Қылмыстық ісбойынша іс жүргізуге қатысудың мүмкіндігін жоққа шығаратын жағдайлар деп қылмыстық процеске қатысушылардыңнегізделмеген көрінеужалған пікірлері, қорытындылары немесе шешімдері, жеке және басқа да мүдделері танылады. Соның салдары алдын ала тергеудің және сот талқылауыныңобьектвтілігін, толықтығын, әртараптылығынбұзуға әкеп соқытуры мүмкін. Заңда қарсылықбілдіретін процеске қатысушылардың тобыбелігленген. Қарсылық білдірушілер қатыран мыналар жатады:
- судья, прокурор, тергеуші, анықтаушы;
- қорғаушы, жәбірленуішінің өкілі (жеке айыптаушы), азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер;
- куәгер, сот отыпысының хатышысы, сот приставы, аудармашы, сарапшы, маман.
Аталған адамдар өз еркі бойыншақылмыстық іс бойынша іс жүргізуге қатысудан бас тартуға міндетті немесе олар жәбірленушінің, айыпталушының, күдіктінің, азаматтық талапкер немесе азаматтық жауапкердің не олардыңөкілдерініңөтініші бойынша іске қатысуға қарсылық білдіретін мәлімдеуі керек (ҚР ҚІЖК 89- бап).
- Қорғаушыны, жәбірленушіні, азаматтық талапкерді немесе азататтық жауапкерді қылмыстық ісбойынша өндіріске қатысудан шеттету.
ҚР ҚІЖК 89-бабының 1-бөлімінде көрсетілген қылмыстық процеске қатысушы іске қатысудан шектеледі, егер судья, прокурор, тергеуші, анықтаушы бұрын осы іс бойынша төмендегі қызметте қатысқан болса:
- жәбірленуші, азаматтық жауапкер, азаматтық талапкер, кәу ретігде қатысса;
- осы істе сарапшы, маман, аудармашы ретінде, жәбірленушінің ісін анықтаушы, тергеуші, айыптаушы, қорғаушы, заңды өкіл ретінде жүзеге асыруша адам болып қатысса,айыптаушының, қорғаушының, тергеушінің, анықтаушының жақын туыстары болып қатысса істен шектеледі;
- Егер іс жүргізуге тура және жанама түрдемүдделі адам деп тануғанегіз болатын басқа да мән-жайар анықталса істен шектеледі.
Процеске қатысушыларыңқарсылық білдірудегі іс жүргізу тәртібі.Қылмыстық істі қараубарысындағы процеске қатысушылардың қарсылықбілдіруініңіс жүргізу тәрітібі былайшаанықталады:
- қылмыстық істі жеке өзі қарасытырып, шешім қабылдайтын судьяға қатысты қарсылықтысол соттың председателі немесе жоғары тұрған соттың судьясы шешеді;
- бірнеше судьялармен немесе сот құрамыныңбарлығы ұсынған қарсылықкөпшілік дауыспен шешіледі. Судбялардың дауыстары тең келген жағдайда бөлінген деп саналады. Қарсылық білдіру сот тергеуібасталғанға дейінмәлімдеуі тиіс,ал қарсылықтың өзісудьялардың кеңесу бөлмесіндешешіледі, сол арқылы қаулы қабылданады. Судьяның қарсылық білдіру жағдайында іс басқасудьяға немесебасқа сотқа тапсырылады (ҚР ҚІЖК 90-бап).
- Қылмыстық іс жүргізу қатысушы ретінде тану құқығы, құқытары мен міндеттерін түсіндіру және олардың міндеттерін қылмыстық іс жүргізуді жүзеге асыратын органдардың қамтамасыз ету.
Қарсылық білдіруді қабылдамайтастау немесе қанағаттандырутуралы қаулышағымдалуға (наразылықбілдіруге) жатпайды.Қаулыға келіспеушіліктуралы дәлелдемелераппеляцялық немесеқадағалаушағымынаенгізілуі мүмкін.
Қылмыстық істі қозғау жәнеалдын ала тергеу (сотқа дейінгі өнідіріс)кезеңіндегі проркурордың қарысылық білідіруі туралымәселелерді жоғары тұрған прокуроршешеді, ал сотта іс жүргізу кезінде істі қараушысот шешеді (ҚР ҚІЖК 91- бап).
Тергеушіге немесе анықтаушығақарсылық білдіруі туралы мәселені прокурор шешеді (ҚР ҚІЖК 92-бап).
Куәгермән-жайлардың кез келгенібелгілі болған кезде қылмыстық іс бойыншаіс жүргізуге қатыса алмайды (ҚР ҚІЖК 93-бап).
Қорғаушының, жәбірленуші өкілінің (жеке айыптаушы), азаматтық талапкер мен азаматтық жауапкердің қарсылық білдіруі туралы мәселелерін анықтаушы, тергеуші, сот шешеді.