Ферматанытактілеу.
Фермата (итал. сөзінен аударғанда –тоқтау ,кідіру деген мағынаны білдіреді) — фермата орындаушының бір дыбысты не тынысталуды өз қалауынша ұзартып, созып тұруын көрсететін таңба. .Фермата жеке дыбыстардың не тыныстардың үстіне , астына қойылады. .Ферматаны тактілеу — дирижерлық ғылымының ең негізгі бөлімі болып табылады.. Фермата нотаның немесе паузаның үстіне не астына қойылады, музыкалық шығарманы орындау барысында өз қалауынша ұзарту үшін ерік беріледі. .Шығарманың жылдамдығы не ғұрлым жай болса, Ферматаны созу қызметі, берілген жай екпінде болса аздау созу; жылдам екпін болса ферматаның күшіұзақтау созылады . Ферматасы бар нотанысермеуеш қиындығы жоқ ; шығарманың ортасындакездескен фермата өлшемге сай дирижерланады , ал соңында қолды ауада қозғартпай ұзақтау қалағанынша созу мүмкіндігі бар. Дирижердың қолы дирижерлау қалпынан сәл көтерінкі , фермата тұсында , хор айтушыларға назарын аудару .
Шығарма соңында кездесетін ферматасәл қиындыққа соғуы мүмкін , аяқталатынжәне аяқталмайтын фермата .Аяқталатын фермата шығарма соңғы нотасы мен аккордпен аяқталады . Және шығарма соңындамузыкалық эпизодтың , сөйлем немесе фразаның аяқталу барысындахор айтушы коллективдем алуы , немесе пауза жасау .Аяқталмайтын ферматанықай нотада ферматадан кейін үзілмей жалғасады .Пауза немесе цезура бар жерлеріняғни бұл жерлерде демді шығара алмайды .Мысалы музыка фразасының ортасында немесе сөйлем ортасында . Алдымен аяқталатын ферматаны қарастырайықдиридерлау барысында бір түйін жасау ,шығарма соңында түін қарастыру
Мысалы : мына шығарманы қарастырайық.
«Дударшик» шығармасыөңдеген Леонтович4/4 өлшемде диридертанады 2 –ші тактіде жартылық нотаменың үстінде фермата , яғни үшінші , төртініші үлесте тұр . Фермата ұстау барысындаартық қол қимылын жасамас үшін2 –ші қол сермеудің орнына оңға қарай бір үлкен қимыл фермата түйінімен көрсету . Мұндай фермата аяқтауда тек akapella шығармаларында қолдануға болады.
Оркестрдің сүйемелдеуінде хор шығармаларын айту тиісті әрбір үлесін көрсету. Егерде фермата бір тактының ішінде тұрса онда бірақ қимылмен көрсетеміз.
Динамикалық белгілермен жұмыс.
Динамика – күшейту дегеніміз ,дыбыс күшін азайту немесе арттыру дәрежесі, шығарманың мазмұны мен табиғи болмысы , орындаушылық ерекшеліктеріне дыбысты күшейту ,азайту динамика белгілері арқылы көрсетіледі .Динамика белгілері орындау мағынасын білдіретін италия сөзінің бас әріпімен кейін арнайы белгілерімен белгіленеді .
Негізгі динамикалық белгілер:
P -ақырын жай .
S -қатты
mp –жай
mf –орташа
PP –өте ақырын жай
SS –өте қатты
sf –кенеттенкүшейту .
— бірте- бірте қатты .
— бірте-бірте пәсейту .
Композитордыңмузыкалық шығармасындажан дүниесін , сезімін ,ойын , көңіл-күйі , шығарманың бай көрінісі қамтылады . Дирижерөзінің шеберлігіменәр түрлі құбылмалы , бірте-бірте ойда жоқта кездесетін динамикалық белгілердіңкомпозитордың шығармасының көңіл-күйін көрсетуі тиіс . Музыкалық шығармадағы динамикалық бояуларды анық көрсету үшін дирижер ұтымды оң қолын пайдаланады . ұтымды ролі ,қимыл түрлері : күшті динамиканы үлкен , ұзақтау қимылмен , әлсіз кішкентай ,қысқа қимылмен көрсету .
Біртіндеп динамиканың ұлғаюы — қимылмен бірте-бірте ұлғайып көбее береді , динамикасы әлсірегенде , жай темпте , музыканың баяу характеріндемәің қимыл, ал жылдам екпінде, қуатты музыкада – кіші қысқа қимылмен , қол бұлшық еттеріне көп күш түседі , соған байланыстықимылдар қуатты болады.Динамиканың анық көрсету роль жоғары ,орташа,төменгі болып бөлінеді. Күшті динамика — күшті , орташа динамика -орташа , ал әлсіз динамика-төмангі деңгейді көрсетеді . Динамикалық өзгерістерінің салдарынан –қимылдардың деңгейіде өзгереді .Сол қолмен дирижерлау барысында алақанымен көтерілуіжоғары ұсыныс бірте –бірте күшейту«crescendo» ,асықпай қолдың түсірілуі бірте –бірте динамиканың әлсіреуі«diminuendo » . Динамикалық әлсіреудің барысында басты , иықты еңкейтуге болмайды ,дирижер корпусы өз қалпында тұрады. Хор айтушылардың барлығына дирижер анық көріну үшінбиіктеу орында тұрады .
Тактілеу барысында сол қолдың қимылын көрсету, оң қол қимылына қатысты.Бет әлпет мимикасыз күшейген немесе әлсіреген динамикалардың қызметі көрінбейді . Ең күшті «fortissimo»белгісінде ең үлкен жестерменкөрсетудің қажеті жоқ . Күшті немесе әлсіз айтып көрсету түстарын бас изеу арқылы көрсетуге болады , бірақ өте жиі емес. Айтылған барлық ескертулерді орындау , шығарманың өз деңгейіндежеңіл әрі ұтымды ,динамикелық блгілері анық ,бояуын анық көрсету- диржердың профессионалды мәреге жетуі.