Білім мен білікті тексерудің оқу-тәрбиелік маңызы
Оқушылардың білімі мен білігін тексеру арқылы мұғалім өз ісіне талдау жасайды, қолы жеткен табыстарын молайтып, жіберген кемшіліктерінің себебін ашуға ұмтылады. Оқыту мазмұнына, ұйымдастыру формаларына, құралдарымен әдістеріне өзгерістер енгізеді, жетілдіреді.
Жүйелі жүргізілген тексеру оқушыларды әр сабаққа әзірленіп екелуге машықтандырады, өз ісіне деген жауапкершілігін арттырады, жолдастарының алдында есеп беруге, өз ойын анық және дәл жеткізіп, сөйлей білуге үйретеді.
Білім мен білікті күнделікті, тоқсандық жылдық және қорытынды тексеру арқылы оқушылар кластан класқа көшіріледі, мектеп бітіру емтихандарында сыналады.
Тексеру жүйелі және жоспарлы түрде жүзеге асырылуы тиіс. Тексеру үшін қажетті дидактикалық және техникалық құралдар, тексеру әдістері мен түрлері материалдың мазмұнына сәйкес алдын-ала әзірленеді.
Сонымен оқушылардың білімін, білігін және дағдысын тексеру дидактикалық жағынан алғанда бақылау, үйрету, бағдарлау және тәрбиелеу міндеттерін атқарады. Мұғалім оқытудың әр кезеңінде оқушылардың өтілген материалды қалай меңгергенін бақылайды. Бақылау нәтижесін талдау арқылы оқушыға бағыт-бағдар нұсқайды, білім алу жолындағы мақсатын орындауда қажырлы, адал және шыншыл болуға тәрбиелейді.
Тексерудің түрлері мен әдістері әр мұғалім жүзеге асыра алатындай қарапайым және оңтайлы болуы керек. Сонымен бірге білімді тексеру мен бағалау кезінде ақиқаттан алыстамаудың әділеттілік пен парасаттылықтан айнымаудың тәрбиелік маңызы зор екенін айрықша айтпаса болмайды.
Оқушылардың білім мен білігін тексеру әдістері мен түрлері
Методикалық әдебиеттерде оқушылардың білімі мен білігін тексеруді дидактикалық мақсаттарына қарай күнделікті, дүркінді және қорытынды тексеру деп жіктейді. Күнделікті тексеру- жеке сабақтарда, дүркінді тексеру- бір тақырыпты өткен соң, қорытынды тексеру- тоқсанның соңында, жыл аяғында жүзеге асырылады. Бұлардың әрқайсысы өткізу әдістері немесе білімнің алыну формасы бойынша ауызша сұрау, жазба жұмыстар және эксперименттік тапсырмаларға бөлінеді.
Осы кездегі педагогикалық және методикалық әдебиеттерде айтылып жүрген оқушыларда қалыптасуға және тексеруге тиісті біліктер мен дағдыларды үш топқа біріктіруге болады. Біріншісі-оқу жұмысын ұйымдастырумен байланысты біліктер мен дағдылар: жоспарлау, оқулықпен жұмыс істей білу; білімнің басқа құралдарын пайдалана білу; беретін жауабының жоспарын жасау; айтқанын дәлелдей білу, өзін-өзі бақылау және талдау. ЕКіншісі-оқушылардың даму өресін көрсететін қисынды біліктер мен дағдылар: анализ және синтез жасай білу; салыстыру; жіктеу; жалпылау; негізгісін таба білу; аналогия жасау; себеп-салдар байланысын ашу; жорамал жасай білу, оны дәлелдеу, қорытындысын шығару. Үшіншісі- еңбек істей білумен байланысты біліктер мен дағдылар: еңбек істеуге ыңғайы, жабдықтарды пайдалан білуі; реактивтермен жұмыс істей білуі; сақтық шараларын орындауы; техникасын меңгеруі; құбылыстарды бақылай білуі; бақылауды тіркеп жазуға икемділігі; уақытты тиімді пайдалануы, жұмыс орнының тазалығы.
Осы үш саладағы жалпы біліктер мен дағдылардың әрқайсысы химиялық материалды өткенде және химиядан тәжірибелер жасағанда қалыптасуы және тексерілуі тиіс.
Тексерудің қай түрі болса да тиімділігі мен дайындығына байланысты, оның негізгі түрлері тақырыптық жоспарда көрсетіледі. Күнделікті, дүркінді және қорытынды сұраулар үшін карточкалар әзірленеді.
Білімді бағалау
Білімді бағалау білімді есепке алудың бүкіл проблемесындағы ең даулы және көп айтыс тудыратын мәселелердің бірі болып табылады. Ол-іс жүзінде көп қиындықтар туғызады. Мұғалім дұрыс қолданатын жағдайда, баға өте күшті ынталандыратын құрал болып табылады және оның тәрбиелік үлкен маңызы болады.
Кейбір елдерде баға жүйесі тек жазбаша жұмыстар үшін ғана жасалған, өйткені жоғары да айтылғандай, жазбаша жұмыс батыс елдерінде білімді бағалаудың бірден-бір әділетті құралы деп саналады. Қазіргі кезде біздің елімізде бес балдық (іс жүзінде төрт балдық) жүйе қолданылады. Егер бағдарламаның жалпы талаптарын негізге алсақ, “5-тік” баға оқушыларға бағдарлама бойынша қойылатын талаптардың толық көлемдегі білім үшін; “4-тік” баға бағдарлама бойынша қойылатын талаптар көлемінен шамалы ауытқыған білім үшін; “3-тік” баға оқушыға одан әрі жұмыс істеуге мүмкіндік беретін білім үшін; “2-лік” баға оқушы бағдарлама бойынша одан әрі алға баса алмайтын жағдайда қойылады.
Оқушылардың білімін есепке алу-оқу үрдісінің бір бөлігі
Оқушылардың білімін жүйелі түрде есепке алып отырудың тәрбиелік маңызы зор, ол оқушыларды тәртіпті болуға, өз міндетіне жауапкершілікпен қарауға, мақсат қоя білуге еркін, зейін тәрбиелей білуге үйретеді. Әрбір сабақты уақытында шын пейілмен орындауға тәрбиелейді.
Оқушылардың білімін есепке алудың үш түрі бар: алдын-ала тексеру, ағымдағы тексеру және қорытынды тексеру. Алдын ала тексеру мақсаты: өткен жылғы білімдеріне сәйкес жүргізіледі. Соның негізінде жаңа білімді меңгеру көзделеді.
Ағымдағы тексеру оқушылардың білімін белгілі бір уақыттың ішіндегі өтілген материалдар бойынша жүргізіледі. Онда іскерліктер мен дағдыларды тексеру көзделеді. Ағымдағы тексеру оқушылардың жүйелі түрде дайындалып жүруіне негіз болады.
Қорытынды тексеру әр түрлі формада жүргізіледі, соның бір түрі-сынақ, ол әрбір тақырыптың не бөлімнің соңында жүргізіледі, қорытынды тексерудің екінші түрі-емтихан, онда оқушылардың білімі белгілі бір жүйелікпен қорытындыланады.