Тарихта, бір мемлекет екі немесе одан да көпке бөлінген кезде. екі немесе одан да көп мемлекеттер жаңа бір мемлекет болып біріккен кезде, мемлекет территориясында жаңа бір мемлекет пайда болған кезде, бір мемлекет басқа бір мемлекеттің қүрамына кірген кезде, бір мемлекет территорясының бір бөлігі басқа мемлекетке өткен кезде жағдайлар болды. Бүл жағдайларынын барлығында халыкдралык. міндеттемелерге өзгерістердің ықпалы жөнінде, меншіктін тағдыры жөнінде, немесе баскаша айткднда, қүқық мирасқорлығы жөнінде сүрақтар туады.
Мемлекеттердің қүқық мирасқорлық қиыншылыгы әр кашанда күрделілердің бірі болды, және көп жағдайда, шешілмеген.
Қүқық мирасқорлығының көптеген жағдайларын қарастырган кезде, мемлекеттердің ортак ережелерді үстамаған жағдайларды байкауға болмайды, барлығы нақты шарттар есебімен шенелген. Кей кездері мемлекеттердің қүқык, мирасқорлығының түпкі аспектілері жөніндегі ойлары бір жерден шықпайды. Сонымен екінші дүниежүзілік согыстан кейін ГФР өкіметі «гермондық рейх» қүқық субъектісі ретінде және тарихи — саяси нақтылық ретінде өмір сүруді ешқашан жоқтатпаған деп есептеген. Осының айырмашылығында басқа өкіметтер соның ішінде кеңес өкіметі де, соғыс нәтижесінде «гермондық рейх» өзінің өмір сүруін тоқтатқан, ол ГФР бүрынғы Германияның қүкық мираскорлығының бірі болған деген ойды үстаған, және де бүл мысал тарихта жалғыз емес.
Қазіргі заман дәуіріндегі қүқык мираскорлығының жаңа сүрактары пайда болды және олар не халықаралық қүкық теориясыменде. не халыкаралық катынастардың тәжірибесінде бүрын болмаған.
Соңғы онжылдыкта күкық мирасқорлығы мәселесіне бірнеше монографиялар, біркатар макалалар арналған, бірак күкық мираскорлығының көптеген сүрактары, оның ішінде негіз калаушы мағынаған ие мәселелер әлі күнге дейін шешілмеген. Халыкаралык. күкык Комиссиясымен осы маңызды және күрделі мәселені зерттеу жөніндегі үлкен жүмыс істелінді. 1686 ж (XVI) Бас Ассамблеяның шешіміне (революция) сәйкес Комиссия мыс бағдарламасына «Мемлекеттер мен үкіметтердің күқық мираскорлығы» атты тақырыпты енгізу туралы шешім кабылданды. Осы сессияда комиссия мәселесінің маңыздылығы, оған енетін сүрақтар шеңбері, оны зерделеу әдістері мен қүжаттамаларды алу тәсілдері жөнінде үсыныстарды дайындау мәселесі тапсырылған, мемлекеттер мен үкіметтедің мирасқорлығы жөніндегі шағын комитетті үйымдастыруы.
Шағын комитеттің отырысы 1963 ж. қаңтарында Женевада өтті. Жүмыс аяқталмағанда шағын комитет баяндама жасады. Бүл баяндама Бас Ассамблеяның халыкаралық қүқық жөніндегі комиссиясы жасаған, комиссиясының он бесінші сессиясының жүмысы туралы баяндамасының бір қосымшасын күрады. Содан кейін «Мемлекеттер мен үкіметтердің қүкык мирасқорлығы» тақырыбын комиссия өзінің он тоғызыншы сессиясы (1967ж) жүмысының күн тәртібіне енгізді.
Бүл сессияда комиссия арнайы екі баяндаушыларды бекітті: «Келісім шарттарға қатысты күкық мирасқорлығы» деген тақырып бойынша X. Уолдок (Англия) және «Келісім шарттардан баска кайнар көздерден шығатын қүкық пен міндеттемелердің қүқық мираскорлығына катысты»1 деген тақырып бойынша М. Беджауи (Алжар).
- X. Уолдоком бас баяндама үсынылған. Олар комиссиясымен: бірінші баяндама — 1969 жылы, екінші және үшінші — 1970 жылы, төртінші және бесінші 1972 жылы карастырлды. Баяндамаға қүкық мираскорлығы жөнінде бір катар баптардың жобалары енгізілген.
М. Беджауи бес баяндама үсынған. Олардьщ екеуі комиссиямен карастырылған: біріншісі 1968 жылы, екіншісі — 1969 жылы. 1972 жылгы сессияда коммиссия алғашқы окуда күкық мираскорлығы жөніндегі баптардын жобаларын бекітті.1
- Дурденевский В.Н. Главные правовые вопросы при образовании нового государства, «Вопросы тсории и практики международного права». М.. 1959. с. 28
Комиссияның шешімі бойынша БҰҰ Хатшылығының күкыктык сұрактар жөніндегі Басқармасының кодификация бөлімімен халыкаралык және үлттық соттардың қүкык мирасқорлық істерін шешу жөніндегі мемлекеттердің тәжірибесі туралы материалдар және күкык мираскорлығының шартка қатысты сүрақты комиссиямен зерттеуге жататын баска да мағлүматтар дайындалды.
Қүқык мираскорлығының қиыншылығын зерттеу жөнінде Халыкаралык күкық Ассоциациямен біркатар жүмыстар атқарылды. Бүл атқарылған жүмыстың күндылығы — күкық мирасқорлық саласындағы мемлекеттердін тәжірибесіне жататын, үлкен материалды жинақтау және жүйелендіруде жатыр.1
- Дурденевский В.Н. Главные правовые вопросы при образовании нового государства, «Вопросы теории и практики международного права». М.,1959.с.28.
1961 жылы Халыкаралық күкык Ассоциациясы «Шарт және ізбасарлардын кейбір міндеттемелеріне қатысты жана мемлекеттердін күкық мирасқорлығы» деген қиыншылығын зерттеу үшін 14 мүшеден түратын комитет күрды. (Төрағасы Ш. Руссо). Комитетің баяндамасы (баяндаүшы О. Коннелл), 1966 жылы Хельсинкиде өткен, Ассоциациянын 52 конференциясында талданды.1
Сонымен қатар Комитет, 1968 жылы Буэнос-Айресте өткен Ассоциацияның 53 конференциясында талданған баяндаманы көрсеттг. 1965 жылы Халықаралык күқық Ассоциациясы «Тәуелсіздіктің шарттарына ықпалы» деген үлкен жүмысты басып шығарады.2
Өзінің 15 сессиясында Комиссия «мемлекеттердің қүкык мирасқорлығы» жәніндегі сүрағын зерттеуге берілген приоритет, өте орынды екенін мойындады және жүмыстың қазіргі кезеңінде тақырып үсті қылып үкіметтердің қүқык, мирасқорлық мәселесін «тек мемлекеттердің күқык мирасқорлығын зерттеуге қажетті дәрежеде» талдау қажет деп шешті3.
Мемлекеттердің күкык миарскорлығының киыншылықтарын талдау саласында келесі маңызды кадамы дипломатиялык конвенциямен бекітілген. 1978 жылғы мемлекеттердің күкык мираскорлығының шарттарына катысы жөніндегі Вена конвенциясы және 1983 жылғы мемлекеттердің күкык мирасқорлығының мемлекеттік меншік, мемлекеттік мүрағаттар, және мемлекеттік карыздар жөніндегі Вена конвенциясы.
1 “The Int. Low Association” Report of the Fifti-second Conference held at Helsinki/Printed in Great Britain 1967.
2 “The Int. Low Association” Report of the Fifti-second Conference held at Buenos Aires/ Printed in Great Britain 1969.
3 “The Effekt of Treaties A Handbook Under the Auspices of the International Low Association” .
Мемлекеттердің күкык миарскорлығының киыншылықтарын талдау саласында келесі маңызды кадамы дипломатиялык конвенциямен бекітілген. 1978 жылғы мемлекеттердің күкык мираскорлығының шарттарына катысы жөніндегі Вена конвенциясы және 1983 жылғы мемлекеттердің күкык мирасқорлығының мемлекеттік меншік, мемлекеттік мүрағаттар, және мемлекеттік карыздар жөніндегі Вена конвенциясы.
Екі конвенцияда катаң шектерді орындауға аса сақтылыкпен қарайды. Олар «еркін келісім, адалдық және pakta sunt servanda» принцптеріне негізделген. Бірінші орынға нақты ережелерге емес, адалдыклың жалпы принциптеріне тәуелді, «еркін келісім» қойылды. Сонымен қатар халыкдралық міндеттемелер сыйлануы керек.
Конвенцияға халыкаралық күкыкка сай орындалатын күкык мирасқорлық күқыққа сай жағдайларының қатысы бар.
БҰҰ қамқорлығында бекітілген, қүқық мирасқорлық жөніндегі осы екі конвенция бірнеше мемлекеттермен ратификациланған және олар жакын болашақта күшіне енуі мүмкін емес сияқты. Осыған менің көз қарасым жеткілікті біртәрізді тәжірибенің жок болуымен жөне көптеген мемлекеттердің өздері күқык мирасқорлық сүрақтары бойынша нақты ережелермен байланыстыруды қаламауымен түсіндіріледі. Көрсетілген ережелерге қарамастан, бүл конвенциялар бүгінгі күнге карастырылған салада аса абыройлы акттар болып табылады және күқық мираскорлык сүрақтарын шешу үшін жалпы бағдарларды мазмүндайды.