Қазақстан темір жолының келешектеті нетізті бағыттары және олардың маңызы

Транссібір магистралімен салыстырғанда болашақ трансконтиненттік темір жолдың Қытай және Қазакстан мамандарының бағалауынша, мынадай артықшылықтары бар: ол шамамен 2 мың километр төте, мұның мәнісі жүкті жеткізу мерзімі жеделдейді детен сөз және тасымал неғұрлым арзанға түседі.

Трансазиялық және Еуразиялық магистральдар: бұларға Қытай шекарасынан кесіп өткеннен кейін қазірті бар темір жол желісі одан арғы сапардың әр алуан варианттарын таңдауға мүмкіндік береді:

  1. Қазақстан — Ресей — Беларусь — Польша — Термания;
  2. Қазақстан — Ресей — Украина -Румыния;
  3. Қазақстан — Өзбекстан — Түрікменстан — Иран — Түркия және одан әрі.

Еуропа мен Азияның арасында дәстүрлі көлік құралдарымен алыстырғанда екі матистральдың да бәсекелесе алатындай жолдар болуына алғышарттар бар. Трансконтиненттік екі матистральдың екеуі үшін де территориясы Еуразияның орталығында жатқан Қазақстанның темір жолдары байланыстырушы буын болады.
Мемлекет аралық қарым-қатынастарда тасымал көлемінің болашақта артуы тұрғысында халықаралық көлік магистральдарының құрылуы Қазақстан темір жолдарының желісіне айрықша талаптар кояды. Сондықтан Қазақстан Республикасының үкіметі, Алматы темір жолының басқармасы қаражат қиыншылықтарына қарамастан, Достық стансасын дамытуға, Достық- Ақтоғай линиясын күшейтуге, Шу — Алматы — Сарыөзек бағытында электрлендіруді жалғастыруға, техникалық түрғыдан жаңғыртуға қаржы бөлудің мүмкіндіктерін қарастыруда. Түрксібтің қалған учаскелері де электрлендірілетін болады, мұның өзі Ресей мен Қытайдың электрлендірілтен жолдарымен жалтасуға мүмкіндік береді.

Трансконтиненттік электр магистральдары Қазақстанның темір жолдарын Еуропа және Азия елдерімен жалғастырады, сөйтіп Қазақстанның жақын және шалғайдағы шетелдермен сауда-экономикалық және мәдени байланыстарын өркендетуте баға жеткізтісіз үлес қосады. Халыкдралық және сауда байланыстарын сондай-ақ бүкіл құрлықты көктей өтетін Азияаралық және Еуразиялық темір жолдар мен тасымалданатын транзит жүктері ағынын қамтамасыз ететін негізгі маршруттарды түрлендіру стратегиядағы ең маңызды бағыттар қатарында аталып отыр. Бүл түрғыдан келтенде ең таяудағы міндет күрлықаралық маршруттар қатарына жататын Қазақстан темір жол желісінің көлік дәліздерін құру. Республика аумағында мүндай учаскелер екеу: Достық – Ақтоғай — Арыс стансаларынан тұратын орталық дәліз және Достық — Ақтоғай — Саяқ — Мойьшты – Акдюла — Преснеторсктій стансалары арқылы отетін солтүстік дәліз.

Қазірті кезде Еуразия жол қатынасында кұрлыкдралық теңіз жолы жүмыс істейді. Енді күрылып жатқан жаңа маршруттар осы жүйете енуте және жүк тасымалын жағңа арналар арқылы жүртізуте тиісті. Олардың артықшылығы бірден байкдлады, тасымал қашықтығы мен мерзімі елеулі түрде тиісінше 2000 шақырымға және 15-20 тәулікке қысқарады.

Демек, тасымал сапасының жоғарылығы мен материалдық қүндылықтардың жоғалмауы кепілдіті сақтала отырып, тасымалдау құныда едәуір төмендейді.

Көлік дәліздерін қүру, бірінші кезекте, олардың инфрақұрылымын жетілдіруге байланысты. Өйткені, жаңа маршруттардың бәсекелестікке қабілетті болуының аса маңызды маршруттарының бірі жүктерді тасымалдаудың келісім шарттарда белгіленген жылдамдығы мен олардың мерзімінде жеткізуді қамтамасыз ету көп тұрғыдан нақ осы инфрақұрылымның жағдайына тәуелді болады.

Көлік дәліздері инфрақұрылымын дамыту халықаралық тасымал жүйесіне енетін барлық елдердің ішкі көлік саясатындағы неғұрлым басым бағыт болып табылады. Мемлекетімізбен көршілес жатқан Қытай, Ресей, Өзбекстан және Түрменстан бұл тұрғыда белсенді әрекет етіп отыр.

Құрлықаралық магистральдардың орталық және солтүстік дәліздеріне Ақтоғай-Достық учаскесінің өзекті буын екені даусыз. Сондықтан осы учаске шүғыл дамыту мен нығайтуды талап етеді. 1992 жылдан бері Достық — Алашанькоу халықаралық өткелі тұрақты жұмыс істей бастады. Азия-Тынық мүхит аймағы, Еуропа, Таяу және Орта Шығыс елдерін байланыстыратын Ақтоғай-Достық желісі жаң кұрлықаралық маршруттар жүйесінің шын мәніндеті «алтын буынына» айналды.

Соңғы жылдары жүк тасымалдау ауқымы едәуір артып, қазір осы қарқынды үдете түсуте болатынына көз жетіп отыр.

Қазірдің өзінде Қытайдан контейнерлермен жүк тасымалдау кдрқыны жедел артып келеді. Алдағы уақытта осы желі бойынша тасымалданатын транзиттік жүктердің 50 пайызға дейіні Қазақстанның экспорт-импорт жүктері болмақ. Бүл болжам республикамыздың Азия елдерімен экономикалық байланыстары  жедел дамыған жағдайда экспортты арттыруға қүрылған экономикалық стратегиялық негізгі принциптерін ескере отырып жасалған. Сонымен қатар ТМД-ның басқа мемлекеттері де Оңтүстік-Шығыс-Азияға бет бұрады деп күту керек. Демек, кұрамы жүк тасымалы жолға қойылып оның күрамы ішнара өзтереді деп есептеуте де болады.

Президент Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан жолдауында «Достық стансасын дамытуды және Достық-Ақтоғай учаскесін

күшейтуді аяқтап, оның жүк тасымалдау мүмкіндітін жылына 10 миллион тоннаға дейін жеткізу керек детен еді.

Ғылыми-техникалық революция дәуірінде әртүрлі көлік түрлерінің көбеюі қоршаған ортаға кері әсерін тигізіп отыр. Мүнда көлік түрлерінің әркдйсысы «мамандандырылған» деуге болады. Автомобиль, әуе жолы және темір жол көліктері, теңіз және ішкі өзен көліті, немесе су көліктері, қүбырлық көлік , мүнай және таз қүбырлары қоршаған ортаны әртүрлі мөлшерде ластайды.

Темір жолдардың электрлендірілуі өнеркәсіптің өзте салалары үшін қажетті дизель жанармайының қорларын едәуір үнемдейді. Электрлендіру нәтижесінде көліктің жүмысын үйымдастыру мен басқаруда, көліктің барлық салаларында түбетейлі өзтерістер болды, тасымал арзандады. Мүның өзі эколотияны едәуір жақсартып, темір жол көлітінің үнемділіті мен сенімділітін арттырады.

Темір жолдың экологиясы тепловоздардаң будақ-будақ түтіндер шығып ауаны лайстайды. Сондықтан тепловоздарды жаппай электрлендірілуі яғни электровозбен алмастыру керек. Сонда ауамыз таза әрі жүк тасымалдау жылдамдығы артады. Автомобиль көлігі сияқты темір жол көлігі де атмосфераны ластайды. Бірақта бүл жерде бірінші орында шу мәселесі немесе «дыбыстық» ластау мәселесі тұр.

Қазір республикада болат жолдарды бойлай өсірілтен 10 мың кшюметрте таяу қорғаныш тоғай бар. » Жасыл қорғаныш» — темір жолдары әсіресе қар қалың жауған кезде сырғыма қардан қорғаудың сенімді амалы. Мұндайда әр жерге ықтасып қалқан орнатқандағыдай емес, машақаты аз. Жыл сайын бұл қорғаныш тоғайлар ондаған миллион текшеметр қарды бөтеп, ауыл шаруашылығына да өте пайдалы болып шығады, өйткені жолдың екі жағы әдетте алқаптары, жолдың қосалқы шаруашылығының танаптары болып келеді. Балқаш, Алакөл, Қапшағай көлдерінің жағалауларын бойлай жалпы ұзындығы 100 шақырымнан астам темір жол өтеді. Көкпеңбек көл айдыны, көкжиекке жетіп жатқан ақбурыл толқындар жолаушыларды ватон терезесіне еріксіз тартады. Жолаушылар үшін көлдер көзге қуаныш болса, теміржолшылар үшін біртіндеп келетін апат іспеттес. Толқын жағалауды шайып, баяулап болсын жылжи түсіп, темір жолға таянады.

Қазақстанның көшпелі құмдары да аяқ астынан тіріліп кетер аждаһар секілді тып-типыл басып қалмақ болып темір жолдарға қарай жылжиды. Құмды шөлдерден өтетін болат жолдардың еңбеккерлері қамыс қалқандар қойып, құмды тоқтататын ағаш, бұта отырғызып, жолды құмның басып қалмауы әрекетімен жүреді.

Жыл сайын жолаушылар ватоны әрбір километр жолға 200 м3 ағынсу ағызады, және 12 тонна құрғақ қоқыс тасталынады. Бұл темір жол бойы мен қоршаған ортаның ластануына әкеп соғады.

Темір жол көлігі- суды көп тұтынушы. Темір жол көлігі айналмалы және су қайта пайдаланатын кәсіпорындар ішінде 30 пайызын құрайды. Пайдаланылатын судың көп бөлігі жер беті сулары — теңіз, өзен, көл және бұлақ сулары. Темір жол көлігінің шулы даусы адамдар мен жануарларға жағымсыз әсер етеді. Темір жол көлігінің шулы даусынан қорғану үшін, темір жолдарды елді мекендерден 300 метрден алысырақ жерге салынуы тиісті жәнеп темір жолдың екі жағын бойлай ағаш отырғызу да шулы дыбыстың қоршаған ортаға әсерін төмендетуге әсер етеді.