Когнитивті психология. Қазіргі шетелдік психологияның жетекші бағыттарының бірі когнитивті психология. ХХ ғасырдың 50 жылдарының аяғында АҚШ — та үстемдік етіп тұрған. Бихив моризмге тән психологиялық процестердің ішкі ұйымдастырылуы ролінің теріске шығаруына реакция ретінде қалыптасты. Әуелбаста психологияның басты міндеті сенсорлық ақпараттық стимулдық рецепторлық бетке түскен. Сәтімен жауап алғанға дейінгі өзеге түрлерін зерттеу болды. Бұл орайда зерттеушілер адамға және есептеу қондырғысындағы ақпараттың өңделу процесетрі арасындағы ұқсастықты негізге алды. Танымдық және атқарушылық процестердің көптеген құрылымдық құрамдастары соныңішінде қысқа мерзімдік жатпен ұзақ мезімдік жат сараланады. Жекелей психологиялық процестердің құрылымдық модельдерінің ұлғайуымен байланысты. Елеулі қиыншылықтарға тап болған бұл зерттеулердің бағыты когнитивтік психология дейміз.
Міндеті субьектінің мінез – құлқындағы білімнің шешуші ролін дәлелдеу болып табылатын бағыт деп ұғынуға алып келді. Осындай неғұрлым кең тұрғыдағы когнитивтік психология Бихив моризммен психоанализді интелектілер туалистік немесе минталистік позициялардан сынайтын барлық бағыттарды қамтиды. Субьектінің жанындағы білімдердің ұйымдастырылуы туралы мәселе, соның ішінде есте сақтау және ойлау процестеріндегі вербольдық және бейнелік компонентердің арақатынасытуралы айтарлық мәселеге айналды.
Сондай – ақ эмоциялардың, индивидуалдық айырмашылықтардыңжәне тұлғаның когнитивтік теориялары үдете талданып, белгілене бастады. Бихив моризмнің Гештальт психологиясының және басқада бағыттырдың дағдарысын ескеру әрекеті ретінде когнитивтік психология оған жүктелген сенімді ақтай алмады, өйткені оның өкілдері бытыраңқы зерттеу бағыттарын біртұтас тұжырымдамалық негізде біріктіре алмады.
Когнитивтік лингвистика салыстырмалы лингвистика ХХ ғасырдың 50 жылдарының басынанбастап дамып келе жатқан жалпы тіл білімінің зерттеу бағдары когнитивті лингвистиканың мақсаты екі тілдің ұқсастығымен айырмашылығын салыстыра отырып зерттеу көбінесе ана тілімен бөтен тіл салыстырыла зерттеледі.
Когнитивті лингвистикалық бағыт тілімен ойлау арасындағы өзарақарым – қатынасты зерттейді. Когнитивті лингвистика бастапқыда нейролингвистика деп түсініліп жасалады. Интелект компьютерлік ғылымдар аясында зерттеледі. Лингвистиканың негізгі мақсаты тілімен ойлау арақатынасынан туындайтын адамның танымдық білім ғылым тәжірибесін танытатын концептуалдық құрылым қалыптастыру. Когнитивтік лингвистика әр алуан ғылым салаларында қолданылатын тілдік қатынастарын орнымен қызметін жүйелеу, санадағы ойды жеткізуге тіл арқылы ұтымды әрі нақты таңбалау, ой мен тіл арасында қалыптасатын ұғымды тудыруда адамзаттың біліми, ғылыми,мәдени, танымдық тәжірибесін орынды жүйелі қолдана білу.