- Жер қойынауының, пайдалы қазбалардың құқытық жағдайының түсінігі және олардың қорғаудың жалпы сипаттамасы.
Жердегентүсініктіәртүрлімағынадақараукерек,олбіріншіден планета ретінде, үшіншіден планетаның жер қыртысыретінде қарауға болады, Жердің табиғикомпонентретіндеерекшемаңыздылығынескереотырып, жерді құқық қорғау оныңмемілект меншігіндейме, әлде азаматтардыңжекеменшігіндеме(әлде азаматтардың жеке мен) оған қарамастанжүзегеасырылады,Жер бір тұтас жалпы халықтықбайлықретіндеҚазақстан Республикасының Контитуциясында көрсетілгендей, құқыққорғауобьектісі болыптабылады, ҚазРеспубликасының “Жер туралы”заңының 107-бабындажердіңқорғаудыңмақсатыменміндеттерікөрсетімен яғни, жердіұтымдыпайдалануға, ауылшаруашылығымен орман шаруашылығы айналымнан жердің негісіз алуынболдырмауға, сондай-ақтопыраққұнарлығыныңқалпынакелтіруменарттыруғабағытталғанқұқықтық, ұйымдық,эканомикалықжәнебасқашараларжүйелікқамтиды.
- Қазақстан Республикасы жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңдарының мақсаттары мен қағидалары.
Жердіқорғаудыңмақсаттары:
— Өндірістікэканомикалыққауіпсізтехнологияларынкөтермелеужәнеорманмелиоративтікшараларынжүргүзужолыменжердіңтозуыменбөлінуін,шаруашылыққызыметініңбасқадақолайсыззардаптарын болдырмау;
-Тозғаннемесебөлінгенжердіжақсартуменқалпынакелтіруқамтамассызету;
— Жердіұтымдыпаидаланудыңэканомикалықнормативтерінпрактикағаенгізуболып табылады.
Жердіқұқықтыққорғауауылшаруашылығыжерлеріқорынсақтауға,топырақ құнарлығынарттыруменсақтауғабағыталған.Көпжағдайдажердіұтымдыпайдаланужердіқорғаудыңеңтйімдіәдісіболыптабылады. Кеңмағынадажердіқорғау,бұл-жердіұтымдыпайдалану, ландшафтыңәдемілігіменреклациялықбағалықтардысақтау,жердіауылшаруашылықемесмақсаттарүшіннегісізалыпқолданқорғау;жергемекемелікқұқығыменжерпайдалануқұқығынқорғаудыңбіртұтастығы,Қазақстан Респубдикалық жер қорыдегеніміз — мемілекетменшігінден,оныңаумағытүгелқамтитынжершарыныңқұрылықтығыбірбөлігіҚазақстанРеспубликасының 2001 жылғы 24 қаңтарда қабылданған “жертуралы” Заңында, жер қоры нысаналы мақсатына сәйкесмынандайсанаттарғабөлінеді:
- ауыл шаруашылықмақсатындағыжер;
- елді мекендердің(қалалардың, поселкілердің,ауылдық, елдімекендердің, жері;
- өнеркәсіп, көлік,байланыс,қорғаныс,жеріжәнеөзгедешаруашылықауылмақсатынаарналғанжер;
- ерекше қорғалатынтабиғиаймақтардыңжері,сауықтырумақсатындағыжер;
- орман қорыныңжері;
- басалқы жер;
Алтабиғижағдайларыбойыншаерекшеленетінаймақтарға:
— ормандыдала;
- дала;
- құрғақ дала;
- шөлейтті;
- шөлді;
- тау етегі –шөлдідала;
- субтропикалық шөлді;
- субтропикалық тау-етегі-шөлді;
- ортазиялық-сібірлік таулы;
- оңтүстүк – сібірлік таулы;
Табиғат ортасыныңбіртұтасжүйелікдежерқойнауыжерментығызбайланыстыэлементболып табылады. Жерқойнауы дегеніміз — топыраққабатынан, ол жоқболса- субетіненжәне су қоймаларының түбінен төмен орналасқан,ғылыми – техникалықпраристіескереотырыпжерқойнауынпайдалану жөніндегі операцияларды жүргізугеболатынтереңдіккесозылғанжерқыртысыныңбөлігі. Қазақстан РеспубликасыПрезидентінің“Жерқойнауы және қойнауынпайдаланутуралы”жарлығында осындай анықтама берілген. Осы жарлықтақоршағанортаның бөлігі ретінде жер қойнауын қорғау міндетерікөрсетімен,Жерқойнауынжәнетабиғиортанықорғау:
- халықтың денсаулығыменөмірінқорғау;
- пайдалы қазбалардытиімдіжәнекешендіпайдалану;
- табиғи ландшафтардысақтаужәнебөлінгенжерлерді, өзгеденоморфологиялыққұрылымдардықалпына келтіру;
- Жер сілкінуді,көшкінді, су басуды,топырақтыңотыруынболдырмау мақсатында жер қойнауының үстінгібөліктерініңэнергетикалақжай-күйіксақтаубағыттарынанегізделгенқұқықтық,ұйымдастыру,экономикалықжүйелердіжәнебасқашаралардықамтиды.
Жерқойнауынэкономикалықжәнехалықшаруашылықмәні,онықорғаудыңкөптегенбағыттарынбелгілейді:
— Жерқойнауынқорғаудыңбіріншібағыты,жерқойнауына немқұрайлықараудыңалдыналу,барлаужәне өндіру кезінде,онытиімдіпайдаланунегізіндепайдалы қазбалардыңқорларының азатынескертутабылады;
- жер қойнауын қорғаудыңекіншібағыты,оныңластануынаескертужасау,соныменқатар,зияндықалдықтарменжәне кір сулармен ластанбаған жер астысулары,минералдықайнаркөздеріменпайдалықазбаларыбаржерлерділастанудансақтау;
- жер қойнауын қорғаудың үшіншібағыты, табиғатортасынажәне қоршаған ортаның кейбір бөлшектеріне зияндыәсерлерденкөрінеді,алпайдалықазбалардыпайдаланудатопырақтың жоғары қабатының ластануы менбұзылуынан, жер асты сулары айналымының бұзылуынанкөріністабады;
- жер қойнауыныңқорғаудың(үшінші)төртіншібағыты,ерекше жерқойнауыныңобьектілерін,табиғиескерткіштержәнемәдениескеріштер,емдеугежәнедемалуғаарналғанжерлердіқорғауданкөріністабады. Жер қойнауын құқықтыққорғау жер қойнауын қорғау және тиімдіпайдалану,минералдыресурстардыазотыныңалдыналу,жерқойнауынқалдықтарыменжәнебасқадазаттарменластануғақұқықтыңреттейтінқұқықнормаларыншығаруменқолданунегізіндежүзегеасырылады.