Ұғым – материаның жоғарғы жемісі екндігі белгілі. Ұғымды сипаттаған кензде оның жоғары ұғымдас материаның нәтижесі екендігін және материадан тұратын әлемді бейнелейтін, сондай – ақ адамға тән арнайы іс — әрекетті білдіруі себепті ұғымы адам санасында қалыптасуы, оның тікелей сөз беруі жазу және сан арқылы өрнектелуінен бөлінбейтіндігін басшылыққа алады.
Ұғым абстракциялаумен \деркесіздендірумен\ тікелей байланысты болатын жалпылау операциясы арқылы жасалады.
Әрбір ұғым мазмұны және көлемі бойынша қарастырылуы мүмкін. Ұғым мазмұны – берілген ұғымның барлық (аса елеулі, маңызды) мәнді белгілерінің жиыны. Ұғым көлемі – ол берілген ұғым қамтитын обьектілердің жиыны.
Ұғымдарды мынадай жолдармен де анықтау мүмкін:
- Генетикалық немесе конструктивтік (ұғымның шығу тегін көрсететін) тәсілмен
- Индуктивтік жолмен
- Абстракцияның \дерексіздендірудің\ көмегімен.
- Аксиоматикалық \ ұғым бастапқы деп есептелініп, олардың арасындағы байланыстар аксиоматикалық жолмен немесе аксиомалар жүйесімен түсіндіріледі\
- Ең жақын тегін және түүрлік айырмашылығын айқын бөліп көрсету \ бұл тәсілдің мәнісі анықталатын ұғымды негізгі және бұрыннан белгілі ұғымдарға келтіру болып табылады\ арқылы.
Ұғымды анықтау барысындағы талаптар:
- Анықталатын және анқытаушы ұғымдар өлшемдес болуы тиіс
- Анықтама беру ережелері тұйыққа тірелуге тиым салу керек
- Анықтамада ұғымның көлемінде тиісті обьектіні бір мәнді ерекшелеуге мұмкіндік беретін барлық қасиеттер көрсетілукі тиіс
- Анықтамада басы артық ештеңе \ сөз, мағлұмат\ болмауы тиіс
- Кейбір ұғымдардың мүмкін болатын әртүрлі анықтамаларының бірін таңдау барысында қайсы анықтама жеңіл, табиғи немесе ары қарай теорияны құру мақсатына сәйкес болатындығы басшылыққа алынуы керек
- Егер анықталатын обьектінің бар болу қажеттілігі ескерілсе, сонда ғана анықтама логикалық тұрғыдан алғанда дұрыс болады.
Анықтама. Өзіне қатысты ақиқат немесе жалған екендігін айтуға болатын сөәлемді пікір деп айтады.
Анықтамалар:
- Қандайда бір p пікірді теріскее шығару деп р ақиқат болғанда жалған және р жалған болғанда ақиқат болатын ( р емес) пікірді айтады
- р және q пікірлердіңң коньюнкциясы деп екі пікір де ақиқат болғанда және тек сонда ғана ақиқат болатын пікірді айтады
- р мен q пікірлердің дезьюнкциясы деп екі пікірдің ең болмағанда біреуі ақиқат болғанда және тек сонда ған ақиқат болатын пікірді айтады
- р мен q пікірдің импликациясы деп р ақиқат және q жалған болғанда және тек сонда ғана жалғанг болатын пікірді айтады.
- р мен q пікірдің эквиваленциясы деп олардың екеуі де жалған немесе екеуі де ақиқат болғанда және сонда ғана ақиқат болатын пікірді айтады.