- Процеске қатысушылардың жағдайымен сараптама жүргізу: жалпы мәселелер.
Сезіктінің, айыпталушының, жәбірленушінің сараптама тағайындау кезіндегі құқықтары ҚІЖҚ-нің 244 бабында белігіленген. Сондай-ақ аталған бапкуәлердің және медициналықсипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданужөніндеіс жүргізіліп отырған адамдардың да тиісті құқықтарын белгіейді.
Аталған баппроцесске қатысушылардың жеке басының құқықтары мензаңды мүдделерінің сақталуына кепілдікберетін бірқатар нормаларды белгілейді, қылмыстық іс бойынша сараптманы жан-жақты, толық және обьективті түрде жүргізуді қамтамасыз туге және бүтіндей жарысымпаздық принципті іске асырпуға көмектеседі.
Маңыздылығына байланысты айытылғанқұқықтарды бұзу сарапшы қорытындысындәлелдемелік күші жоқ деп тауғ әкеп соқтыруымүмкін.
- Сараптама жүргізу кезіндесезікті мен айыпталушыныңқұқықтары мен міндеттері.
Сараптама тағыайындау жәнежүргізу кезінде сезіктінің, йыпталуышының, жәбірленушінің, куәніңсондай-ақмедициналық сипаттағамәжбүрлеу шараларын қолданужөніндеіс жүргізіліп отырған адмның, егер оныңпсиикалық күй-жайы мүмкіндікберсе, құқытары:
- сараптама жүргізілгенге дейін оны тағайындау туралы қаулымен танысуға және ол жөнінде хаттаматолтырылатыноның құқықтары жөнінде түсініктер алуға;
- сарапшыға қарсылық білдіруге немесе сот сараптамасыорганын сараптама жүргізуденшеттету туралы өтініші білдіруге. Процеске атысушыға оныңсарапышғақарсылық білдіру құқықтартарын түсіндіре отырып, қылмыстық процесті жүргізуші орган сарапшыға қарсылық білдіру үшін, ол дәлелді болу керек деген ҚІЖҚ-нің 96 бабындакөздлгн негіздермен оны таныстыру тиіс;
- сарапшы ретінде олкөрсеткенадамдарды немесе нақт сот сараптамасы органдарының қызметкерлерін тағайындау туралы,сондай-ақ сараптаманы сарапшыларкомиссиясыжүргізу туарлы өтініш беруге. Өтінішіті қарау кезінде қылмыстық процестіжүргізуші орган ұсынылағансарапшыкандидатурасыныңқұзыреттілігін және оған қарсылықбілдіру үшін өзге негіздердіңболмауын тексеругеміндетті. Сарапшылар комисиясыныңсараптама жүргізу туралымәслелені шешкен кезде ҚІЖҚ-нің 249 бабында көзделген негіздер анықтау қажет;
- сарапшының алдына қосымша сұрқтарды қою немесе қойылғандарды нақтылау туралыөтініш беруге. Егер сұрақтарсарапшының арнаулы ғылыми білімдерінің ауқымынакіретін және істі дұрысшешугекөмектесетін болса, өтінішті қараукезінде қылмыстық процесті жүргізуші орган сұрақтардытұжырымдауға жәрдем көрсетуі керек.
- Қылмыстық процесті жүргізуші органның рұқсатыменсараптама жүрізу кезіндеқатысуға,сарапшыға түсінік беруге құқысы бар. Мұндай жағдайларда хаттамаларда көрсетілуі тиіс іс жүргізу әрекеті жөніндесөз болғандықтан, сарапшылықзерттеудіңміндеттіқатысушы сараптама жүргізукезінде сезіктінің, айыпталушының, жәбірленушінің қатысуына келісім берген сол адамдада болу керек.
Сарапшыға әсер етуді болдырмас үшінпроцестің өзге қатысушыларды тек сарапшылық зерттеу кезінде қатысып,оның нәтижелерін талқылау ментұжырымдарын бекітукезіндеболмауы керек. Жоғарыдааталған адамдардыңсараптама жүргізу кезіндегіқатысуларының басты мақсатыоларыдң сараптама тақырыбынақатысыты түсініктеме берулері болып табылады.Мұндай түсініктемелер көбіндесот экономикалық, сот инженерлік- техникалықсараптамалар жүргізу кезінде үлкен маңызы болады.Осыларды жүргізу кезінде сезіктінің, айыпталуышының, жәбірленушінің,қатысуы сарапшыға сарапшылықзерттеу обьктілерінің пайда болу кезіндеолған ситуацияны толық түсінуге, сарапшыға емес, сараптама тақырыбына қатысыбар материалдардыңболуы туралыбілуге мүмкіндік алады.