Жеке қосалқы шаруашылықтың құқықтық тәртібі, жалпы шаруа-шылықтың құқықтық мәртебесі сияқты, біздің заңымызда жеткілікті түрдс нақты анықтамаға ие болған жоқ. Тек ұжымдық шаруашылық ауласының мүлкі ғана сәйкесінше нормативтік актілсрдс азды-көпті нақты анықталған болатын. Осылайша, 1964 жылы Қазақ КСР АК-дс азаматтардың жеке мсншігінде болатын малдың саны Қазақ КСР-інің заңымен белгіленеді деп көрсетілгсн.
Осы заңмен артық малды алудың тәртібі анықталады (107-бап).
Ұжымдық шаруашылық ауласының мүшелерінің жеке еңбек табыстары мен жинақтаған қорлары, сонымсн бірге олардың жеке қаражаттарына сатып алған немесе мұрагерлік тәртібімен ие сыйлау арқылы алынған және ауланың меншігіне тапсырылмаған мүліктері олардың жеке меншігін құрайды.
Ұжымдық шаруашылықтың жарғысына сәйкес тек үжымдық шаруашылықтың ауласыиа ғана жататыи мүлік үжымдық шаруа-шылык ауласыныц мүшелігінде түратын азаматтардың жеке меншігінде бола алмайды (10-бап). 112-бапта үжымдық шаруаиы-лық ауласының мүлкі оның мүшслеріне бірлсскен меншік күкы-ғында тиесілі жөне үжымдық шаруаиылықтың жарғысына сәйкес үжымдық шаруашылық ауласының меншігінде үй жанындағы жер телімінде орналасқан пайдалануындағы қосалқы шаруашылығы, тұрғын үйі, өнімді малы, құсы мен ұсақ ауыл шаруашылығының мүлкі болуы мүмкін екені белгіленген.
Сонымен бірге, ұжымдық шаруашылық ауласына оның меншігіне берген аула мүшелерінің ұжымның қоғамдық шаруашылығына қатысқаннан түскен еңбек табыстары немесе олардың басқа да ауланың меншігіне берген мүлкі, сондай-ақ үй-ішінің керек-жарақтары мен жалпы қаражаттарға сатылып алынған жеке тұтыну заттары жатады.
Ұжымдык шаруашылық ауласының мүлкін иелену, пайдалану және басқару оның мүшелерінің ортақ келісімі аркылы жүргізіледі.
Ауланың мүлкін иелену, пайдалану және басқару туралы дау он алты жасқа толған кез келген аула мүшесінің шағымы бойынша сотпен шешіледі. 15 жастан 16 жасқа дейінгі түлғалар шағымдарды өздерінің ата-аналарының (асырап алушыларының) немесе қамқоршыларының келісімі арқылы береді, ал 15 жасқа дейінгі түлғалардың мүдделеріндегі шағымдарды олардың ата-аналары (асырап алу-шылары) немесе камқорііылары береді (113-бап).
Қазақ КСР АК сонымен бірге мыналарды да: Ұжымдық шаруашылық ауласының оның мүшелерінің міндеттемелері бойынша жауапкершілігін; ұжымдық шаруашылық ауласы мүшесінің үлесі мен ұжымдық шаруашылық ауласынан белісін анықтаудың тәртібін; ұжымдық шаруашылық ауласын бөлуді; үжымдык шаруашылық ауласының бөлісі мен болу қүқығын жоғалтуды; ортақ үлестік меишікке қатысушылардыц күкықтары мен міндеттерін; ортақ үлестік меншіккс жататын тұрғын үйді пайдалану құқығы мен басқа да мәселелерді анықтады.
Азаматтардың жеке косалқы шаруашылығын қатаң тәртіптеу 1987 жылға дейін орын алып келді. Тек КСКП ОК және КСРО Министрлер Кеңесінің 1987 жылғы 19 қыркүйектегі «Азаматтардың жеке қосалқы шаруашылығын, үжымдық баулар мен бақшаларды өсіруді дамыту жоніндегі қосымша шаралар туралы» Қаулысымен халықтың жеке қосалқы шаруашылығындағы малдарды және қүстарды үстаудық сонымен бірге совхоздардың жүмысиылары мен қызметкерлерінің жоне ауылда түратын басқа да азаматтардың үй жанындағы телімдер көлемінің белгіленген шекті нормаларының калыптасқан практикасынан бас тарту мақсатқа сәйкес деп танылды. Азаматтардың үй жанындағы телімдері мен жеке косалқы шаруа-шылығындағы малдарды және күстарды үстаудың көлемін, осы Қаулыға сай, халык депутаттарының ауылдық және кенттік Кеңестері, үжымдық шаруашылықтар және совхоздар, үжымдық шаруашылық жұмысшыларының, совхоздардың жүмысшылары мен қызметкерлерінің, басқа да ауылдық түрғындардың қоғамдық өндіріске қатысуын есепке ала отырып анықтайды. (1 КСРО КӨ. 1987. №46. 153-бет).
Сондай-ақ, осы аталған Қаулыда, азаматтардың жеке қосалқы шаруашылығын қатаң тәртіптеуден бас тартудың мақсатқа сәйкестігі мойындалса да, тортіптеудің өзі жойылған жоқ, тек неғүрлым «демократиялы» деңгейге — жергілікті биліктің органдарына, үжым-дық шаруаііылықтарға және совхоздарға берілді.
Нарықтық экономиканьщ жағдайында бүнда жеке косалқы шаруашылықты қатаң тәртіптеуге деген қажеттілік жойылды. 1964 жылы Қазак КСР АК-де көрінгендей, жеке қосалқы шаруашылыктың мүлкіне жеке меншік күқығын жеке меншік субъектілерінің күкығы бойынша екі топқа бөлуге болады: үжымдық шаруаиылык мүшесінің отбасы (үжымдык шаруашылык ауласы) және азамат. Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексіне сәйкес заң шығаруы жекс қосалкы шаруаиылыктың мүлкін топтаудың бүндай тәсілінен бас тартты, жәие үжымдық шаруашылық ауласыныц меншігін қарастырмайды.
Қазақстан Республикасының Азаматтык кодексінің 188-бабына сәйкес, меншік иесіне мүлікті иелену, пайдалану және басқару қүқығы тиесілі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 191-бабына сәйкес, заңдық актілерге сәйкес азаматтарға немесе заңды тұлғаларға тиесілі бола алмайтын мүліктің жекелеген түрлерінен басқа, кез келген мүлік жеке меншікте бола алады.
Жеке меншікте болатын мүліктің саны мен құны шектелмейді. Азаматтардың жеке қосалқы шаруашылығын заңды «басыбайлықтан босату» ғана жүрген жоқ. Олардың меншік объектілерінің аясы да нақты кеңейді.
Бүгінде ауыл шаруашылығының техникаларын: тракторларды, шөп шапқыштарды, астық басатын машиналарды, сиырларды саууға арналған үй фермаларын және еңбектің өнімділігін арттыруға, оны жеңілдетуге комек жасайтын ауыл шаруашылығының басқа да қүрал-жабдықтарын меншікте үстауға болады.
Алдағы уақытта да бүндай мүліктердің шеңбері азаматтардың жеке қосалкы шаруашылықтарының нығаюы мен дамуына карай кеңейе беретіні анық.
Өндірілген өнімдерінің меншік иелері болып табыла отырып, жеке қосалқы шаруашылықты жүргізумен айналысатын азаматтар өздерінің қалауы бойынша алынған өнімдеріне, табыстары мен пайдаларына иелік етуге құқылы.