Әдістемедегеніміз- методика. “Методика”сөзіежелгі грек тіліненаударғанда –“таным тәсілі”,”зерттеужолы” деген ұғымдардыбереді. Әдісдегеніміз-нақтыміндеттішешудің ,әлдебірмақсатқажетудіңтәсілі. Сонда,әдістемебұләдістержиынтығы,кешені. Экономикажәнеқұқықнегіздерін оқыту әдістемесі- Экономикажәнеқұқықнегіздеріноқытудыңміндеттері,мазмұныжәнеәдіс — тәсілдерітуралыпедагогикалықғылымдардыңбірсаласы. Олтиімділігіменсапасынарттырумақсатындаэкономикажәнеқұқықнегіздерін оқыту процесініңзаңдылығынзерттеужәнеоқып — үйренуге арналады. Соныменәдістеме оқупроцесінұйымдастыру мен оныңнегізгі факторларынжетілдіругебағытталады.
XX ғасырбасындағыкөрнектіәдіскер К.А. Ивановәдістеменіңмаңыздыміндеттерідеп солғылымдыоқу пәніретінде жақсыжолғақоюғаалыпбаратын оқытудыңайқындау,бағалау,бейнелеу тәсілдерінайтады.Әдістеметарихтықалайоқытумәселесінқарастырады жәнезерттейді.
Осылайшаәдістемепәні-педагогикалықпроцесс, мұғалімнің экономикажәнеқұқықнегіздеріноқытуы , оқушыныңэкономикажәнеқұқықнегіздеріноқуы.Аләдістеменіңнысаны –оқытудыңәдістері ,мазмұны, ұйымдастырылуы жәнетүрлері.
Экономикажәнеқұқықнегіздеріноқыту- өзарабайланыстажәне үнеміқозғалыстаболатын құрауыштардыңбасынбіріктіретінөтекүрделіпроцесс. Ол оқыту мақсаты → оныңмазмұны→ білімберужәнеоныигеругебасшылықжасау→оқушылардың оқуәрекеті→ оқытунәтижесі дегентізбектіқұрайды.Оқытупроцесіндегіқозғалыс оныңішкіқайшылықтарынжою барысындаіскеасады. Ол қайшылықтароқытумақсаты мен қолжеткеннәтижеарасында, қолданылуы жоспарластырылғанжәненақтықолданылғаноқытуқұралдары менәдістерінің арасында пайдаболады.
Экономикажәнеқұқықнегіздерін оқытупроцесінің диалектика-лығы сияқты әдістеменіоқып-үйренудеүнемідамуүстіндеболады. Экономикажәнеқұқықнегіздерін оқытуәдістемесіқоғамалдындатұрғанжасұрпақтытәрбиелеудіңкешендіміндеттерініскеасыруғақызметжасайды.
Экономикажәнеқұқықнегіздерін оқытуәдістемесі экономикажәнеқұқықнегіздерін ғылымдарымен бірге философия, әлеуметтану, мәдениеттану , педагогика, психология,дидактика талаптары логикасияқтығылымсалаларымендетығызбайланысты дамиды. Бұлсалалардыңматериалдарынпайдаланушығармашылықсипаталады, өйткеніәдістемепәніоларды экономикажәнеқұқықнегіздерін оқытупроцесінжетілдірумақсатындақорытып,жаңғыртыппайдаланады.
Мұғалімменоқушының оқупроцесікүрделіжәнекөпқырлыболыпкеледі. Оныңтиімділігіоқушыәрекетініңсипатыменайқындалады. Мұғалімөзпәнінқаншалықтыжетік білгеніменоқушылардыңқызығугшылығыноятып ,шығармашылықәрекетінұйымдастыраалмаса,айтарлықтайтабысқажетеалмайды.
Өмірденашармұғалімдердікөпкездестіреміз,олардыңпайдаболуыөзпәнінжетікбілмеуінебайланыстыемес,еңбастысы оларөзбілімдерін өзгелергеоңай жолментүсіндіреалмайды.Өйткені,олароқушыларғаэкономикажәнеқұқықнегіздерінен материалды баяндаудыңәдістемелікнегіздеріментанысемес, тіптіпәнніңәдістемесіненжеткіліктіхабарыжоқ.
Мектепте экономикажәнеқұқықнегіздерін оқыту әдістемесіпәнніңміндеттеріменнегізгіфакторлары.
Экономикажәнеқұқықнегіздерін оқытудыңнегізгіфакторларымынасұрақтардыңжауаптарынабайланысты:
- мемлекет пен қоғамбелгілегенмақсаттар;
- стандарт пенбағдарламалардабекітіліп, солардың негізіндеоқулық-тарда баяндалғанэкономикажәнеқұқықнегіздеріненбілімніңмазмұныменқұрылымы;
- Оқыту процесініңғылымиәдістемелік ұйымдастырылуы(оқыту мен оқытудыңтүрлері, әдістеріменәдістемеліктәсілдері,құралдары);
- Оқушылардың танымдықмүмкіндіктері;
- Оқыту нәтижелеріменайқындалады.
- Экономика жәнеқұқықнегіздерін оқытудыңмақсаттарымемлекет дамуыныңәртүрлікезеңдеріндеөзгеріпотырды. Кеңестіккезеңге дейінгімектептердеэкономикажәнеқұқықнегіздеріноқытудакөптегенобъективтікжетістіктер болғанымен,оныңмазмұнында ұлыорыстық шовинизм, ұлыдержавалықастамшылықбасым болды.Қазақстандағымектептердіңөзіндеэкономикажәнеқұқықнегіздерінеқатыстымәселелер оқытылмады. Кеңестіккезінде экономикажәнеқұқықнегіздері пәнініңмазмұнындажоғарыдааталғансаясибелгілеркоммунистік,таптықсипаталды.Дегенмен экономикажәнеқұқықнегіздерін жекепәнретіндеоқубағдарламасынаенгізіліп,оқытылабастады. Олкезеңде экономикажәнеқұқықнегіздері пәнініңмақсаты маркстік-лениндікдүниетанымғанегізделіп, коммунистікидеяларғабағытталды.
Экономикажәнеқұқықнегіздерін оқытудыңнегізгіфакторларыоқу процесіндекешендітүрдежүйеменіскеасады.Жүйедегеніміз-өзара әрекеттесіп,тығыз байланыстаболып, белгілібіртұтастық , бірлікқұрайтын бірліктердіңжиынтығы. Оқуфакторларыныңішкітұтастыққасиеті оқыту процесінедұрысықпалжасап,оныңсапасыныңжақсаруынажолашады.
- Мектепте экономика жәнеқұқықнегіздеріноқытудыңмазмұны экономикажәнеқұқықнегіздері ғылымының дамуыбарысындаөзгеріпотырады. Әдістемеотандықжәне жалпытарихтың негізгіоқиғалары , фактілеріменқұбылыстарынтаңдауға;теориялықжинақтау менанықтамаларқалыптастыруғакөмектеседі. Мектептеоқытуүшінтаңдапалынған экономикажәнеқұқықнегіздерінің мазмұнымемлекеттікстандарт,бағдарлама,оқулықтүріндекөріністабады. Оқушыларолмазмұндысыныптық , сыныптантысжәнемектептентысоқутүрлерінқамтитыноқытудыұйымдастыратынбелгілібірәдістемесі арқылымеңгереді.
- Әдістер (әрекет тәсілдері) әртүрліболуымүмкін. Мысалы, сөздік, баспа-қолжазбалық (мәтінменжұмыс).Көрнекі, практикалықдегенсияқты. Олардыңмәніқалайоқытукерекдегенсұраққажауапберіп ,мұғалімменоқушыныңекіжақтыәрекетін айқындайды. Жақсыжолғақойылған оқытудыңәдістемесіоқушылардыңбойында экономикажәнеқұқықнегіздерініңбілімментанымдықдағдыларды,ғылымикөзқарас пенсенімді қалыптастырып, дамытуда тиімдінәтижебереді.
Әдіс, тәсілдерменоқытудыңтүрлері ( жалпысыныптық, топтық, дербес), сабақтиптері (қайталау-жинақтау, семинар, зертханалық,саяхат-сабақ), сабақүстіндегімұғалімәрекеті мен оқушыныңоқуқұралдарытығызбайланысты. Оқужұмысыныңқұралдарына оқупроцесін қамтамасызетугекеректіоқулық,жұмысдәптері, экономикажәнеқұқықнегіздерінің картасы,оқу картиналары,диафильм т.б. сияқтызаттардыжатқызамыз.
Оқуматериалымазмұнының,тиістіоқыту әдістемесініңұйымдас-тырылуыжәнеоқушылардыңтанымдық қызметі формаларыныңбіртұтастығынегізіндеоқушылароқытумақсатына қолжеткізеді.
- Оқушылардың танымдықмүмкіндіктері- оқушыныңжасынажәнесоғансәйкесэкономикажәнеқұқықнегіздерінің білімімендағдысынигерудеңгейінетікелейбайланысты. Экономикажәнеқұқықнегіздерініңтанымғаұмтылуғакүшжұмсаутұлғаның ойлауын, қиялын, ерік-жігерінжәнесезімдікқасиеттерін дамытуғаайтарлықтайықпалжасайды. Оқупроцесіндеоқушылардың экономикажәнеқұқықнегіздерініңбілімдімеңгеружәнеқолдануқабілетідамиды.
Қабілеттілікдегеніміз не?— Ол тарихтыоқып-игеругетабысқажетугеалғышартболатынтұлғаныңдербесерекшеліктері. Олқабілеттілікәрекеттіңәдістерімен тәсілдерінтез ,тереңжәнеоңай меңгеруденбайқалады.
- Оқыту нәтижелері-Алғақойғанмақсаттардыіскеасырументікелейбайланысты Олоқушылардыңқолжеткізген біліммендағдысының, олардыңинтелектуалдық,эмоциялықжәнеерік-жігерініңдеңгейінтанытады. Біліміндәлелдеужәненегіздеу ,еңбастыныбөліпалу, себеп-салдарлыбайланыстарды анықтапқалыптасқанмәселенішешудеқажеттібілімдіқолданаалуданкөрінеді.
Оқытунәтижелерімынадеңгейменөлшенеді:1)5-11 сыныптардағыбірсабақта немесебөлімдегі,тараудағы ,курстағы, бүкілкурстағыалған экономикажәнеқұқықнегіздерініңбілімі; 2) ғылымикөзқарастыңқалыптасуы;3) экономикажәнеқұқықнегіздеріноқытупроцесіндеоқушылардытәрбиелеу ;4) оқушылардыңтанымдықмүмкіндіктерін дамыту.Осылайшаоқытунәтижелері алғақойғанмақсаттың орындалғаныннемесетексөзжүзіндеқалғандығынтанытады.
Соңғы жылдарыбілімсапасы тесткөмегімен бағалануда.Оныңесесінеоқушылардыңалғанбілімдерініңпрактикалыққызметтеқолдануқабілетінбағалайтынтапсырмалар аз қолданылуда.Экономикажәнеқұқықнегіздерінің сабақтарындамұндай тапсырмаларқарапайым дереккөздеріжәнеқұжаттардызерттейтінзертханалықсабақтаржүргізументікелейбайланысты. Оқушылар сабақтанбосуақытында мұражайменмұрағаттағы жұмыстары негізіндебаяндама, реферат, ғылыми мақала дайындауыда экономикажәнеқұқықнегіздерініңбілімінбағалаудыңөлшеміболуытиіс.
2.Мектепте экономика жәнеқұқықнегіздеріноқытудыңәдістемелікорныменролі.
Әдістеменің маңызымектептегіэкономика жәнеқұқықнегіздерініңпәнінің мұғалімі студентүшін
- белгілі бір жастағы оқушылардыңэкономика жәнеқұқықнегіздерінің пәнібойынша біліммендағды деңгейінанықтауға;
- сынып, курс,бөлім жәнетақырыпбойыншаоқытудыңмақсатыннақтылауға;
- оқу процесініңәр түрлікезеңдеріндегіжұмыстиімділігін анықтап,оқытумінедетіннақтылауға;
- оқыту мазмұнынқолданылатынәдістержәне тәсілдерменұштастыруға;
- тест,қисынды тапсырмалар жәнетірексигналдардықолданып, конспект дайындауға;
- оқытудың барыншатиімдіәдістері,түрлерімен құралдарынқолдануға;
- оқыту нәтижелеріналдын-алаболжап , педагогикалықәрекеткетүзетуенгізіпотыруғамүмкіндікберуіменбағаланады.
Экономика жәнеқұқықнегіздерін оқытуәдістемесіөзгеғылымдармен,әсіресе оқытудыңмазмұнынталдапжасайтынбазалық экономика жәнеқұқықнегіздеріғылымыментығызбайланысты. Әдістеменіңмақсаты- экономика жәнеқұқықнегіздері ғылымының негізгімәліметтерінтаңдапалып, оныдидактикалықөңдеуденөткізіп,бейімдеп,мектепкурсыныңмазмұнынаенгізу.
Таңдапалуоқушылардыңтанымдықмүмкіндігінескереотырыпжүргізіледі.Оларды анықтаудапсихологияғылымыныңжетістіктерінесүйенеміз.Бұлғылымоқушылартанымы ментанымдықәрекетінің ерекшеліктерін ашуғакөмектеседі.Оныңүстіне экономика жәнеқұқықнегіздерін оқыту процесінеталдаужасағандабірқатарпсихологиялық жәнепедагогикалықзерттеутәсілдерідеқолданылады.Әдістемепәніоқытудыңбірсаласыретіндепедагогикамендетығызбайланыста. Педагогика- оқыту, ғылымизерттеуәдістемесіментәрбиемақсатынайқындайды. Осыәдістермақсаттардынегізгеалып,әдістемеоқупроцесіндеде, ғылыми зерттеугеденақтыэкономика жәнеқұқықнегіздерініңмазмұнынбереді.
Ғылыми-зерттеу әдістері деп зерттеудіңпедагогикалықбақылауды жәнеқалыптастырушыэксперименттің (эксперименттік сабақ) мақсаты,міндеттеріменболжамынанықтаудыайтамыз. Латынтіліндегі“экспериментум” сөзі тәжірибе,сынақ дегенді білдіреді.Мұндай тәжірибелербелгілібір оқытудыңфакторыжәнежағдайыныңәрекеті нәтижесіндепайдаболады.
Педагогикалықбақылау-оқупроцесінеықпалжасамай, экономика жәнеқұқықнегіздерін оқыту практикамынзерттеудегендібілдіреді. Зерттеуші тарихсабақтарынақатысып, оныталдайды ,оқушыларғасұраққоюмен тесті өткізіп, мұғалімдердіңашықсабақтарыныңхабарламаларынтексеріп, пәнбірлестіктерініңозаттәжірибеніжинақтағанматериалдарыментанысады.
Қалыптастырушыэксперимент- тәжірибежасаушыныңоқупроцесінебелсенеараласуынқарастырады. Мұндайэксперименттіңміндеттіқұрамы –дәлелгенегізделген, бірақміндеттітүрдетексерудіқажетететінболжанғаннәтиже, болжалболмақ. Болжалмынасұлбабоынша қалыптасады:оңнәтижегеқол жеткізуге болама,егер:а) мазмұнды,материалдыбаяндаудыңжаңатәсілінқолданса,б) танымәрекетін басқашаұйымдастырса. Болжалісжүзінде тиістіжағдайларменәдістерарқылытексеріледі.
Экспериментжасаушы еңалдымензерттеудіңмақсатыменміндеттерінесай әдістемелікталдама жасайды, соданкейіноныңтиімділігін оқыту барысындатексереді.