Табиғи ресурстармен олардың потенциялды, іске асыру мүмкіншіліктері әр түрлі белгілер бойынша жіктеліп, топталады. Табиғи ресурстар статистикасындакелесі негізгі топтар қоданылады.
-жаңартылатын және жаңартылмайтын.
-өндірілетін және өндірілмейтін.
-компоненттер бойынша су, орман,минералдық және т.б.
-аймақтар бойынша.
-барланған және потенциялды
-барлану дәрежесіне қарай.
-меншіктің түрлері бойынша.
Табиғи ресурстар статистикасында ерекше орын алатын топтау жаңартылатын жаңартылмайтын болып табылады.
Жаңартылатын табиғи ресурстар.Қалпына келтіріледі және оны қайта өңдеуге болады.Оларға су, орман ресурстары , атмосфералық ауа , жануарлар мен өсімдіктер әлемі жатады.
Жаңартылмайтын табиғи ресурстар көптеген жылдар бойы қайта өндіріліп, жаңартылмайды.
Жаңартылмайтын табиғи ресурстадың болуы статистика ілімінің алдында тиімді пайдалану міндетін қояды. Өнімділік күштердің дамуы мен техникалықмүмкіншіліктерінің артуы ресурстарды жаңартылатын жаңартылмайтын деп бөлу шартын және жаңартылу туралы көзқарасты өзгертті.Мысалы, теңіздегі асанды аралдар жер ресурстарының жаңартылмайтын мәселесіне дискуссия туғызады.Табиғи ресурстардың бөлек түрлерін зерттеуде олардың ерекшелігіне сай бір қатар топтаулар қолданылады. Мсалы, минералды ресурстар қорының жалпы көлемінде геологиялық және барлығын, экономикалық айналымға енгізілген және т.б. есептелінеді.
Табиғи ресурстар статистикасында келесікөрсеткіштер қолданылады:
- табиғи ресурстардың (су, орман, жер, атмосфералық ауа, қорықтар және басқа қорғауға алынған территориялар, өсімдік және жануарлар әлемі.) және оның компоненттерінің бары , пайдалану, ластануы және қорғауы :
- табиғи ресурстар потенциялының және оның құрамының жағдайы ( ау бассейні, су, орман, минералды ресурстар, флора және фауна, т.б.).
- табиғи қоршаған ортаның компоненттерінің сапасы және оның өзгеруі.
- әртүрлі іс-әрекеттердің табиғи ресурстар жағдайына әсерінің мөлшері.
- өмір сүру ортға кері антропогендік әсерді жоюдағы шамалардың тиімділігі.
- өндіріс және тұрмыс қалдықтарының пайда болуы, оларды аулау , пайдаға асыру , жою, көму көрсеткіштері.
- Табиғи ресурстарды қорғау және табиғатты пайдалануды жетілдірудегі алдын ала жасалған және ағымдағы шығындардың тиімділігі.
Табиғи ресурстар статистикалы көрсеткіштерініңкөпшілігі натуралды жәнешартты – натуралды бірліктермен өлшенеді. Яғни олардың динамикасына инфляция әсер етпеиді, бірақ жинақтап қорытыуға мүмкіншілік жоиылады.
Құндық өлшеуіштерді паидалану ұлттық байлақтың осы бөлігінің жалпы көлемінжинақтап өорытуға мүмкіншілік береді, ол экономикада қызымет ететін басқа көрсеткіштермен салыстырудың қажеттілігін қамтамасыз етеді. Бірақ құндық өлшеуіштерді қолдану табиғи ресурстардың құндық бағалауын, көрсеткіштердің динамикасын зерттеу үшін бағаның өзгеруін есептеу, салыстырмалы бағалар мен қайта бағалау проблемаларын шешуді қажет етеді.
Табиғи ресурстардың сапалық көрсеткіштері әрбір ресурсқа ерекше белгіленеді.Мысалы, табиғи ресуртар компоненттерінің ластанғанын белгілеу үшін ластану кнцентрациясын мүмкіншілік шегі және тастаудың , шығарудың , қатты қалдықтарды көмудің шекті нормасы сауда, ауа да , жер де зиян заттардың қалдықтарының шекті нормасы қолданылады.
Ортаның сапасы ластану көздерінің жайылуы және сан көрсеткіштерімен сипатталады ( 1000 тұрғынға автомобильдің саны, 1 км. Территорияға автомобильдің саны , ластау затының атмосфераға немесе су бұлақтарына шығарылған көлемі және т.б. )
Табиғи тесурстарының әр түрлеріниндустриялдық тұтыну табиғаттың өзіндік қайта өндіру мүмкіншілігіне қайшылық болвп келеді және ол экорлогиялық дағдарысты сипаттайды. Бұл келесі жағдайдвы орвндауды қамтамасыз ететін , табимғатты пайдаланудың экономикалық механизмін жасауды талап етеді:
(a+b) S ^ P:
мұнда –а және b – бір адамның жеке және өндірістік қажеттілігін қамтамасыз ететін табиғи ресурстар шығындары, Р – қайта өндірілетін табиғи ресурстардың потенциялы , S – тұрғвндардың саны. Біздің мемлекетте болып жатқан экологиялық лағларыстың мәні экономиканың экстенсивтік дамуының салдарынан өндіріс технологиясы табиғаттың өзіндік қайта өңделуімен қалпына келтіру мүмкіншілігіне қайшылықта болғаны.
Табиғатты қорғау әрекеті – табиғи –ресурстық потенциалды сақтау, қалпына келтіру, қайта өндіру процесі, ол бүкіл шаруашылық әрекетінің негізгі болуы қажет.
Табиғатты қорғау әрекетін дамыту- экалогияны дағдарыстан шығарудың қажеті алғашқы шарты.
Ұлттық байлықтың табиғи ресустар бөлігін сақтап қалыуын үшін табиғатты пайдалану процесінде келесіні анықтау қажет:
- планета табиғи ресурстарын, олардың геологиялық орналасуын, жағдайын , экономикалық дамудың мақсатымен қалған қарқынына сәйкестігі.
- Қоршаған ортаның жағдайына тәуелді өндіріс түрлерінің даму мүмкіншілігі.
- Болашақ ұрпақтардың тағдырымен байланысты кейбір табиғи ресурстардың тұтынуын шектетуді.
- Экономиканың дамуына қоршаған ортаны ластатудың әсерін.
- Экономикалық және экологиялық проблемаларды шешудің негізгі стратегиялық бағыттарын .
- Табиғи ресурстарды барлау мүмкіншілігін және осы процеске ғылыми- техникалық прогресінің әсерін.
- Табиғи ресурстардың дәстүрлі түрлерін дәстүрлі еместерге ауыстыру мүмкіншілігін . Дамыған мемлекеттерде көрсетілген проблемалардың көпшілігі қалдықсыз технологиянв пайдаланумен шешілуде. Басқа жағдайларда кейбір тауарлардың өндірісі және тұтынуы шектеледі немесе тоқтатылады.