Мемлекеттік кәсіпорын. Мемлекеттік кәсіпорын туралы жалпы ережелер Азаматтык кодекстің 102-104-баптарында, ал накты нормалары «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» заңда карастырылған. Азаматтык кодекстің 102-бабына сәйкес мемлекеттік кәсіпорындарға:
шаруашылык жүргізу кұкығына негізделген;
оралымды басқару кұкығына негізделген (қазыналық
кәсіпорын) кәсіпорындар жатады.
Мемлекеттіккәсіпорындартуралы заң мемлекеттік меншік түрлеріне байланысты:
- республикалық меншіктегі кәсіпорын;
- коммуналдық меншіктегі кәсіпорын депбөледі
Коммерциялык, емес ұйым болып табылатын занды түлға мекеме, қоғамдык бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативІ, қоғамдык қор, діни бірлестік нысанында және заң кұжаттарында көзделген өзге де нысанда қүрылуы мүмкін. Коммерииялык емес үйым кәсіпкерлік кызметпен өзінің жар-галык максатгарына сай келуІне карай ғана айналыса алады, (АК-тің 34-бабының 3-тармағы, «Коммерциялық емес үйымдар туралы» Казақстан Республикасы Заңының 6-шы бабы).
Азаматтық кодекс коммерциялық емес ұйымдардың мынадай түрлерін карастырады: мекеме, акционерлік қоғам, қоғамдык бірлестіктер, қоғамдық қор, түтыну кооперативі, діни бірлестіктер, ассоциациялар (одактар). Келтірілген тІзбелермен шектеліп калуға болмайды,өйткені, ол заң күжаттарымен қосымша толықтарылуы мүмкін.
Мекеме — қүрылтайшысы басқару, әлеуметтік-мәдени немесе коммерциялық емес сипаттағы өзге де кызметтерді жүзеге асыру үшін құрған және қаржыландыратын ұйым («Коммерциялық емес үйымдар туралы» зақның 8-бабы).
Мекеме екі түрге бөлінеді: мемлекеттік мекеме және жеке меншік мекеме.
Қазақстан Республикасының Конституциясына және зан-дарына сәйкес ме.млекет қүрған немесе егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы Президентінің, Казакстан Республикасы Үкіметінін, астана, облыстар, респуб-ликалык маңызы бар қала әкімдерінің шешімі бойынша құрыл-ған және тек қана мемлекетгІк бюджет есебІнен ұстллатын ме-кеме мемлекеттік мекеме деп танылады.
Мемлекеттік мекеменің мүлкі оған оралымды баскару күкығымен бекітіліп беріледі. Мемлекеттік меншікті иелену, пайдалану, билік ету күкығы белгіленген тәртіппеи берілген мекемелерді қоспағанда, мемлекетгІк мекеме басқа занды түлға-ны қүра алмавды, сондай-ақ оның күрылтайшысы (қатысушы) бола алмайды. Мемдекетгік мекемелерде жасалатьш азаматтык-құқықтық мәмілелер Қазакстаң Решубликасынын Үкіметі белгіленген тәртітшен тіркелуге тиіс.
Жеке меншік мекеме — басқарушылық, әлеуметтік-мәдени немесе коммеріщялық емес сипаттағы өзге де кызметтерді жүзе-ге асыру үшін жеке және (немесе) мемлекеттік емес занды түлғалар кұрған, мемлекеттік қүрылымның бөлегі болып та-былмайтын үйым жеке меншік мекеме деп танылады.
Жеке меншік мекеменің мулкі оған оралымды басқару күкьіғымен бекітіліп беріледі.
Мекеме мүліктін. меншік иесі бола алмайды, мекемеде ақша-лай каражат жеткіліксіз болған жағдайда олардын міндеттеме-лері бойынша оның күрылтайшысы жауап береді.
Мекемелердің жекелеген түрлерінін кұқықтык жағдайыньщ ерекшеліктері заң актілерімен белгіленеді.
Қозамдық бірлестік— зандарға қайшы келмейтін, ортак максаттарға жету үшін азаматтардын ерікті бірігуі нәтижесінде құрылған ұйым.
Коғамдық бірлестіктерге саяси партиялар, кәсіптік одақтар. еріктІ коғамдар, шығармашылық одадтар және т.б. жатады.
Қоғамдык бірлестіктің алдына койған мақсаты онын мүше-лері табыс табайын деп емес, өздерінін рухани және басқа да қажеттіктерін канағаттандыру үшін бірігеді.
- Мемлекеттік кәсіпорындарды тіркеу және оларды есепке алу. Мемлекеттік заң органдары жағынан бекітілген құқық негіздері арқылы жүзеге асырылады. Бұл кәсіпорындарды тіркеу заңды тұлға болып есептелінеді, ал кейбір талап етілетін жағдайларда, қандай да бір өзгерістер болса, бұл заңды тұлғалар қайта тіркеледі.
Тіркелудің негіді Қазақстан Республикасының Парламент інде бекітілген заң құжаттары бойынша жүзеге асырылады.
Мемлекеттік кәсіпорынның фирмалық аты төмендег мағынада жүзеге асырылады:
- мемлекеттік меншіктің түрі бұл жағдайда республикалық дәрежедегі мемлекеттік меншік және жергілікті әкімшілік дәрежесіндегі мемлекеттік меншік анық, толық жазылуы керек;
- кәсіпорынның Қазақстан Республикасының мемлекеттік ел-таңбасы бейнеленген мөрі болуы керек, ол мөрде кәсіпорынның фирмалық аты жазылады;
- мөрге сәйкес төрт бұрышты штампыда белгіленеді, штамптың жоғарғы жағында министрлік, министрлік аты, облыс және қала жазылады.
Жарғыда әр уақытта кәсіпорынның негізгі мақсаты және өндіретін өнімнің бағыты анықталынады, бұны анықтау құрылтайшының ықтиярында болады.