Әр ғылымныңөз саласындаобьективті ақиқатқажетуге,заңдылықтарды бейнелеуге және алдын ала болжауғаарналған,жүйелітүрде құрылған мәселелері болады.Сол мәселелерғылымитұрғыдан зерттеліп,тұжырымдалып,ғылымныңпәніне –предметінеайналады.Мемлекетжәне құқықтеориясы – қоғамдағысаясиэкономикалық, мәдени — әлеуметтікқұбылыстардызерттеп,қоғамдықөмірдегіқарым – қатынастарды реттеу,басқару әдіс-тәсілдерін,обьективтікзаңдылықтарынанықтапотыратын ғылым.Жалпытеориямемлекетпен құқықтыңөміргекелу,даму заңдылықтарын,мақсатын, мазмұнын,құрлысын,нысанын,қағидаларын,белгі- нышандарын,функцияларынзерттейді.
Мемлекет пен құқықты бір – біріненайыруға болмайды.Оларобьективтіктұрғыдантығызбайланыстабірлесіпдамитын ғылым.Бірақолар бір ғылымғажатқанымен,әрқайсысыныңнақтыбағыттары болады.Мемлекетқоғамныңсаяси – экономикалыққұрлысыменшұғылданады,құқық –нормативтікактілержүйесінқалыптастырады.
Осыбірлестік пен дербестіколардыңмазмұнын,мақсатын,қызметініңәдіс-тәсілдерін,функцияларын жан-жақты зерттеуге,жаңартуға,дамытуғамүмкіншіліктербереді.Мемлекет пенқұқықтытереңірекзерттеп білугежағдайтуады.
Заңғылымыөткен дәуірде (алғашқы қоғамда,құл иелену,феодалдық,буржуазиялық формацияларда),қазіргікезеңде,болашақтамемлекет және құқықтыңқоғамдыбасқарудағыобьективтікжәнесубьективтікзаңдылықтарын,әдіс – тәсілдерін зерттейді.Осыүшдәуірдеболған жәнеболашаққоғамның,мемлекетпенқұқықтың өздерініңдамупроцесіндеболған жақсыжақсытәжірибелерді жинақтап,қорытынды тұжырымдаржасалыпотырады.
Мемлекет және құқықтеориясыныңпәні – адамқоғамыныңөміріндегіқұбылыстардың,мемлекет пенқұқықтыңөміргекелу,дамуобьективтікзаңдылықтары менолардыңмәні – маңызы,құрылымыжәне мақсаты.
Бұлтүсіндірмеүш тараудантұрады:
- қоғамның қалыптасу,мемлекетжәнеқұқықтыңөмірге келузаңдылықтары;
- қоғамның, мемлекеттің, құқықтың дамузаңдылықтары;
- қоғамның, мемлекеттің,құқықтыңтарихимаңызы,құрылымы, мақсаты.
Мемлекетжәнеқұқықтеориясыіргелідетереңғылымретіндебірнешефункциялар атқарады:
Онтолгиялықфункция – (грек…шын білім)адамқоғамыныңтұрмысын,оныңқағидаларын,құрылымын,дамузаңдылықтарынзерттеу.Бұл зерттеу арқылымемлекетпенқұқықтыңөміргекелуін,дамуын,болашағынбілугемүмкіншілікқалыптасады.
Гносеологиялықфункция – (грек..білім теория)танымтеориясыарқылы мемлекетжәнеқұқықтыңқұрылымын,маңызын,мақсатынбілугеболады.
Эвристикалықфункция – (грек.. табу)заңғылымыныңбарлықсаласындазерттеудіңәдіс – тәсілдерінжетілдіріп,қоғамдағықұбылыстардыңдамупроцесініңжаңазаңдылықтарынтабу,ашу.
Әдістемелікфункция – мемлекет және құқықтеориясызаңғылымысалаларыныңталаптарынасәйкесжалпыәдістемелік ғылымисалаларыныңталаптарынасәйкесжалпы әдістемелікғылымитұжырымдар жасап,ғылымныңжақсы дамуынажағдайжасау.
Саясифункция – қоғамныңалдындатұрғанмақсатты,саясатты жалпытеориятұрғысынанорындаубағыттарын,жолдарынбелгілеу.Мемлекеттіңішкі -сыртқысаясатыныңғылыми негіздерінжасап,оныңғылымитұрғыданорындалуынқамтамасыз ету.
Идеологиялықфункция – жалпы теория қоғамдағыәртүрлікөзқарасты,саясатты,идеялардбіріктіріп,ғылыми тұрақтыжүйеқалыптастырып,адамдардыңсана – сезімін,құқықтықмәдениетініңсапасынжақсарту.
Тәжірибелік-ұйымдықфункция – тәжірибелергесүйенеотырып,жалпытеорияқоғамдағызаңдылықты,тәртіпті сапалыіске асыру үшінұсыныстаржасапотыруқажет.
Болжауфункциясы – жалпықоғамдағысаяси – құқықтыққұбылыстарменғанашектелмейсолқұбылыстардыңболашақбағытынзерттеп,ғылымиқорытындытұжырымдаржасап,онықұқықтықреттеп,басқарубағдарламасындайындауықажет.
Құқықжәнемемлекеттеориясыныңфункцияларыбір-біріментығызбайланыстадамиды.Олардыңқызметінбіріктіріпзерттегендежалпытеорияныңқоғамдағымаңызыжақсыкөрінеді.Жалпытеорияөз функцияларынзаң ғылымыныңбасқасалаларыменбірлесіпатқарады.Сондағананәтижеболады.
Мемлекетжәне құқық теориясыныңбелгі – нышандары.Мемлекетжәне құқықтеориясыадам қоғамыныңбір саласынжан-жақтызерттеп,оныңобьективтікдамузаңдылықтарын, өзарабайланысынанықтап,олардықолданудыңжолдарынкөрсетіпотырады.Сондықтан жалпытеорияқоғамдықғылымныңбір саласы.
Жалпытеориямемлекеттік – құқықтықпроблемаларменбірге дүниетаныммәселелерінде зерттепқоғамныңәлеуметтікжағдайынқосып,ғылымитұрғыданқорытындытұжырымдаржасап,құқықтықнормаларарқылы қоғамдық,топтықжекетұлғалықмүдде-мақсаттардыіскеасыруға,сапалыорындауғамүмкіншілікжасапотырады.Құқық жәнемемлекеттеориясыныңғылымидамубағыттары:Жалпыерекшелікзаңдылықтардызерттеу;негізгікүрделімәселелердізерттеу;жалпытеорияныдамыту;жалпытеорияныңсалаларын,жүйелерінбіріктіріпзерттеу.
Методология – дүниеніфилософиялықтұрғыдантүсіндіретінілім.Ғылымиметодологияныңнегізі – материализммендиалектика.Ғылымныңметодологиясы – оныңғылымизерттеуәдіс-тәсілдері.Жалпығылымдегенімізекімәселені қамтиды,екібағытты біріктіреді – теорияжәнеметодика. Теория-ғылым ненізерттейді ?-дегенсұраққажауапбереді.Методика – ғылымқандайтәсілмен,амалмензерттеужүргізеді ? – деген сұраққажауап береді.Теорияменметодикаөмірдетығызбайланыстадамиды.Бұлобьективтікбайланысғылымныңмыңдағансаласындағытәірибедедәлелденген.
Әлемніңматериалдықжәнеруханитұтастығыменбірлестігідүниежүзіндегібарлықғылымныңөзарабайланысындәлелдейді.Әсресебұл өзарабайланысындәлелдейді.Әсіресебұл өзарабайланысқоғамдықғылымдарарасындажақсықалыптасқан.Бұлғылымдарқоғамды,адамды,олардыңарақатынасын,сана – сезімінзерттейді.Зерттеудіңнегізгімақсаты – адамныңбостандығы,құқығы,қадір – қасиеті,ар-намысы.
Қоғамдықөмірдіңең өзектімәселесі – мемлекетпенқұқықтыңмаңызы,олардыңалатынорны.Бұлпроблемалардыжалпы теорияқоғамдықғылымдардыңбасқа түрлерімен(философия,экономика,социология,политология т.б.)бірігіпзерттепотырады.
Мемлекет жәнеқұқықтеориясыбарлық заңғлымыныңсалаларының обьективтікдамузаңдылықтарын,бір-бірімен байланысынзерттеп,жалпыламатұжырымдаржасапотырады. Бұлтұжырымдардысалалықғылымдардыңжетістіктерінпайдаланып,жалпызаңғылымыныңнегізіндамытыпотырады.
Сонымен,жалпытеориябарлықзаңғылымыныңсалаларынбіріктірушісі,негізінқұраушы,дамытушыжетекшіғылымғаайналыпотыр.Адамқоғамыдилектикалықдамупроцессіндеболғандықтанғылымныңміндеттері деөзгеріп,толықтырылып,жаңарыпотырады.