- Танымдық белсенділіктің мәні. XX ғасырдың 70–80 жылдарында оқыту процесін белсендіруге бағытталған, оның балаға арналғаны, оқушының оқытудың белсенді субъектісіне айналуына бағытталған әдістемелік зерттеулердің қоғамдық және педагогикалық сананың қалыптасуына Ж.Пиаже (Швейцария), Б.Блюм, Д.Ж.Бруннер, Ж.Ганье, С.Эриксонның (АҚШ) еңбектері куә. Ж.Пиаженің айтуынша, мектептер “жаңаша ойлайтын қабілетті адамдар дайындау керек; тек өткен ұрпақтың істегенін ғана қайталамау керек, шығармашылық және ойлап тапқыш адамды әзірлеу керек”. Белсенділік деген (интенсивтендіру мығымдық) оқушының іс – әрекеті мен пәнімен “қосылғандығы” дәрежесін анықтайды. Оқушылардың белсенділіктің дағды–біліктерін меңгеруі.
Белсенділік – бұл оқушының белгілі мақсатқа ұмтылған әрекеті, мазмұнды, көлемді оқу қолданылатын және қызығушылығын тудыратын, белсенділігін арттыратын, шығармашылықты арттыратын, білімді меңгерудегі оқушының өзіндік үйренуі, дағды мен шеберліктің қалыптасуы, оларды тәжірибеде қолдануға бағытталған. Бұл ой еңбегінің құлдырау сақтайтын, жігерлі, мақсатты бағытталған жүйе.
Белсенділіктің негізгі мақсаты–оқушылардың белсенділігін қалыптастыру, оқу–тәрбиенің саласын көтеру.
Қзіргі кезде танымдық белсенділіктің мәнін ұғындыратын екі әдіс анық белгілі болып отыр. Бір зерттеушілер танымдық белсенділікті әрекет ретінде қарайды, ал біреулер–сапа, жекелік білім деп ұғады. Берілген мәселеге “танымдық әрекет” және “танымдық белсенділік” ұғымдарының енуін тек әрекетті бірлікте қарайтын болсақ, онда бұл жағдайда мәселе өзінен өзі шешілетін сияқты, себебі оқушылардың кез–келген әрекеті ойламды шешімді болуы керек.
Оқушылардың оқыту белсенділік мәселесі–терең педагогикалық зерттеулердің пәні.Бұны өңдеуге М.А. Данилов, Р.Г. Лемберг, И.Я Лернер, М.И. Махмутов, М.Н. Скаткин, И.Ф. Харламов, Т.И. Шамов, Г.И. Щукина, А.Х. Аренова үлестерін қосты.
- Оқушылардың танымдық әрекетінің белсенділігі.Танымдық әрекеттің белсенділігі оқытудағы құралдар мен әрекеттерін табу мәселесі ғасырлар бойына жалғасады. Жастарды тәрбиелеуде ежелгі грек философы Сократ эвристикалық әңгімені пайдаланған.ХVІІ–ХІХ ғасырдың педагогтары Я.А. Коменский және т.б.оқутушының негізгі жүмысы –оқушыларды өзінше ойлау , зерттеу ізденістеріне бейімдеу деп санаған. А. Дистервег былай деп жазған: “Нашар мұғалім шындықты хабарлап қояды, ал жақсы мұғалім оны табуға үйретеді”.
Қазақтың ағартушылары Абай Құнанбаев, Ы. Алтынсарин қоғамдық қайраткер және педагогттар А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов өздерінің еңбектері мен тәжірибелік әрекеттерінде оқушыларды шығармашылықты дамытуға, ойларын жүйелеуге шыќырған. Кеңес әдіскерлері мен психологтары Л.С. Выготский, Б.Г. Есипов, Л.В. Занков, В.В. Давыдов, Р.Г. Лемберг, И.Я. Лернер, М.Н. Скаткин дамып келе жатқан оқытудың тәжірибесі мен теориясына және оқушылардың танымдық әрекетінің белсенділігіне үлкен, зор үлестерін қосты.
Дәл қазіргі кездегі маќсат білімнің кең көлемді қоры жиылған оқушылардың танымдық әрекетін белсендіру. Солардың ішінде ең маңыздысына тоқталайық.
Белсендіру єдістері:
-
- Єрекеттік жаќындасу оќушыларды танымдыќ єрекетке тєрбиелейді.
- Гуманистік психология жєне педагогика ілімдеріндегі жеке баѓытталѓан жуыќтау тµменгі саладай ќалыптасады:
- Индивид ‰немі ауысып отыратын єлемніњ ортасында µмір с‰реді.
є) Адам µзінше т‰сінуге жєне µзінше пайдалануѓа ±мтылады; жеке т±лѓаныњ дамуы ‰шін ќажет µзара т‰сіністік, тек ќарым-ќатынас жасау ќорытындысында ѓана толыќ жетеді.
б) ¤зіндік жетілу, даму – ол ќоршаѓан ортамен, басќа адамдармен байланыста болады.
- Оќыту процесіне деген зерттеушілік µткендегі іс-єркетпен байланысты ( іздену єдістері: ізденіс єњгімелер, µзіндік шешім, ережелер, формулалар, т‰сініктер, стандарт емес есептердіњ шыѓарылуы, баќылаулар, лабораториялыќ жєне тєжірибелік ж±мыстар; проблемалыќ оќыту)
- Оќыту алгоритімі белгілі бір т‰рдегі есепті шыѓаруды ќатањ ережелердіњ ќажеттілігін бекітеді.
- Оќытуды компьютерлеу.
- Дифференциялдап оќыту.
- Оќушылардыњ белсенділіктерініњ бір баѓыты-±жымдыќ танымдыќ єрекет.