- Когнитивті лингвистика және семантика мәселесі.
Семантика (грек Semontikos — белгілеуші) – 1) тіл немесе оның бірлігі сөз, сөздің граматикалық тұлғасы, өз тіркесі сөйлем) арқылы берілетін мағына хабар; 2 ) Осы мағынаны, хабарды зерттейтін тіл білімінің саласы; 3) семантиканың негізгі тарауларының бірі. Лингвистикалық талдаулардың арқасында сөз топтарының сепонтикасын анықтауға болады. Нағыз мағыналы сөздаердің морфемалары – түбір мен аффикстер мағынаның екі түріне ие болады. Түбірлер заттың мағынаға ие болады.
Семантикада семонтикалық қатынастарға әр түрлі көзқарастар қалыптасқан. Оппозиция негізінде топтасқан сөздер парадигматикаға жатады. Өрістердің екі негізіг түрі бар:
- Бір заттқа қатысты топтастырылған заттың не деноттық өрістер. Мыс: түсті белгілеу, өсімдіктер мен жануарлардың атауы.
- Бір ұғымға қатысты топтастырылған заттың ұғымдық не сигнификативтік өрістер, мыс: рухтық жағдайда (қуаныш, қайғы) ойлау, қабылдау процестерін қажеттілік пен мүмкіндікті белгілеу.
Лексканың негізгі семалары граматикадағы патеррайлдық граматикалық мағынамен сәйкес болады.
Табиғи тілдің семантикасы нақтылы байланысты тану мен бейнелеу нәтижелерін тұрақтандырады. Мысалы: “болу”, “ие болу”, “уақыт”, “өткен”, т.б. кез келген тілде болатын ұғымдар.
Ғылым ретінде семантика ХІХ ғ ІІ – жартысынан бастап В. Фон Пулетьдт идеяларынан кейін дами бастайды.
Бұл кезеңде мәдениетке эволюциялық көзқарас қалыптасқан еді. Тіл семонтикасы халық психологиясымен тығыз байланыста қарастырылды. Семантиканың ортақ болуы – бүкіл адамзатқа тән психологиялық заңдылықтармен, ал ерекшеліктері – халықтардың “психологиялық – ерекшеліктерімен” түсіндірілді.
Келесі кезеңде (ХІХ ғ 20 жж) Семантика логика және философия пәндерімен жақындасып, синтаксиске бет бұрады. Сондықтан бұл кезеңді синтаксистік семонтикалық немесе логика – семантикалық дап атауа болады.
- Грамматика (грек grammation , gramma — әріп, жазу)
1) тілдің құрылымы, яғни морфологиялық категориялар мен тұлғалар, синтаксистік категориялар мен құрылымдар, сөз жасам тәсілдерінің жүйесі. Тілдің негізгі үш жүйесі: дыбыстық, лексикалық, фразалогиялық формалды категориялар, формальдық әр құрылымдық деңгейді қамтиды.
Грамматика тілдің дыбыстық және лексикалық құрылысынан басқа құрылымдар кіреді. Ондай құрылымдар бір – бірімен өте тығыз байланыста болады. Сөз – граматиканың негізгі бірлігі.
Жалпы және жеке грамматикалық мағынадан басқа сөздің өзіндік актив потенциалы болады, ол оның синтаксистік және лексика семантикалық үйлесуіне көрініс табады.
Граматикада сөздің рөлі әртүрлі түсіндіріліп келеді. орыстың дәстүрлі граматикалық мектебі сөзге үлкен мән береді. Басқа бағыттарға гараматикалық құрылыс абстрактылы түрде қабылданғандықтан, морфема мен сөйлемге қарағанда, сөздің рөліне аса көп мән берілмеді.
Граматикалық құбылыстың бір негізгі бірлігі, хабарлау бірлігі – сөйлем.
Бұл кезеңде мәдениетке эволюциялық көзқарас қалыптасқан еді. Тіл семонтикасы халық психологиясымен тығыз байланыста қарастырылды. Семантиканың ортақ болуы – бүкіл адамзатқа тән психологиялық заңдылықтармен, ал ерекшеліктері – халықтардың “психологиялық – ерекшеліктерімен” түсіндірілді.
Келесі кезеңде (ХІХ ғ 20 жж) Семантика логика және философия пәндерімен жақындасып, синтаксиске бет бұрады. Сондықтан бұл кезеңді синтаксистік семонтикалық немесе логика – семантикалық дап атауа болады.
Грамматика (грек grammation , gramma — әріп, жазу)
1) тілдің құрылымы, яғни морфологиялық категориялар мен тұлғалар, синтаксистік категориялар мен құрылымдар, сөз жасам тәсілдерінің жүйесі. Тілдің негізгі үш жүйесі: дыбыстық, лексикалық, фразалогиялық формалды категориялар, формальдық әр құрылымдық деңгейді қамтиды.
Грамматика тілдің дыбыстық және лексикалық құрылысынан басқа құрылымдар кіреді. Ондай құрылымдар бір – бірімен өте тығыз байланыста болады. Сөз – граматиканың негізгі бірлігі.
Жалпы және жеке грамматикалық мағынадан басқа сөздің өзіндік актив потенциалы болады, ол оның синтаксистік және лексика семантикалық үйлесуіне көрініс табады.
Грамматикада сөздің рөлі әртүрлі түсіндіріліп келеді. орыстың дәстүрлі грамматикалық мектебі сөзге үлкен мән береді. Басқа бағыттарға гарамматикалық құрылыс абстрактылы түрде қабылданғандықтан, морфема мен сөйлемге қарағанда, сөздің рөліне аса көп мән берілмеді.
Грамматикалық құбылыстың бір негізгі бірлігі, хабарлау бірлігі – сөйлем.