Қоғамдық қауіпсіздікдепадамдардыңқауіпсізөмірсүруін,бірқалыптықызметін,радиоактивтіматериалды залалсызпайдалану,қаруды, оқ-дәріні,жарылғышзаттардынемесежарылғышқондырғылардытиісіншежәнеқауіпсізпайдалану,сондай-ақ тау-кен немесе құрылыс жұмыстарынқауіпсізжүргізудіреттейтінқоғамдыққатынастарыныңжиынтығыболыптабылады.Бұлқоғамдыққауіпсіздіккеқарсықылмыстардыңтоптықобьектісі болыптабылады.Қоғамдыққауіпсіздіккеқарсықылмыстардыңтікелейобьектісіқоғамдыққауіпсіздіктіңжекелегенсалалары(адамөмірініңжәнеоныңқызметініңқауіпсіздікшарттары;ерекшеқауіпкөзіболыптабылатынзаттардыпайдалану,өлімменаяқталатынзардаптуғызуымүмкінжұмыстардыжүргізужәнет.б.)болыптабылады.
Осытопқажататынкейбірқылмыстардыңқосымшатікелейобьектісіадамныңөмірі,денсаулығыболуымүмкін.
Обьективтікжағынаналғандақоғамдыққауіпсіздіккежататынқылмыстардыңкөпшілігіәрекетарқылы ((ҚК-тің233 жәнебасқабаптары);алқайсыбіреулеріәрекетнемесеәрекетсіздіккүйде(мысалыҚК-тің245,246-баптары)жүзегеасырылады.Кейбірқылмысқұрамыныңнормаларыбланкеттікдиспозицияғанегізделген(ҚК-тің 245,246,251-баптары).
Көптегенқылмыстарқұрамжағынанформальдық (ҚК-тің233,234,237-баптары т.б.), алқайсыбіреулеріматериалдыққұрамға(ҚК-тің 245,244-баптары)жатады.
- Қоғамның қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар
Қоғамдыққауіпсіздіккежататынқылмыстардыңнақтытүрлері.
Терроризм – қазіргідәуірдегі еңқауіптіқылмыстүріболыптабылады.Мұндайқылмыстаркөпжағдайлардаұлттықшектеншығыпхалықаралық сипаталуда.Террорлықәрекеттерәртүрліболуымүмкін,бірақоныңбәрінбіліктіретінекітүрліэлементбар.Оныңбіріншісі – терроризм – мемлекеттікөкімет билігінкүйретугебағытталған;екіншісі – терроризмдіжүзегеасыруарқылыяғнитеррористердің ұйымдасқанқатыгездікәрекеттеріарқылыяғнитұрғындарғаүрей,қорқыныш қорғансыздықсезімінтуғызуболыптабылады.ҚазақстанРеспубликасыныңҚК233-бабыбойынша:“Терроризм, яғниадамдардыңқазаболуы,елеулімүліктікзиянкелтірунеқоғамғақауіптібасқазардаптардыңболуқаупінтөндіретінжарылысжасау,өртқоюнемесеөзгедеіс-әрекеттержасау,егеросыіс-әрекеттерқоғамдыққауіпсіздікті бұзу,халықтықорқытунемемлекеттікоргандардыңшешімқабылдауынаықпал ету мақсатындажасалса,сондай-ақаталғаніс-әрекеттерді дәл сол мақсаттажасаймын деп қорқыту” –болып табылады.
Қылмыстыңтікелейобьектісі-қоғамдыққауіпсіздіктіқамтамасызететін,реттейтінқоғамдыққатынастар.Азаматтардыңөмірі,денсаулығы,меншігі,мүліктікнемесесезіммүдделеріосықылмыстың қосымшатікелейобьектісіболады.
Қылмыстықкодекстің233-бабындакөрсетілгенқылмысобьективтік жағынан:
1)адамдардыңқазаболуы,елеулімүліктікзиянкелтірунеқоғамғақауіптібасқазардаптардыңболуқаупінтөндіретінжарылысжасау,өртқою немесе өзге деіс-әрекеттержасау;
2)аталғаніс-әрекеттерді жасаймын депқорқытуарқылысипатталады. Жарылысжасау,өртқоюданбасқаөзге деіс-әрекеттергекөліктердіңапатқаұшырауын, күйреуін,ғимараттардыңмәденижәнедіниқұрылыстардыңқиратылуын,сондай-ақрадиоактивті,химиялық,бактериологиялықнемесебасқадайжолменуландырылуытарату,қоймаларға,тұрғын-жайларға,құрылыстарға,алаңдарғасужіберіп, толтырусияқтыларжатады.
Бандитизм(237-бап)
Бандитизмасақауіптіқылмыстардың бірі.Бұлқылмыстаржылма-жылөрісалып,көбеюде,оныңқоғамғаасақауіптілігісол,бандықұрылымыжөнінентұрақты,қаруланғантоп болатұрып,асаауырқылмыстардыжасайды.
Қылмыстыңтікелейобьектісі – қоғамдыққауіпсіздік.
Қосымшатікелейобьектісі – адамдардың өмірі,денсаулығы,меншігі,сондай-ақ басқадай мүдделері.
Обьективтікжағынанбандитизмбірнешеәрекеттердіңжиынтығыбойыншасипатталады:
- азаматтарға немесеұйымдарғашабуылжасаумақсатындатұрақтықарулытоп(банда)құру:
- осындай топтық(банданы) басқару;
- тұрақты қарулы топқа(бандаға)қатысу;
- бандылық топқакіретінадамдардыңбіреуініңболсадақарулануы.
Қаруланған банда деп екі немесе одан көп адамдардың алдыналакелісіпазаматтарғанемесеұйымдарға бірнемесе бірнешешабуылжасаумақсатындақұрылғанқаруланған, тұрақтытоптыайтамыз.
Бандынықұрудепбандыныжарақаттау,олардықаруменжабдықтау,бандыныңқұрамынамүшелертарту,бандымүшелерініңрольдерінбелгілеуолардыңістейтінқылмыстарынжоспарлаудыайтамыз.Бандынықұрушы,әдеттеоныңұйымдастырушысыболыптабылады.
Субьективтікжағынанбандитизмтікелейқасақаналықпенжасалады.КінәліадамҚК –тің237-бабындакөрсетілгенәрекеттердіістейтінінсезедіжәнеоныістеудітілейді.Қылмыстық ниет -әртүрліболуымүмкін, оныңнегізгісі- пайдакүнемдікниет.
Қылмысқұрамыныңсубьективтікжағыныңміндеттібелгісі – арнаулымақсатазаматарғанемесеұйымдарғашабуылжасауболыптабылады.
Қылмыстыңсубьектісі – 16-ғатолған,есідұрысадам.Егербандаға14-пен 16 жастыңарасындағыадамдарқатысса,ондаоларадамөлтіргені, әйелзорлағаны,ұрлықжасағаны үшін,яғниҚК15-бабының1-тармағындағықылмыстардыістегеніүшінғана жауапқатартылады.Қылмыстықкодекстің237-бабының2-тармағындатұрақтықарулытопқа(бандаға)немесеолжасағаншабуылдарғақатысқаныүшінжауаптылықкөрсетілген.
Үйлерді,құрылыстарды,қатынасжәнебайланысқұралдарынбасыпалу(238-бап)
Қылмыстықкодекстің238-бабындабұрынғы Қылмыстықкодекстежоқжаңанорматүрікөрсетілген.Бұлқылмыстыңмәні:Басыпалғандардыңбосатушартыретіндемемлекетті,ұйымдынемесеазаматтықандай да бір іс-әрекетжасауғанемесе қандай да бір іс әрекетжасаудантартынуғамәжбүретумақсатындаүйлерді,құрылыстарды,қатынасжәнебайланысқұралдарын,өзгекоммуникациялардыбасыпалунемесеоларды ұстап тұру,олардыжояменнемесебүлдіреміндепқорқытуменұштасудаболыптабылады.(ҚК-тің 238-бабының1-тармағы).
Қылмыстыңтікелейобьектісі- қоғамдыққауіпсіздік.Обьективтікжағынанқылмыс:а)үйлерді,құрылыстарды,қатынасжәнебайланысқұралдарын,өзгекоммуникациялардыбасыпалунемесеолардыұстаптұру;б)олардыжоямын немесебүлдіреміндепқорқытуарқылысипатталады.
- Теорризм. Теорризм насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру.
Қоғамдықтәртіпкеқарсықылмыстар.
Мемлекетқоғамдықтәртіптісақтауға,адамдардыңтыныштығын,олардыңзаңдымүдделеріменқұқықтарының бұзылмауынаерекшемәнбереді. Осығанорай Қылмыстық кодекстіңжекелегентарауымемлекеттіңқоғамдыққауіпсіздігімен біргеқоғамдықтәртіптіреттеуге,қорғауғаарналған.Қоғамдықтәртіпке қарсықылмыстардыңжекелегентүрлеріжаппайтәртіпсіздіктер(241-бап),бұзақылық (257-бап),тағылық(258-бап)болып табылады.Осықылмыстардыңтоптықобьектісі – қоғамдықтәртіп.Өйткенікөрсетілгенқылмыстардыңкез келгеніністеуарқылыобьектеңалдыменқоғамда қалыптасқантәртіпкеқолсұғады.Қоғамдықтәртіпкекөрсетілгеносықылмықұрамдарыныңтікелейобьектісідеболады.Осықұрамдардың қосымшатікелейобьектісі – адамдардыңденсаулығы,арнамысы,адамгершілігі,меншігіболуы дамүмкін.
Ендіосықұрамдардыңәрқайсысынажеке-жекеталдаужасайық.
Жаппайтәртіпсіздіктер(241-бап).
Қоғамдықтәртіпкеқарсықауіптіқылмыстардыңбіріжаппай тәртіпсіздіктерболыптабылады.Арандатушыларменұйымдастырушылардыңот жағуынаеліккентәртіпсізэлементтереңсорақы әрекеттердіжүзегеасыруымүмкін,жаппайтәртіпсіздікобьектілердіқиратумен, өртеумен,көлік,коммуникация,байланыс жүйелерініңбірқалыптықызметінбұзумен,мүліктіжоюменұласып,мұныңартыжаппайадамшығынынаәкеліпсоғуымүмкін.КезкелгенмемлекеттіңҚК-дебұлтұрғыдағықылмысүшінқатаңжазабелгіленген.ҚРҚК бойыншажаппайтәртіпсіздіктіңтікелейобьектісіқоғамдықтәртіп,алқосымшатікелейобьектісі – адамдардыңөмірі,денсаулығы,мемлекеттік,қоғамдықжекеменшікболады.Обьективтікжағынанбұл қылмысжаппай тәртіпсіздіктіұйымдастыруарқылысипаалады.Жаппай тәртіпсіздікдеп қоғамғақауіптіәрекеттердіңкүш қолдануымен,қиратумен,өртеумен,бұзумен,мүліктіжоюмен,атысқаруын,жарылысзаттарыннемесежарылысқұрылғыларынқолданумен,сондай-ақолардыңөкіметөкілінеқарулықарсылықкөрсетуменұласқанәрекеттерінайтамыз.
Бұзақылық(257-бап)
Бұзақылықтыңқоғамдықтәріпке,азаматтардыңтыныштығыназардабынтигізетін,қайсыбіржағдайларда,одангөріауырқылмысқаитермелейтінқауіптіқұқықбұзушылықекенінедау жоқ.Бұзақылықжасағанадамқоғамдықтәртіпті,адамгершіліксалттыөрескелбұзатын,көбінесесебепсізнемесеболар-болмассебептіпайдаланыпқоғамдымейліншесыйламаушылықтанкөрінетін,қоғамдықтәртіпкеашыққарсыласумен,өзінайналасындағыларғақарсықоюмен,оларғанемқұрайдықарым-қатынасыменәдейіжасалғанәрекеттеріарқылыкөріністабады.Бұзақылық-тұрмыссалты менқоғамдықтәртіптіңбірденбіржауы.
Қылмыстыңтікелей обьектісі – қоғамдықтәртіп, алқосымшаобьектісі – адамныңденсаулығы,ар-намысы немесе меншігі болыптабылады.
Тағылық(258-бап).
ҚРҚК 258-бабында тағылықүшінқылмыстықжауаптылықбелгіленген.Осыбапта:“тағылық,яғниүйлердінемесеөзге деғимараттардыжазуларменнемесе суреттермен, қоғамдық адамгершілікті қорлайтынөзге де іс-әрекеттерменқорлау,солсияқтыкөліктенемесеөзге деқоғамдықорындардамүліктіқасақанабүлдіру”деп оғананықтамаберілген.БұрынғыҚК бойыншамұндайәрекеттербұзақылықдепбағаланатын.Тағылықтыңбұзақылықтанөзгешілігі сол,тағылықтықұрайтынқылмыс құрамыныңәрекеттеріқоғамдыққоғамдықадамгершілікжәне эстетикалықнормалардыбұзуарқылыжүзегеасырылады,тағылық қоғамдықтәртіптібұзуменұштасады. Бұзақылықтыңзаты -бөтенніңмүлкіболса,тағылықтың заты – үйлер,өзге деғимараттар,қоғамдықорындардағымүлікболыптабылады.
Тағылықтыңобьектісі – қоғамдықтәртіп,қосымшатікелейобьектісіадамгершілікнормаларыболады. Обьективтік жағынанбұзақылыққоғамдықтәртіптіөрескелбұзуме,қоғамдыкөрінеуқадірлемейтінәрекеттерменұштасса,алтағылықтыңобьективтікжағыүйлердінемесеөзге деғимараттардыжазулармен,суреттермен немесеқоғамдықадамгершілікқорлайтыніс-әрекеттермен,солсияқтыкөліктенемесеөзгедеқоғамдықорындардамүліктіқасақанабүлдіруарқылысипатталады.