ҚазақстанРеспубликасындаәскериқызмет атқарудыңтәртібіҚР Конституциясында,әскериміндеттілікжәнеәскериқызмет туралызаңда,ҚР Қарулы Күштерінің арнайы жарғыларында, басқа да нормативтік-құқықтық актілерінде көрініс тапқан. ҚК Ерекше бөлімінің16-тарауыәскериқылмыстарғаарналған.
Қылмыстық кодекстің 366-бабындаәскери қылмыстыңзаңдылықұғымы берілген.Онда: әскерге шақыру бойынша не келісім шарт бойынша ҚР Қарулы Күштерінде, ҚР басқа даәскерлер мен әскери құрамаларында әскериқызмет атқарушы, әскери қызметшілердің, сондай-ақ запастағы азаматтардыңжиындарданөтуікезінде әскери қызмет атқарудыңбелгіленген тәртібінеқарсыосы тараудакөзделген қылмыстарды жасауыәскери қылмыстар дептаныладыделінген.
Осыған орай әскериқызметатқарудың белгіленгентәртібі қоғамдыққатынастар осықылмыстың топтықобьектісіболып табылады.
Әскери қызметшілердің әскери қызмет атқарудыңбелгіленген тәртібіменбайланысы жоқ басқадай қоғамға қауіпті және құқыққақайшы іс-әрекеттері әскери қылмыс болып табылмайды,олардыңмұндай іс-әрекеттері жалпы қылмыстық құқықтық нормабойыншасараланады.
Бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедейорындамау.
Қылмыс обьективтікжағыбойынша:бағынбау,яғни бастықтың бұйрығын орындауданашық бас тарту, сол сияқты бастықтың белгіленгентәртіпте берілген бұйрығынбағыныштының, қызмет мүдесіне елеулізиянкелтіріп,өзгедей әдейіорындамауы арқылысипатталады. Бұлжерде екі бірдей қылмыс құрамы көрсетіліп тұр.Оның біріншісі бағынбау, яғни бастықтың заңдыбұйрығын орындаудан ашық, қасақана бас тарту.Екіншібұйрықты өзгедей әдейіорындамау – яғни бастықтың белгіленгентәртіппен,заңды түрде берілген бұйрығын,яғни бағыныштының әдейі орындамауыболып табылады.Әдейіорындамауғаашық түрде,ешбір негізсіз заңға сәйкес берілген қарсы бұйрықтағы талаптарды істемеуі,немесебұйрықтағыталапқа қарсыбасқаәрекетті істеуі,немесебұйрықтағыталапқа қарсыбасқа әрекетті істеуі,немесебұйрықтағы кешіктіріп орындау немесе жартылайорындауларжатады.
Бағынбау менбұйрықты өзгедей әдейі орындамау іс-әрекетінен қызмет мүддесіне елеулі зиян келтірілуі қажет. Зиян мүліктік немесе ұйымдастырушылық, я болмаса басқадай түрдеорыналуымүмкін.Егеріс-әрекеттенәскеритәртіпте ойсырауыорыналса,бастықтың бағыныштының алдындабеделітүссе,адамдардыңденсаулығынаәртүрлідәрежедегіжарақат келтірілсе немесеәскерибөлімде, оның мүлкіне,техникасыназалал келтірілсезиянелеулідептанылады.
Бұйрыққабағынбауданнемесеоны әдейіорындамауданкелтірілгензиянныңарасындасебепті байланыс болуышарт.
Қылмыс құрамыматериалдық.
Субьективтік жағынанқылмысқасақаналықпен(тікелейнемесежанама)жүзегеасырылады.
Әскериқызметті өтеутәртібінеқарсы бағытталған қылмыстар.
Бөлімдінемесеқызмет орнынөз бетіментастапкету.
Қылмысобьективтікжағынаншақырубойыншаәскериқызметөткеруші,әскериқызметшілержұмыс жасағанбілімдінемесеқызметорнын өз бетіментастапкету,сол сияқтыбөлімнен босатылған кезде,тағайындау,ауыстырукезінде,іссапардан,демалыстаннемесеемдеумекемелеріненқызметкеекітәуліктенұзақ,бірақонтәуліктенартықсипатталады,Әскериқызметшініңбөлімдінемесеқызметорнынөз бетімен бастықтыңрұқсатынсызтастапкетугеқұқыжоқ.
Бөлім немесеқызмет орнынаәскерибөлім орналасқанжерлер,аумақтаржатады.Сондай-аққызметорнынаәскерибөліморналасқанжерлердентысқарыжерлердеәскериқызметшілердің әскериміндетінөтейтін орындары да(уақытшажұмыс орны:эшелон,поезд,жылжымалымаршрутт.с.с.)жатады.
Әскериқызметөткерушібөлімдінемесеқызмет орнын өз бетіментастап кетсе,сол сияқтыбөлімнен рұқсат бойыншабосатылған кезде,тағайындау, ауыстыру кезінде, іссапардан,демалыстан немесеемдеу мекемелерінен қызметкеекітәуліктенұзақ,бірақ он тәуліктенартықемесуақытқадәлелдісебептерсізкелмесеондаоныңәрекетіндеосыбаптың1-бөлігіндекөрсетілген қылмысқұрамыбар.Бұлқұрамныңсубьектілерішақырубойыншаәскериқызметөткеруші – жауынгер,матростар,сержанттар, старшиналар.
Қашқындық.
Қылмыстықзаңдақашқындық,яғниәскериқызметтен жалтару мақсатындаәскерибөлімдінемесеқызметорнынтастапкету,сол сияқтыосындаймақсатпенқызметкекелмеу депбелгіленген.
ҚРКонституциясынасәйкесОтандықорғауәрбіразаматтың міндетті жәнеазаматтықборышы,әскериміндеттілікжәнеәскериқызметтуралызаңдарғасәйкесазаматтарҚарулыкүштерқатарынаолардыңеріктілікжағдайындашақырубойыншанемесекелісім-шартбойыншажүзегеасырылады.Заңменбелгіленген тәртіпбойыншаәскериқызметшіболыптанылғандарөзбетіменәскериқызметтензаңсызжалтарумақсатыменәскерибөлімдінемесеқызметорнынтастапкетуге,сол сияқтыосындаймақсатпенқызметкедемалыстан,іссапардан,емделіпшыққаннанкейінкелмейқоюғақақысы жоқ.
Биліктітеріс пайдалану,биліктіңасырақолданылуынемесеәрекетсіздігі.
Қылмыстыңтікелейобьектісіәскерибасқаруаппаратыныңбелгіленгенқызметінреттейтінқоғамдыққатынастар.
Қылмысобьективтік жағынан бастықтың немеселауазымды адамның биліктінемесеқызмет бабын теріс пайдалануы,билігін немесе қызметтікөкілеттігін асырақолдануы,солсияқтыпайдакүнемдік немесеөзгеде жекемүдделіктежасағанжасаған жәнеелеулітүрде зиянкелттіргенбиліктіңәрекетсіздігіарқылыкөрініс табады.Яғниқылмысобьективтікжағынанүш түрлі жекеқылмысқұрамынанқұралады:1) қызмет бабын теріс пайдалану;2)қызметтікөкілдігінасырақолдану;3) биліктіңәрекетсіздігі.КөрсетілгенқылмысқұрамдарыныңтүсінігіҚК –тің307, 308,315-баптарындаберілген.Олардыңобьективтік жәнесубьективтікжақтарыныңбелгілеріұқсас.ҚК-тің 380-бабындағықылмыстыңсубьектісіәскерилауазымдыадамдар.ӘскерилауазымдыадамдардыңтүсінігіҚК-тің307-бабыныңескертуіндеберілген.ҚК-тің380-бабының1-тармағындакөрсетілгенәрекеттердіістеуауырзардаптарғаәкепсоқса,ондакінәліҚК-тің380-бабының3-тармағыбойыншажауаптыболады.