- Мәміле ұғымы. Азаматтық кодекстің І47-бабында мәміле
Азаматтар мен занды түлғалардың азаматтык. кұкыктары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері деп белгіленген.Мәмілеге мынадай белгілер тән:
1 түлғанын (тұлғалардын.) ерік (тілек немесе ниет) білдіруі;
2 рұксат етілген ерік білдіру, яғни құкыкқа сәйкес әрекет;
- кандайда бір заңды кұкык жасауға бағытталған (азаматтык-
құкыктык катынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқта-
тылуы);4 мәміле әркашанда құкыктык салдарды туғызады.
Мәміленің маңызы жактардың еркі мен ерік (ниет, тілек) білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті аркылы жазбаша (жай немесе нотариаддык) және үндемей қалу жолымен білдіріледі.
Мәмілеге катысушылардың ерік білдіру өдісін мәміленін нысаны деп атайды. Егер мәмілеге катысушылар өздерінің.еркін ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады. Мысалы, телефонмен жасалған мәміле ауызша жасалган болып есептеледі. Айталық, ауызша жасалған мәміле орындалғанын растайтын жазбаша қүжат берілуі мүмкін (тауар чекі, затты сатып алғанын айғақтайтын кұжат және т.б.), сондай-ак жетон, билет сияқты растайтын белгілер ұсынылады. Бірак бұдан ауызша жасалған мәмілеге келІп-кетер ештеңе жок.
Конклюденттік әрекет (латынша сопсіийеге — жасау) — сол аркылытүлғаның мәмілеге қатысуға ниетбілдіру әрекеті. Мәселен, азамат автоматқа ақша салу арқылы, ондағы тауарды алуға деген еркін білдіреді.
Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген реттерде мәміле жасауға ерік білдіру болып танылады (АК-тІң 151-бабының 4-тармағы). Мысалы, егер мүлікті жалға алушы шарт мерзімі бітіп кегсе де, жалға берушінін тарапынан қарсылық болмаса, онда жалға алушы бүрынғы шартқа сүйене отырып мерзіміне карамай-ақ пайдалана беруіне болады.
да көзделген салдармен мәміленің жарамсыз болып қалуына әкеліп соқтырады.
Азаматтык кодекстің 155- бабына сәйкес кейбір мәмілелер заң күжатгарында керсетілуіне сәйкес мемлекеттік немесе өзге тіркелуге жатады. Бұл мәмілелер тек оларды тіркелгеннен кейін жасалды деп саналады. Тіркеу мудделі тараптын тіркеуші органға табыс еткен немесе почта аркылы жолдаған арызы бойынша жүргізіледі. Тіркеуден бас тарту жазбаша түрде рәсімделуге тиіс және заң талаптарының бұзылуына сілтеме жасалғанда ғана мүмкін болады. Егер мемлекетгік тіркеуді керек ететің мәміле тиісті нысавда жасалса, бірақ тараптардың бірі оны тіркеуден жалтарса, сот екіншітараптын талап етуімен мәмілені тіркеу туралы шешім шығаруға құқылы. Бүл ретте мәміле соттын шешіміне сәйкес тіркеледі Тіркеуден бас тарткан жак сот арқылы мәмілені жарамсыз деп тануды талап етуге-кұкылы.
- Мәмілелердің турлері.
1 ) бір жакты және екі немесе кеп жақты (шарттар); 2) ақылы және ақысыз; 3) накты және консенсуалды; 4) казуалды және абстрактылы; 5) шартпен жасалған; 6) биржалық
Біржақты мәміле дегеніміз, заңдарға немесе тараптардык келісіміне сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі кажет және сол жеткілІкті болатын мәміле. БІр жақты мәмілелердің анағұрлым жиі кездесетін түрі — өсиет калдыру. Әдетте, бір жақты мәмілелер тым көп бола бермейді. Азаматтык айналым кебінесе өзара мәмілелерден қүралады. Шарт жасасу үшін екі тараптың (екі жақты мәміле) не үш немесе одан да көп тараптың (көп жақты мәміле) келісілген ерік білдіруі қажет.
Тарап өз міндетгемелерш орындағаны үшін ақы алса немесе тараптлр бір-біріне бір нәрсе беруі керек болса, бүл ақылы мәміле болып табылады (мәселен. оған затты, акшаны тапсыру жатады). Ал, біртарап екінші тарапқа одан ақы алмай немесе ешнәрсе бермей бірнәрсені үсынуды міндетіне алған мәміле ақысыз болып есептеледі.
Консенсуалды мәмілелер (латынша сонсенсус — келісім) — келІсімге келген сәттен бастап азаматтардын құқықтары мен міндеттері туындайтын мәмілелер. Нақты мөмілені жүзеге асыру үшін (латынша гез — зат) келісімнің бір өзі жеткіліксіз, оған коса затты тапсыру кажет.
Мәмілелерді азамат құқыктану ілімінде каузальдык (себепті) және абстракциялык деп те беледі. Әрбір мәміле жақтардың алға қойған мақсатына орай кұкықтык негіз бен күкыктык мақсатты еншілейді.Бірақта бір жағдайда мәміленің жарамдылығы оның негізіне байланысты болса екінші жағдайда оған байланысты болмайдыАбстракциялық мәмілелер өзініңнегізінен қол үзгендей көрінеді
3 Шартпен жасалған мәмілелер қандай да бір нәрсеге тәуелді болып келеді ондай жағдайлар болуы да болмауы да мүмкүн мәселен егер тараптар құқықтар мен міндеттердің туындауынан басталу басталмауы белгісіз мән жайларға байланыстыетіп қойса,мәміле кейінге қалдырылатыншартпен жасалындыднп есептелінедіегер шұарттың басталуы өзіне тиімсіз деп есептейтінтарап шарттың басталуына теріс пиғылмен кедергі жасаса,шарт басталды деп танылады,ал шарттың басталуы тиімді болатын тарап шарттың басталуына теріс пиғылмен ықпал етсе,онда шарт басталмады деп танылады