Білімберусаласындаоқытупроцесінің мәніөтезор, өйткеніосыкездегі қоғамдық-өндірістікқатынастың дамуыоқытудың ғылыми- практикалық деңгейінебайланыстыа.
Оқытупроцесінұйымдастырубарысында оқушыжәнеоқушыларұжымыбіржағынаноқытуобъектісі, екіншіжағынаноқытусубъектісі болады.Осығанорай,оқытупроцесінде мұғалімдермен балаларынтымақтастығы,олардыңшығармашылықеңбекетулерінезорсүйенішболады.
Оқытупроцесінің өзінетәнкомпоненттерібар.Олароқытудыңмақсаты, формаларыменәдістері,соныменқатар нәтижесі. Бұлкомпоненттербір- біріментікелейбайланысты түрдеіскеасырылады,демек,педагогикалықпроцесс сонда ғанататымдынәтижебереді.
Оқытудыңқоғамныңмұқтаждығынажәнежағдайына байланыстызаңдылығы. Мектепте бұлзаңдылықты іскеасыруеліміздіңәлеуметтік – экономикалықдамуынабайланысты. Неғұрлымқоғамныңэкономкалықмүмкіншілігіғылыми-техникалықүдеугесәйкесдамыпотырса, соғұрлыммектептіңоқуматериалдық жағдайыжақсарады, педагогикалықпроцесстиімдіұйымдастырылып, жекеадамның дамуынаигіәсеретеді.
Оқытудың, білімберудіңжәнедамудың өзарабайланысзаңдылығы. Оқытупроцесібілімберу, тәрбиежәне дамупроцестеріменбайланысты. Сондықтаноқытужекеадамныңжан-жақты дамуына көмектесеотырып, білімберу, тәрбиежәнедамуфункцияларыныңбірліктеіскеасуынамүмкіндіктуғызады.
Оқытупроцесіндебаланың танымбелсенділігікеңиді,тереңдейді, ақыл-ойқабілеті, білімдіөзбетіменмеңгерубелсенділігідамиды, заттыңмәнін, ғылымиұғымдардытереңітүсінеді, ізденунәтижесіндепайдаболған сұрақтардыңжауаптарынтабады.
Оқытупроцесінде оқушылардыңжас,дербес ерекшеліктерінесепкеалу. Жасерекшеліктерімынадайжағдайдаескеалынады:
а) оқужоспарларын , оқу бағдарламаларын, оқулықтарды, оқуқұралдарынт.б. жасағанда;
ә) организмнің денежәнепсихикалықдамуынабайланысты;
б) оқу,тәрбиепроцесінде.
Жекеадамныңдербесерекшеліктері:
а) темперамент, оныңтиптері (сангвиник, флегматик, халерик, меланхолик);
ә) қабілет, оныңтүрлері:жалпыжәнеарнайықабілеттер.
Қабілет- адамныңтүрлі іс- әрекеттеріндегімүмкіншілігі.
Білімберужекеадамныңжасжәнедербесерекшеліктерінесәйкесұйымдастырылады.
Оқытупроцесінің міндеттерінің , мазмұнының, формаларыныңжекеәдістерініңөзарабайланысзаңдылықтары. Оқытупроцесініңбарлықэлементтерініңмақсаттарыменміндеттерін, мұғалімніңжәнетәрбиеленушілердің жұмыстарыныңмазмұнын,формаларынжәнеәдістерінанықтайды.
Бұлзаңдылықтар:
а)оқытумазмұнықоғамныңмақсаттарыжәнеқажеттілігінбейнелейтінміндеттергебайланысты;
ә) оқытуформалары, оныңмақсаттарыменанықталады.
Оқытупроцесінің міндеттері, мазмұныформалары, әдістерітұтаслогикалықтізбек құрса,ондақарастырылыпотырғанбайланысзаңды-лықтарыақырғынәтиженіқамтамасызетеді.
- Оқыту процесінің принциптері.
Оқытупроцесініңзаңдылықтарыоныңпринциптеріндебейнеленеді.Принцип- латын сөзі –негізгі, бастапқыдегенұғымдыбілдіреді.
Оқытуғақойылатынталаптардың бастапқыбелгіліжүйесіноқытупроцесініңпринциптерідепатайды.Оқытупроцесінің бірнешепринциптерін атауғаболады.
Оқытупроцесініңмақсаттылықпринципі. Әрбірсабаққадайындалуүшінеңалдымен оныыңмақсатынанықтайды.Мақсатсызсабақжақсынәтижебермейді. Өйткеніоқытуәдістері олардыңмақсаттарынабайланысты.Осығанорай, әрбірбаланыңжәнеұжымның ерекшеліктерінескеалып, мұғалімоқыту жұмыстарының формаларын,мазмұнын, әдістерініпіктепалады. Оқытументәрбие жұмыстарыносындаймақсатпен ұйымдастырумұғалімменоқушылардыңіс- әрекеттерінің үнемі жоспарлытүрдеөтуінеигіәсеретеді.
Оқытудыңғылымилықпринципті. Бұлпринцип табиғат, қоғам, мәдениет, ойлаудамуыныңзаңдылықтарынбілудіталапетеді.Ғылымилықпринципоқубағдарламаларын, оқулықтардыжасағандаескеалынып, оқытупроцесінде жүзегеасырылады. Ғылымилықпринципоқушылардыңтанымқабілетініңдамуына,дүниегекөзқарасыныңжәнежоғарыадамгершілікқаситтерініңқалыптасуынаәсеретеді.
Түсініктілікпринципті. Түсініктілікпринципі оқытудыоқушы-лардыңдайындықдеңгейінесайұйымдастырудыталапетеді. Соныменбіргеоқушылардыңдайындық деңгейінесай ұйымдастырудыталапетеді.Соныменбіргеоқушыларғатапсырма “ең таяудамузонасына”сәйкесберілуітиіс, яғнитапсырманы мұғалімніңбасшылығымен тереңойлапорыныдаудыоқушылардан талапетукерек. Егертапсырмаасаауырболса, ондаоқушылардыңықыласытөмендейді, сенімікетеді, күшінезиян келеді.
Жүйелілікжәнебірізділікпринципі. Оқытупроцесінде оқубағдарламаларыментақырыптықжоспарда көрсетілгентақырыптар бойынша теориялықжәнепрактикалықмәселелербірізділікпенбелгіленеді.Жүйелілікжәнебірізділікпринципі оқытупроцесіндебалалардыүнеміөзбетіменжұмысістеугесоныменбіргебалалардыңбілімінжүйелітүрдетексеріп, есебіналыпотыруда, оларды күнделікті сабақтарға дайындықпенкелугедеүйретеді.
Бұлпринципжалпыпәндерді оқытужүйесіндеде қолданылады.
Саналылықпенбелсенділікпринципі. Саналылықпенбелсенділікдегенімізбілімдісаналылықпенбелсенеқабылдап,оныңөмір және практикаментереңдету, оқылатынфактілерменқұбылыстардыңмініне түсінуболады.
Сабақ үстіндеберілгентапсырмалардыоқушылардыңсаналылықпен орындауы,олардыңбелсенділігінарттырады. Әрбіріс- әрекетін орындаудаоқушылароныңтеориялықжәне практикалықмәнінетереңтүсінуіқажет.
Оқушылардың дүниетанымынтереңдетуге , белсенділіксезіміноятуғағылыми-техникалық дамукезеңіндегі оқытудың жаңаүдемелі әдістеріменформаларыықпалжасайды. Соныменбіргесаналылықжәнебелсенділік принципініскеасырудамұғаліммен шәкірттердіңбірлесіпістейтін шығармашылықжұмыстары даигіәсеретеді.
Көрнекілікпринципі. Көрнекілік принципіналғашзерттеп, оған мәндіүлесқосқан Я.А. Коменский, К.Д. Ушинский т.б.
Осыпринципнегізінде алғашқыоқытудыңәдістемесінжазды. Оқытупроцесінде сөзбен іс, теория менпрактикаөзарабайланыстыболады. Әртүрлікөрнекіліктіқолданудыңнәтижесіндесабақәрітүсінікті , әріқызықтыболыпөтеді.
Көрнекіліктүрлері:
Табиғикөрнекіліккеколлекциядағыкептірілгенөсімдіктер, хайуандарменқұстардың тұлыбы, минералдар жәнет.бжатады.
Заттаржәнебейнелеукөрнекілігі:муляж, геометриялықфигура, макет,портреттер, архитектура, кескіндеме жәнемүсінүлгілері, жербетініңбедері т.б.
Символикалық көрнекіліккекарталар, картограммалар, схемалар, диаграммалар, кестелержатады.
Экранды-динамикалықкөрнекілікшындықдүниенібейнелейді. Олар: диапозитивтер, диафильмдер эпипроекциялар, оқукиносы, оқутеледидары.
Дыбыстытехникалықкөрнекіліккегрампластинкалар, магнито-фильмдер,радиоқабылдағыштар жатады.
Көрнекіқұралдароқуматериалдарын, әсіресе, теориялықережелердіестежақсысақтаужәнежеңілтүсінуүшінқолданылады.
Педагогикалық процестің бағыттылықпринципі. Педагогикалық процестің бағыттылықпринципі жекеадамның әржақтыдамуына, оқытументәрбиеүйлесімділігінеықпалжасайды.
Кешендіықпалжасауидеясы қоғамдыққұрылыстыңөзтабиғатынаншығады- оқытументәрбиежұмысыжүйесінің тұтас,мызғымас бірлігі.
Ақыл-ой, адамгершілікжәнееңбектәрбиесін тығызбірліктеқамтамасызетупедагогикалық процестіңбағыттылықпринципінің негізінқұрайды.