“Экономика”терминігректің “шаруашылық”және “заң” дегенекісөзініңбірігуінен пайдаболған.Олзаңдарға, тәртіпктерге, нормаларғасәйкесжүргізілетін шаруашылықұғымын білдіреді.
“Экономика” терминіалғашқыкезде“үйшаруашылығын жүргізутәртібінемесеөнері” ретіндепайдаланылса, алқазіргіжағдайдамынадай мағынада қолданылады.
1) елдіңхалықшаруашылығынжәнеоныңәртүрлісалаларын (өнеркәсіп, ауылшаруашылығыэкономикасы); аудандардың , аймақтардыңнемесебүкіләлемшаруашылығын (аймақтардыңэкономиканемеседүниежүзілікэконлмика)қамтитынбөлігі;
2) адамдардыңшаруашылықіс- әрекеттерін, оныңзаңдары мензаңдылықтарынжәнеөндірістіңәртүрліжағдайларыменэлементтерін реттеуменайналысатынғылымсаласы.
Дәлірекайтқанда,қоғамменадамдардыңөмірінеқажетті игіліктердіөндіреотырып, олардыңсұраныстарынқамтамасызететіншаруашылықжүйесіболыптабылады.
Экономика- адамдардың жербетінде тіршілікетуіүшінөздерінматериалдық жағдайларменқамтамасызетуіне мүмкіндікберетінқызмет-терініңжиынтығы.
Экономика- тауарлардыөндіру, бөлу, айырбастау, тұтыну мен қызметтерді ұйымдастыруға байланыстыадамдаріс- әрекетінзерттейтінғылым.
Экономикағылымсаласыретіндеөзарабайланысты үштүрлісұраққажауапбереді:
- Не өндірукерек жәнеқандаймөлшерде?
- Тауарларды қалай өндіру керекжәнекімөндіруікерек? Қандайресурстарментехнологияларпайдаланылады?
- Кім үшінөндірукерек, өндірілгентауарларменқызметтертұтынушылар арасында қалайбөлінеді?
Бұл мәселелердіңбіріншісіндеөндірістіңқұрылымынасипаттама берілсе, екіншісінде- технологиясын, үшіншісінде — өндірілгенөнімнің тұтынусаласынқарастырады.
Экономикаеңалдымен адамдарқатынасынантұрады. Адам –экономиканыңтүпкімақсаты, алэкономикатекадамөмірінқамтамасызетуүшінқызмететеді. Адамдар- экономиканыңажырымасбөлігі жәнебелсендіқатысушысы. Оларэкономикадаүшжақтыкөріністабады.
Біржағынан,адамөндіруші, яғнитауарды, қызметзаттардыөндіругетікелейқатысушы.
Екіншіжағынан, адам- тұтынушы, яғниөндірілген тауарларменқызметтердіпайдаланушы. Үшіншіден, экономикадағы адамныңтағыбіррөлі-тұтынушыларменөндірушілерарасындағыәрекеттердіүйлестіру, басқаруміндеттерін атқаруыарқылыкөріністабады.
Экономиканыңекіншібірбөлігі- табиғат. Адамдартабиғибайлықтарды,өсімдікпенжануарлардүниесін, жылуменжарықты, су,ауа, және пайдылықазбаларды пайдаланаотырып, экономиканыдамытады.
Экономиканыңүшіншіқұрамдасбөлігі-“жасандытабиғат”. Бұлардыңбарлығыадамныңісәрекетініңнәтижесіндепайдаболады. Жасандытабиғатэкономиканыңбірбөлігіболаотырып, өзкезегіндежекеэлементтерге: өндірісқұралдары, еңбекқұралдарыболыпбөлінеді.
Өндіріс құрал-жабдықтары- адамәрекетініңнәтижесіретіндеөндірілген немеседайындалған жаңаөнім өндіруүшінпайдаланылады.
Экономиканыңтағыбіререкшеқұрамдасбөлігі- инфрақұрылым.
Инфрақұрылым дегеніміз- өндіріспенадамның тіршілік әрекетіжағдайларынқамтамасызететінобъектілер жиынтығы.
Ол өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдардантұрады. Экономиканыңәлеуметтікмаңыздыбөліктерінің біріадамдардыңжекеқажеттіліктеріменмұқтаждықтарынқанағаттандыратынтұтыну заттары (тұтынутауарлары) болыптабылады.
Экомиканың әлеуметтікмаңыздыбөлігіне тұтынузаттары: тағамөнімдері, киім,тұрғынүй, мәдени- тұрмыстықжәнешаруашылықтұрмыстағытауарлар мен руханибайлықтаркіреді.
Ақшаменақшаайналымы пайдаболуыныңнәтижесінде, экономикадазаттарқозғалысымен қатар ақшақозғалысыкеңіненорыналды.
Экономика туралытүсінікөзарабайланыстысалалардыңжиынтығы түріндекеңіненпайдаланған.
Экономиканыңсалалыққұрылымыекітлпқа: материалдықөндірісжәнеәлеуметтік-мәденисалаларғабөлінеді.
Егерматериалдық-өндірістіксаладаматериалдық- заттайөнімөндірілсе,аләлеуметтік-мәденисалада рухани-ой, ақпараттықөнімдерөндіріледі.
Материалдықөндірістіңнегізгісаласы өнеркәсіп болыптабылады. Өнеркәсіпқызметінешикізаттыалғашқыөңдеужәнеқайтаөңдеу, материалөндіру,тағыбасқалар жатады.
- Микро және макро экономика .
Қазіргікезеңде экономикағылымыекібөлімнен: МикроэкономикажәнеМакроэкономикадан тұрады.
Микроэкономика-нарықтуралығылымсаласыретіндеөндірісмүмкіндігін,тауарлардытаңдауды жәнеұсыныспенсұраныс, нарықтағыбағанызерттейді.
Оныңнегізгіқатысушылары,яғнисубъектілері: адамдар,фирмалартұтынушылар, жанұянемесе өндірістікжәне әлеуметтікұжымдар.
Микроэкономика мынадайкөрсеткіштерден тұрады: өндіріскөлемі, сатудантүскентүсім, фирмақызметініңтиімділігі, кәсіпкерлікқызметтер, келісімдер.
Микроэкономикакәсіпорындардыңіс- әрекеттеріменбайланыстыкөрсеткіштерді, категориялардықалыптастырады.
Көптегенірімемлекеттерде мыңдаған, миллиондағанәртүрлікәсіпорындаркөпмөлшерде тауарлар шығарады, сондықтанмикро-экономикакөрсеткіштерінегізінде, елдіңжалпыэкономикалықкелбетінкөрсетеалмаймыз.
Бүкілэкономиканыңқұбылыстарыменсебептерін макро-экономикақарастырады.
Макроэкономикабүкілелэкономикасын, оныңөндірісінзерттеуменайналысады.
Макроэкономикажиынтықұсыныспенжиынтық сұраныскөлемінсипаттайды,осы екеуінің теңдігінен макроэкономикалықтепе — теңдіктуындайды. Егержиынтықсұранысжиынтықұсыныстанартыпкетсе, ондаэкономикаинфияцияғаұшырауымүмкін,алкерісінше, жиынтықұсынысжиынтықсұраныстанартса, ондаэкономикақұлдырайбастайды.
Макроэкономикажәнемикроэкономика бір-бірімен тығызбайланыс-ты. Микроэкономика макроэкономиканыңнегізіболып табылады. ”Макроэкономика”терминімакроэкономикалықсаясаттакеңіненқолданылады. Себебімакроэкономикалықкөрсеткіштер үкіметтің жалпыэкономиканыреттеудегі негізгіқұралыболыптабылады.
Экономиканыңбірсаласы – үйшаруашылығы.
Үйшаруашылығы- жекежанұяның жүргізетіншаруашылығы.
Өндіріс экономикасынанүй шаруашылығыэкономкасының айырма-шылығы- оныңтұтынушылық жәнедемалыс сипатындаболуы.
Үй шаруашылығынажанұяның мүлкі, ақшалай қоры, өндірістікжәне тұтыну заттарыжатады.
Үй шаруашылығы экономикасындажекеадамға тиесіліөзіндік мүлік қызметтеріне мыналаржатады.
- Өндірісфакторларын (жұмыскүшін) және мүліктерін сатудан алынғантабыстар, жергежәне тұрғынүйгетөленетінжалгерлік төлемдер, банк салымдарынантүскенпайыз мөлшерімен акциядан, облигациядан табыстаралу.
- Үйшаруашылығын жүргізупроцесінеқосалқышаруашылықтардажұмысістеу, тұтынузаттарыментұтынуқызметтерін, тағамөнімдерімен рухани игіліктерді сатыпалукіреді.
- Өскелеңұрпақтардытәрбиелеу.
- Мемлекеткесыртқыэкономикалықбайланыстардансалықтар,төлеу, трансферттік төлемдердіпайдалану, шетелдермен экономикалық байланыстаржасаужәне деәртүрліақшааударымдарыналу.