктің басылуымен бірге ол жойылады.Оқ-дәрі мен қорғасын дәуірінде ғана емес біздің атом ғасырында да құдайлар мен грек мифологиясының кейіпкерлерін бейнелейтін грек өнерінің тамаша туындылары бізді еріксіз елітіп әкетеді. «Ер адам біржола сәбилікке берілмейінше қайтадан сәбиге айнала алмайды» бірақ оны сәбидің аңқаулығы қуантпайма ма ал адамзат қоғамының барлық жердегіден де тамаша дамыған балалық шағы енді ешқашан да қайталанбайтын саты ретінде біз үшін неліктен мәңгі сүйкімді болып қалуға тиіс.Барлық мифология сияқты грек мифологиясы табиғаттың тылсым күштерін нақты бейнелерге айналдыратын халықтың табиғи көркем творчествосы болып табылады. Грек өнері нәр алып өскен Элладаның мифологиялық аңыздары адамның табиғатты жеңу жолындағы күресін басқа өлкелерде бұрын туындаған аңыздардан мүлдем өзгеше сипаттады. Мифология қатерлі стихияны табиғаттың адамға аяусыз өктемдігін бейнелейтін қаһарлы да еңсе басар күш хайуанның адам үшін бейнесі қашып құтыла алмайтын тағдырдың көрінісі болған хайуанның билігі аяқталғанын білдіреді. Хайуан ежелгі грек эпосында бар,оның барлық табиғаттың бейнесі және әмірші ретінде емес, оның бар болғаны құрамдас бөлігі ретінде сипатталады. Грек мифологиясы дүние толы құштарлық пен арманды тамаша адам бейнесі арқылы көрсетіп сансыз құдайларды туғызды. Мұны тағы бір атап көрсетелік хайуан палеолит үңгірін мекндеуші оның бейнесі нысана ретінде салынған. Хайуан тылсым да елес те сияқты тәңірі скиф оны металда хайуан тұмсықтары мен кескіндерін ерінбей бейнелеу арқылы бағындырғысы келеді. Хайуан мәңгі ажалдық күш оған өз патшаларының бұлшықтары мен қаһары бейнесін қатар қойды. Дүниені аша бастаған адамның сүйініске толы құмарлығы эллинге шабыт берді.
Ғылымның әрбір даму кезеңі адамзат ақыл-ойының жаңа серпілісінің дүниені танудағы адамның жаңа жеңісінің куәсі,сонымен бірге ол бұрынғыдан да биік шарықтау жаршысы. Өнердің ұлы күшін жан—тәнімен сезіп ұғынатын адам Эрмитажда антикалық мүсін залдарын аралап оның пәк та кіршіксіз сұлулығын нәр алған Византияның, ежелгі Иранның, Қытай мен Араб,Шығыс өнері жайнаған . Адамның табиғатпен терезесі тең ол оның құшағында еркін өмір сүреді. Және бұл адамның өзінің ұлылығының саналы түрде түсінеді сонымен бірге оған адамдық пендешілік те жат емес. Грек эпосы бейнеленген ежелгі грек өзі Олимпке жайғастырған құдайлардың өздері сияқты дене сырқатынан зар қағады, шыбын жанымды сақтап қал деп жалбарынады. Күрес үстінде көбіне қулық жасайды кейде өзінен күші басымдардан жасырынып сақтанады,таң қаларлықтай ержүректіктік көрсетеді. Оның бойында қаһармандық әрқашан адамға тән қасиеттерімен ұштасып жатады. Гомердің кейіпкерлері осындай.
Ол адамға тән қасиеттің ешқайсысы жат емес қарапайым жаны жарқын жайсаң жандар. Бірақ балалық шақ та тамаша ғой және адамзаттың балалық шағы ежелгі Элладағыдай ешбір жерде соншалық ләззаты болған емес. Табиғаттың қайырымсыз қожасы хайуан алдындағы үрей секілді оның орнын қуаныш басты. Сонымен бірге адам құдіретті деген асқақ сезім дүниеге келді.
- Палеолит, өнері Ғылымның әрбір даму кезеңі адамзат ақыл-ойының жаңа серпілісінің дүниені танудағы адамның жаңа жеңісінің куәсі,сонымен бірге ол бұрынғыдан да биік шарықтау жаршысы. Өнердің ұлы күшін жан—тәнімен сезіп ұғынатын адам Эрмитажда антикалық мүсін залдарын аралап оның пәк та кіршіксіз сұлулығын нәр алған Византияның, ежелгі Иранның, Қытай мен Араб,Шығыс өнері жайнаған . Адамның табиғатпен терезесі тең ол оның құшағында еркін өмір сүреді. Және бұл адамның өзінің ұлылығының саналы түрде түсінеді сонымен бірге оған адамдық пендешілік те жат емес. Грек эпосы бейнеленген ежелгі грек өзі Олимпке жайғастырған құдайлардың өздері сияқты дене сырқатынан зар қағады, шыбын жанымды сақтап қал деп жалбарынады. Күрес үстінде көбіне қулық жасайды кейде өзінен күші басымдардан жасырынып сақтанады,таң қаларлықтай ержүректіктік көрсетеді. Оның бойында қаһармандық әрқашан адамға тән қасиеттерімен ұштасып жатады. Гомердің кейіпкерлері осындай.
Ол адамға тән қасиеттің ешқайсысы жат емес қарапайым жаны жарқын жайсаң жандар. Бірақ балалық шақ та тамаша ғой және адамзаттың балалық шағы ежелгі Элладағыдай ешбір жерде соншалық ләззаты болған емес. Табиғаттың қайырымсыз қожасы хайуан алдындағы үрей секілді оның орнын қуаныш басты. Сонымен бірге адам құдіретті деген асқақ сезім дүниеге келді.
Хайуан ежелгі грек эпосында бар,оның барлық табиғаттың бейнесі және әмірші ретінде емес, оның бар болғаны құрамдас бөлігі ретінде сипатталады. Грек мифологиясы дүние толы құштарлық пен арманды тамаша адам бейнесі арқылы көрсетіп сансыз құдайларды туғызды. Мұны тағы бір атап көрсетелік хайуан палеолит үңгірін мекндеуші оның бейнесі нысана ретінде салынған. Хайуан тылсым да елес те сияқты тәңірі скиф оны металда хайуан тұмсықтары мен кескіндерін ерінбей бейнелеу арқылы бағындырғысы келеді. Хайуан мәңгі ажалдық күш оған өз патшаларының бұлшықтары мен қаһары бейнесін қатар қойды. Дүниені аша бастаған адамның сүйініске толы құмарлығы эллинге шабыт берді.
Мезолит орта тас ғасыры одан кейін жаңа тас немесе неолит ғасыры өңделген тас ғасыры келеді. Ерте тас ғасыры өрнегінің ғаламат пафосы біртіндеп тұншыға береді. Өйткені ол жастық пафосы айналадағы дүниені алуан түрлі аңдар патшалығын бейнелеу арқылы игерудің алғашқы талпынысы болды. Бейнелеу өнер ескерткіштері мен сол заманғы иероглифтер жартасқа салынған суреттер өте сан-алуан жерлерге таралған.Олардың топтанған орындары бүкіл Африкада стилъі жөнінен Испанияның шығысында кездеседі. Өзбекістан, Азербайжанда, Ақ теңізде Сибиръде бар.Палеолитке тән нәрсе өнерден біраз ерекшелінеді аңның бейнесін нысанадай арманды мақсаттай дәл беретін реалистік пафос біршама үйлесімді жинақтауға стилъдендіруге сөйтіп ең бастысы қозғалысты бейнелеуге ұмтылады.
Испандық африкалық суреттерде садақшылардың қаумалап аң аулаудағы кейбір көріністері барынша шегіне жеткізіліп адуын құйынға айналған қозғалыстың өз бейнесіндей ала жөнелуге дайын тұрған асау жігердей бұл жағынан алғанда кейбір сценалар шын мәнінде өшпес із қалдырады. Мұның үстіне бұл бейнелеу өнерінде жартастағы графикада алғашқы қауым бейнелеу өнерінде тұңғыш рет бұл әсем нәзіктікке деген талпыныс айқын байқалып өз мақсатын көбіне керемет орындап шығады. Неолиттің жартастағы бейнелеу өнерінде адамдар мен аңдардың кескіндері көбіне болжап қана берілетіні соншалық жай ғана белгілерге айналып кетеді,сөйтіп нені бейнелегені әрең ажыратылады. Ырғақтылық пен ішкі динамизм бейнелеу өнеріне әрдайым дерлік шабыт беріп қарапайым өрнекке дейін төмендеуден сақтайды. Ласко үңгіріндегі суреттерде мұнда шапшаңдық дамылсыз қимыл және еркін қиял тамаша жаңа шабыт серпіні.
2.Неолит өнері Неолитке тән өнердің алғашқы қауымдық қатынастарды сақтаған африкалық тайпалардың арасында әлі де ұзақ сақталғаны көп нәрсені аңғартады. Мәселен, Оңтүстік Африкада ол бұл жерлерге европалықтар келгенге дейін өмір сүрді. Бушмендердің жартастағы тамаша бейнелеу өнері шабыты мен стилі жөнінен неолитке жатады.
Көрген адамның әңгімесіне қарағанда, өткен ғасырдың соңына таман егде тартқан ақ сақалды үш бушмен үңгір қабырғаларына сурет салып жатады. Олардың әр қайсысы өз суреттерін дербес жасап жатыр. Бушмендердің барлығы бірдей суретші болмаған, бұл өнермен сурет сала білетін азшылығы ғана айналысқан. Әйелдер еркектердің жұмысын тек сырттай қызықтайтын. Сурет салушылар ең алдымен қызыл бояулы кішкентай құмыра мен антилопаның қылынан жасалған (кейін жылқының қылынан дайындалады), тарамыспен таяқшаға байланған қатты қаламды қолына алады. Олар қыл қаламды бояуы бар құмыраға батырып қабырғаға сурет салады. Қанша бояу керек болса, сонша құмыра пайдаланылады… Бояуды олар ерітілген майға езеді. Қабырғаларға сурет салмастан бұрын бушмендер болашақ суреттің нобайын алдын ала кішірейтілген күйінде шағын жалпақ тастарға салады.
Аса бағалы куәлік 1 Жартастарға сурет салушылардың қалай жұмыс істегендері жөнінде біздің бар білетініміз осы.
Европалық отаршылар келген кезде бушмендердің қоғамдық құрылысы ежелгі рулық қоғам ғана еді. Бушмендерді – Оңтүстік Африканың ежелгі тұрғындарын – бурлар мен ағылшындар қатігездікпен жойып жіберді. «Тас ғасырдың» ақырғы суретшісі –бушмен – атып өлтірілді деген дерек бар. Оның белбеуінде мүйізден жасалған, әрқайсысына ерекше бояулар құйылған он ыдыс болған.
Міне, біздің жерде табылған кейінгі неолит бейнелеу өнерінің ескерткіші. Бұл Онега көлінің шығыс жағындағы Бесов Нос деревнясы маңынан Эрмитажға жеткізілген гранит жартастың бөлігі төрт мың жылдай бұрын оған ондаған кескіндер қашап жасалған. Бұландар мен бұғылар, үйректер мен аққулар және ескекшісі бар үлкен қайықтар. Мұның бәрі айқын бейнеленген. Бірақ бұлардан басқа өскін екені немесе ұзын сырыққа шаншылған екені белгісіз шеңберлер бар. Біз олардың нені бейнелейтінін білмейміз. Күнге табыну ма? Әлде айға ма? Бірақ тұтас алғанда, бұлар адамның аңнан үстем болуына жол ашатын сиқырлы мистерия, яғни адамның табиғаттан тағы да үстем түсуін бейнелейтіндігі айқын. Қола ғасыры мен темір ғасыры адамзат дамуындағы асқаралы жаңа баспалдақтар оның прогрес жолындағы қарышты қадамын енді ешкім тоқтата алмайды. өнер жаңа формаларға ие болады. Лена мен Ангара құздарындағы бұландардың кескіні де Выга өзенінің Ақ теңізге құяр тұсындағы Залавурга деген жердегі жартастарда шынайы реалистік кұшпен бейнеленген жақында мүк астынан табылған бұғылардың декоративті тізбегі тамаша. Біздің эрамыздан бұрын шамамен елу мың жыл шамасында аяқталған ерте палеолит дәуірінде қаһарлы мұзь кезеңінде адам жағдайы осындай болды Палеолиттен мұздақтардан шегінуден кейін мезолит орта тас ғасыры одан кейін жаңа тас немесе неолит ғасыры өңделген тас ғасыры келеді. Ерте тас ғасыры өрнегінің ғаламат пафосы біртіндеп тұншыға береді. Өйткені ол жастық пафосы айналадағы дүниені алуан түрлі аңдар патшалығын бейнелеу арқылы игерудің алғашқы талпынысы болды. Бейнелеу өнер ескерткіштері мен сол заманғы иероглифтер жартасқа салынған суреттер өте сан-алуан жерлерге таралған.Олардың топтанған орындары бүкіл Африкада стилъі жөнінен Испанияның шығысында кездеседі. Өзбекістан, Азербайжанда, Ақ теңізде Сибиръде бар.Палеолитке тән нәрсе өнерден біраз ерекшелінеді аңның бейнесін нысанадай арманды мақсаттай дәл беретін реалистік пафос біршама үйлесімді жинақтауға стилъдендіруге сөйтіп ең бастысы қозғалысты бейнелеуге ұмтылады.