Құқықтыңзаңдытипологиясы,оныңтүсінігімемлекетжәнеқұқықтеориясыныңасакүрделікатегорияларынажатады.
Құқықтыңзаңдытипологиясыныңерекшеліктеріқоғамныңэкономикалық формациясыныңсипатымен,мазмұныменанықталады.Заңдытипологияқоғаммен біргеүзіліссізобьективтік дамупроцесіндеболады. Бұлпроцестеқоғамныңмазмұныөзгерсе,соғансәйкесқұқықтыңзаңдытипологиясыдаөзгереді.Құқықтыңтүрлерінанықтау,типкежіктеуоныңдамупроцесіндұрыстүсінуүшінқажет.
Қазіргізаманда құқықтыңмазмұнынанықтап,түргежіктеудіңекіжолыбар:формациялықжәнецивилизациялық. Кеңестікдәуірдееліміздеформациялықбағытты қолданып,құқықпенмемлекеттіңтипологиясынмарксистіктеорияныңпікірінесәйкестүсініпкелдік.Бұл теорияныңпікірібойыншақұқық пенмемлекеттің мазмұны,нысаны,түріқоғамныңэкономикалықбазисынабайланысты.
Қоғамныңдиалектикалықдаму процесініңәр формациясында әр түрліэкономикалықбазисболады.Соғансәйкесмемлекетпенқұқықтыңмазмұныдаөзгеріпотырады – дептүсіндіредімарксизм.Құқықтыңзаңдытипологиясықоғамныңэкономикалықматериалдықбазисынасәйкеснормативтікактілердіңтаптықмазмұнынанықтап, олардыңатқаратынқызметтерініңбағытынбелгілеу.
Марксистіктеорияныңқұлиелену,феодалдық,буржуазиялық(ХІХ ғасырдыңортасынадейін)формациядағықұқық пенмемлекеттіңмазмұнын,типін,түрінтүсіндірупікіріғылымитұрғыдандұрысАл,ХІХғасырдыңортасынанбастапқазіргікезеңгедейінгіқұқықпенмемлекеттіңтипологиясынтүсінугемарксистікпікірдіқолдануғаболмайды.
Себебібұлкезеңдебуржуазиялыққұқықпенмемлекеттіңмазмұны,нысаны,типікүртөзгерді:либерал – демократиялықсаясижүйесіқалыптасты,адамдардыңбостандығы,құқықтарыжақсыдамиды.Өкінішкеқарай,мемлекетпен құқықтуралымарксистіктеориясоциалистікелдердедогмағаайналып,олардыңмазмұнын,типологиясынғылымитұрғыдандұрыстүсінугемүмкіншілікболмайды.Солсебептісоциалистікжүйедағдарысқаүшырап,көпшілігіжаңанарықтыэкономикалықжүйегекөшті.
Марксистіктеорияныңбұлкемшіліктерінеқарапбеттімүлдемтерісбұруғаьолмайды.Адамқоғамыныңобьективтікдаму заңдарынтүсінуге,әсіресеөткенформациялардыңтарихынжан – жақтығылымитұрғыданзерттеп,білугебұлтеорияныңмаңызыөтезор.
Буржуазиялық құқыққорғаушытаптарқұқығыныңтарихиүшіншітипі.Оныңмақсаты – капиталистікқоғамныңмемлекеттікқұрылысынүстемтап – буржуазияныңмүддесінбарыншақорғап,заңжүзіндеіскеасырыпотырады.Буржуазиялыққұқықтыңбастыөзгешіліктері:
1).Олкапиталистікжекеменшікті адамныңнегізгіжәнеқажеттіқұқығыдеп санайды;
2).Қоғаммүшелерізаңалдындатеңқұқылыдепжариялайды,бірақеңбекшілерүшінжарияланғантеңдікпенбостандықтарсайыпкелгендеқағазжүзіндеқалыпотырды.БұлсаясижүйеХІХғасырдыңортасынадейінсақталыпкелді.Ғылыми – техникалықпрогресскезіндедамығанкапиталистікелдерделиберал – демократиялықсаясижүйеқалыптасып,адамдардыңбостандығыменқұқықтарыедәуіржақсыдамып,дамушыелдергеүлгіболуд
Құқықтыңзаңдытипологиясыныңекіншітүрі – цивилизациялықбағыт.Оныңнегізгімазмұнықұқықтың,мемлекет типтерініңөзгеруінеэкономикалықбазистіңөзгеруіжеткіліксіздейді.Оғанқосақоғамныңмәдени – руханижүйелеріжақсыдамып,олардыңсапасыныңжоғарыдеңгейдеболуықажетдептүсіндіреді.Бұлпікірдіғалым – заңгерлердіңкөпшілігіқолдапотыр.Цивилизациялықпікірқұқықтыңтипін,түрінанықтаудағыәдіс – тәсілдеріформациялықкөзқарастанбасқаша.Әлемдегіелдердіңэкономикалықдамутұрғысын5-түргебөледі:үйреншіктіжайқоғам,өтпелікезеңніңқоғамы,дамудеңгейітөменқоғам,дамушыелдерқоғамы,дамығанелдерқоғамы(бұламерикандықполитологУолтРостаупікірі).Олдамыған елдердің құқығыменмемлекетінбірнешетүргебөледі:технологиялық,индустриялық,постиндустриялықмемлекеттерменқұқықтар.
Бестүрліқоғамныңдамууақытындажобалапкөрсеткен.Қоғамныңбіріншітүрі – ауылшаруашылықтыңэкономикадағыбасым кезі.
Екіншітүрі — өндірістіңептепөміргекелебестауы.
Үшіншітүрі-техниканыңөндірістежәнеауылшаруашылығындақолданабастауы.
Төртіншітүрі – техникалыққоғамныңбарлықсаласындақолдануы.
Бесінші – ғылымитехникалықпрогрессарқылықоғамныңқарқындытүрдедамуы.Мінеосы5кезеңде — 5түрліқұқықпенмемлекеттіңбестипологиясыболды.
Әлемдегімемлекетттердіңсаяси,экономикалық,мәдени-әлеуметтік,географияллықт.б.ұқсастығынақарайзаңдытипологияны20түргебөлудебар.БұлағылшынғалымыА.Тойнбидіңпікірі.Соныменқұқықтыңзаңды типологиясынтүсінудеформациялықжәнецивилмзациялықтәсілдердібіріктіріпзерттегендеғанағылымидұрысқорытындтұжырымжасауғаболады.