Жоспары:.
1.Химиялық кинетика.
2.Реакция жылдамдығы.
3.Химиялық реакциялардың жылдамдық константасы.
4.Химиялық реакциялардың жіктелуі.
Лекция мәтіні:
Химиялық кинетика деп — химиялық реакциялардың жылдамдығы және оның әртүрлі факторларға әрекеттесуші заттар табиғатына қысым, температура және катализаторларға тәуелділігін зерттейтін физикалық химия саласын айтады.
Химиялық реакциялардың жылдамдығы дегеніміз – уақыт бірлігіндегі әрекеттесуші заттардың концентрациясының өзгеруі. Концентрацияны көлем бірлігіндегі моль санымен уақытты секундпен белгілеген.
∆t =t1-t2.
Уақыт аралығында әрекеттесуші заттар концентрациясы ∆С=С1 – С2 өзгерсе,онда реакцияның орташа жылдамдығы
Vорт = — ∆C / ∆t;(1)
Математикалық түрде нағыз реакция жылдамдығын V = + dc/d (2) деп белгілейді.Реакцияға қатысатын заттар үшін dc/d < 0, өнімдер үшін dc/dt > 0 әрекеттесуші массалар заңы бойынша реакция жылдамдығы берілген уақыт мезетіндегі әрекеттесуші заттар концентрациясына тура пропорционал.Сондықтан А→В типті реакциялар үшін
V = — dcА/dt =kСА (3)
k-химиялық реакция жылдамдығы константасы деп аталатын пропорционалдық коэффициент.
mА + nk→рс
V = — dcА dcВ/dt = kСАm СВn
СА,СВ – А және В заттардың берілген уақыт мезетіндегі концентрациясы. K-ны және реакцияның меншікті жылдамдығы деп те атайды, ол С,Т, катализаторға, ортаға байланысты болады.
- Химиялық реакциялардың жіктелуі.
Барлық кинетикалық реакциялар молекуладағы және реттілігі бойынша ажыралады. Молекулалық дегеніміз – химиялық әрекеттесудің әрбір элементар актігіне қанша молекула қатысатынын көрсететін сан.
1.Молекулалық реакция деп актісіне жалғыз молекула қатысатын реакцияларды айтады.
І2 =2І86Ra226 →86Rn 222 +2He4
СН3N2СН3 = С2Н6 + N2
2.Биомолекулалық реакция деп элементарлық актісіне екі молекула қатысатын реакцияларды айтады.
Н2 + І2=2НІ
NOI+NOI=2NO+I2
СН3ОН + СН3СООН →СН3СО-О-СН3 + Н2О т.б.
3.Үшмолекулалық реакция деп элементарлық актісіне үш молекула қатысатын реакцияларды айтады.
2NO + О2→ 2NO2