Құқықжәнеэкономиканегіздеріпәнініңмұғалімі- жасұрпақтыоқытументәрбиелеудегіжетекшімамандықтардыңбірі.Құқықжәнеэкономиканегіздеріненбілімберудіңбарысындаоқушылардыңдүниетанымыменкөзқарастаржүйесінқалыптастырутікелей кәсіптік міндетіболғандықтанда құқықжәнеэкономиканегіздеріненмүғаліммамандығынажоғарыталаптарқойылады.
Мұғалімніңтұлғасы , оныңролі менмаңызытуралыпікірлер көп. СолардыңарасындаК.Д. Ушинскийдің “Тікелей жеке ықпалсызмінезгесіңетіншынайытәрбиежоқ. Тектұлғағанатұлғаны дамуыменқалыптасуынаықпал жасайды”,-деген пікіріерекше.
Сан-саналыпедагогикалық қызметтемұғалімніңжекетұлғалыққасиеттерініңатқаратынролініңмаңызызор. Кеңестікбілімберужүйесіндемұғалімқызметінкәсіптіктұрғыда жетілдірубағытындакөптегензерттеулер жүргізілетінболатын. Әйтседе, таптық-партиялықидеология үстемдікеткен қоғамғамұғалім қызметіне шамадантыс саясиміндеттержүктелгенідерас.
Дегенмен, қазіргікездеқоғамныңжаңаәлеуметтік-саясиқұбылыстарына, жаңағылыми тұжырымдарғабейімделуқабілеті, бұқаралықақпараттыпедагогикалықтұрғыдантүсіндіреалусияқтыбағалы қасиеттер бүгінгітарихшымұғалімүшіндеауадайқажет.
Мұғалімтұлғасыныңқалыптасуы ұзақтаүздіксізпроцесс. Олжоғары оқуорнынан басталып, мұғалімніңбүкілеңбекқызметі барысындажалғасады.
Еңбекжолынжаңаданбастағанжасмаманнемесепедагогикалықтәжірибеденөтетін құқықжәнеэкономиканегіздерінен студенталғашқысабақтарындамынадайтиптік кемшіліктергежолбереді.
- Негізгі, басты мәселені бөліпалуға, жүйелітүрдебазалықбілімдіигеругеқиналады;
- Баяндап тұрған материалдыңмазмұнынбұрынғыжәнекейінгі материалдармен байланыстыраалмайды;
- Материалдыұзақ, қажетсіз егжей-тегжейлілікпентүсіндіреді;
- уақытты ұтымдыпайдаланаалмайды, көбінесеүйтапсырмасын сұрайжаңаматериалдытүсіндірудендекөпуақытқа созылыпкетеді;
- Құқық жәнеэкономиканегіздеріноқуғадегенқызығушылықты дамытудымақсатетіпқоймайды, танымдық ойындардың маңызынелемейді;
- Бір сарынды әрекет, бірүлгідегі сабақтипімен оқыту түрін қолданады;
- Оқушылардың оқуәрекетінбағалауғақиналады,сабақтаоқушылар мүлдемазнемесемүлдембағаланбайды,бағалансада текдлғарыбағаларқойылады;
- Дербес тапсырмалар, оның ішіндепроблемалықсипаттағы тапсырмалар бермейді;
- Оқушыларға белгілі бірөзекті мәселеге әртүрлікөзқарасұсынаалмайды; пікірталас жүргізбейді;
- Мұғалім меноқушыныңсабақтыңбарлықкезеңіндегібірлескенжұмысын өздәрежесіндеойластыраалмайды; сұраубарысындакөбіне мұғалім-оқушыдиалогысозылыпкетеді;
- Сабақты түсіндірудібастағандадербестапсырмаменжұмысын жалғастырып отырғаноқушыларды ұмытыпкетеді;
- Сабақты түсіндіруді бастағандадербес тапсырмаменжұмысынжалғастырып отырғаноқушылардыұмытыпкетеді;
- Өзінің оқытушылық қызметініңнәтижелерінайқындауғаөтеаз көңілбөледі.
Оқыту процесіндегі осындайолқылықтардың орнынтолтырып, кемшіліктерді жоюарқылы жасмаман өзініңбазалық біліміменбірге әдістемеліктәжірибесіндебайытып , кемелденетүседі. Өзініңпедагогикалық қызметіндешығармашылықтабыстарға жетудібастымақсаттұтқан мұғалімніңжұмысыжинақы, әрекетіжүйеліболады.
- Құқық және экономика негіздері мұғаліміәрекетінің мазмұны менқұрылымы.
Бұлмәселе мұғалімжұмысының өзаратығызбайланыстыратынбірқатар әрекеттердің жиынтығыдепқарастыруғаболады. Олардың қатарындақұқықжәнеэкономика негіздері ,азаматтану,адамжәнеқоғам пәндеріноқытуды; сыныптық,сыныптантыс,соныңішінде факультативтіксабақтаржүргізу;оқушылардытәрбиелеу; біліктілігін көтеру; ата-аналарыменжұмыс; қоғамдықжұмыстаратқарудыатауғаболады.Құқықжәнеэкономика негіздері мұғалім әрекетініңәрбіртүріоныңқызметтікміндеттерімен қажеттібілім, дағдыларжиынтығынқұрайтынөзіндікмазмұнменерекшеленеді.
Мысалы,сабақжүргізудіңөзі белгілібірқұқықжәнеэкономика негіздерікурсынжүргізуге мұғалімніңалдын-аладайындығынталапетеді. Ол дайындықмынадайтізбекқұрайды:а) тиістікурстыңоқу бағдарламасы,оқулығы, оқу құралдары, арнайыжәне әдістемелік әдебиеттердіоқыпүйрену;ә) сол курстыоқытуға қажеттіматериалдардыжинау жәнежүйелеу;б) оқупроцесіндеқолданылатыноқытудыңкөрнекі жәнетехникалыққұралдаыментанысу; в) сыныппеноныңоқуғадайындықдеңгейімен ,оқушылардыңқызығушылығыменбейімі, ерекшеліктерімен,алжұмыстыжаңабастаған мұғалімүшіноқуорныныңерекшелігімен (мектеп, лицей,дарынмектебі т.б.) танысу.
Осындайжалпытанысудансоңмұғалімтікелей сабақөткізугедайындалады; өткенсабақтыңнәтижесінталдайды; сабақмақсатыннақтылап, оныңқұрылымыментипінанықтайды. Оқуматериалдарын, әдістеріментәсілдерін таңдайды, соныменбірге қолдануғақажетдепесептегендидактикалықматериалдар, көмекші, техникалыққұралдардыіріктейді;сабақбарысындаоқушылармендербесжәне жаппай жүргізетінжұмыстардыңмазмұнынанықтайды; сабақтыңжоспарынжасайды.
Мұғалімфакультативтіккурссабақтарынұйымдастырғанда оқушыларменқосымшажұмысжүргізіп, оларды материалдытереңоқып-үйренугебағыттайды.
Сабақжүргізуоқушылардыңдәптерінжәнежазбажұмыстарын тексерумен ұштасады. Ол мынадайбағыттарды қамтиды; жазбажұмысымазмұныныңдұрыстығы менжазбажұмыстыңорындалуынтексеру; жазылымментынысбелгілер; орындалғанжұмысқабағаберужәнедәптерменжазбажұмыстарынтексерудіңнәтижелеріне талдаужасау; тексерунәтижелерінесепкеалып, салыстыру.
Құқықжәнеэкономика негіздеріненмұғалімқызметінің мазмұнысынақтармен емтихандаралудыұйымдастырудыдақамтиды; ол-сынақалдындағыжәнеемтиханалдындағы қайталауды ұйымдастыру; сынаққақиындық деңгейіәртүрлітапсырмалардайындау; жауаптардыбағалау; сынақалудыңтүріменәдістерінайқындау;қосымшаберілетін сұрақтардайындаусияқтыжұмыстардантұрады.
Мұғалімнің құқықжәнеэкономика негіздері кабинетіндегіжұмыстары кабинеті безендіру, лаборанттыңжұмысынұйымдастыру, дидактикалықматериалдар,көмекшіқұралдардыжинап, жүйелеужәне сақтау,сабақжәнесыныптантысжұмыстардыжүргізугекабинеттіжәнеондағыматериалдарды пайдаланусияқты көптеген әрекеттердентұрады.
Құқықжәнеэкономика негіздері мұғалімніңәдістемелік жұмыстарыныңмазмұныдабіршама күрделі. Олжұмыстардыңмынадай түрлерінатапайтуғаболады: өзгемұғалімдердіңсабағынақатысужәнеталдаужасау, мектептік,аудандықәдістемелікбірлестіктердің жұмысынақатысу,өзтәжірибесінжазыпшығару; жарыссөзге, баяндамағадайындалу,сабақтың,ашықсабақтыңталдамасындайындап,мақалажазу, көмекшіқұралжасауғақатысу,педагогикалықэкспериментжасап, оныңнәтижелерінталдау, дербесәдістемелік тақырыппенжұмыс жасап, алынғаннәтижелердің теориялықжәнепрактикалық маңызынабағаберу.
Құқықжәнеэкономика негіздеріненмұғалімқызметімазмұныныңтүрлері оныңжұмысістегенбілімберумекемесінің – қалалық, аудандық, лицей, тереңдетіліпоқытылатынмектеп-жағдайынақарай толықтырылуымүмкін.
- Құқық және экономика негіздерін оқыту-шығармашылыққызметі.
К.Д. Ушинский педагогикалық қызметі ”практикалықөнердіңбір түрі”депбағалағанеді. Мұғаліммаманлығыныңшығармашылықсипатыоныңеңбегінің үнемідамужағдайындаболатын өзгермелі табиғатынантуындайды. Олайдейтініміз, құқықжәнеэкономика негіздеріненпәнніңбағдарламасыжаңаланады, жаңапедагогикалық идеялар мен оқу әдістеріпайдаболады, оқытудыұйымдастырутүрлері жетілдіріледі. Оқытументәрбиелеу процесінде оқушыныңөзгеруі,дамуы мұғалімәрекетініңмазмұныменсипатынүнеміөзгертіп отыруды талапетеді,оқу-тәрбие процесіндеүнеміжаңа педагогикалықміндеттердішешуменайналысуғаитермелейді.
Бұлміндеттердішешудіңкөптегенқұралдарыныңарасынанеңтүйіндісінтаңдапалуүшінтек құқықжәнеэкономика негіздері саласындабіліммендағдыларыныңжеткіліктіболуы, педагогика, психологияжәнеоқыту әдістемесінжетікбілуіжеткіліксіз, соныменбіргеөзқызметіншығармашылықізденісдеңгейіндеатқараалатынқабілеттіліктеқажет.
Мұғаліммамандығының ерекшелігіоныңқұқықжәнеэкономика негіздеріноқытуда оқу- тәрбиеміндеттеріншешуден туындағанпедагогикалықшығармашылығыныңмазмұнынантуындайды. Белгілібірпедагогикалықтиімділіккежетудімақсат етіпқойғанмұғалімоқушыныңдербестанымдықәрекетінұйымдастырып, алған білімдерінқорытып, құқықжәнеэкономика негіздері құбылыстардан қорытындыойтүйіндейалатындәрежегежеткізуітиіс.
Жұмыстыжаңабастағанқұқықжәнеэкономика негіздеріненмұғалімгешығармашылық ізденісқиынжәнекүрделіболады. Бұлоныңнақтыпедагогикалықжағдайдаалғақойғанмақсатынанегізінеөзініңеңбегіменқолжеткізугемәжбүр болатындығынан туындайда .Осы қиыншылықтан жалтарып,оңайжол іздеу-шығармашылықдамудытежейді.
Мұғалім қызметініңең маңыздыкезеңінің бірі -өзініңпедагогикалыққызметінеталдаужасап , бағаберуі. Бұләрекетпедагогикалықмақсатпенқұралдың, қажеттіжағдайменмүмкіндіктіңарасындағықарама-қайшылықты ,өзініңқызметіндеорыналған олқылықтарменкемшіліктерді анықтауға мүмкіндік береді.
Өзініңтұлғалық сапаларынаөзі талдау жасайалған мұғалімөзінің педагогикалықәрекетіне түзетужасап,оған шығармашылық тәсілдеренгізеді.Солсияқтыбіліміменбіліктілігінкөтеріп, қазіргі заманғапедагогикалықжәне құқықжәнеэкономика негіздерінен білімініңдамуымен өскелең қоғамныңталаптарынасай тұрақтыкәсіптікөсудіқамтамасызетеалады.