Жоспары:
- Қажеттіліктер, мотивтер, қызығулар, құндылықтар, ережелер, әлеуметтік бағдарлар және олардың тұлғаның әлеуметтік мінсз-құлықтың психикалық реттеудегі рөлі.
- Тұлғаның әлеумсттік мінез-кұлқын реттеудегі әлеуметтік бағдардың қызметтері. Әлеуметтік бағдар мен реалды мінез-құлық арақатынасы (Лапьер феномені). Тұлға диспозициясының иерархиялыққұрылымытуралы
В.Л.Ядов тұжырымдамасы.
- А.Н.Леонтьсв іс-әрскетті мотивациялық-мағыналық реттеу туралы. Әлеуметтік бағдар,қажетгілік,мотив,тұлгалықмағыналық түсініктерінің арақатынасы
Лекцияның мақсаты: Қажеттіліктер, мотивтер, қызығулар, құндылықтар, ережелер, әлеуметтік бағдарлар және олардың тұлғаның әлеуметтік мінсз-құлықтың психикалық реттеудегі рөлі, тұлғаның әлеумсттік мінез-кұлқын реттеудегі әлеуметтік бағдардың қызметтері. Әлеуметтік бағдар мен реалды мінез-құлық арақатынасы, тұлғадиспозициясыныңиерархиялыққұрылымытуралы теорияларды оқып үйрену.
Лекцияның мәтіні:Топтардың психологиялық сипаттамаларына: топтық қызығулар, топтьгқ қажетгіліктер, топтық нормалар, топтық құндылықтар, топтық пікір, топтық мақсаттарды жатқызады. Топтың дамуы мен оның адам коғамы тарихындағы ролін таддауда (Поршнев, 1966), топтың негізгі таза психологиялық сипаттамасы «біз — сезімі». Ягаи қауымдастықты психикалық түрғыдан топтастыратын кешеңді принцип, «біз» деген тошық құрылымға кіретін индивидтердің, «олар» топтық құрылымынан өздерін ажырата білуі.
Осылайша қарастырғанда, топтың психологиялық сипаттамалары бекітіліп, ал топтың өзі саналы мақсат үшін өзара өсерлесетін «қауымдастық, іс-өрекет субъектісі ретінде объективті көрінетін қауымдастық» (Шерковин, 1975) деп анықталады. Кейбір зерттеушілер, индивидтер құрылымына сөйкес, топ үшін де: топтық ес, топтық ерік, топтық ойлау, т.б. көрсеткіштерді қарастыруды үсынады.
Қазіріі кездегі көзқарастарға сай, қарапайым тошық параметрлерге: топтың қүрамы, топ қүрылымы, топтық ироцесстер, топтық нормалар мен қүндылықтар, санкциялық (жазалаушылық) жүйелері жатады.
Топтарды зерттеуде топ мүшесі ретіндеіі иңцивидтің орны да топтарды зертгеуде өте маңызды. Бүл жағдайда қолданылатын негізгі терминдер арқылы: «статус», «позиция», немесе иңцивидтің топтық өмірдегі орны анықталады. Кейде бүл терминдер синоним ретінде де қолданылады.
Индивидтің топ ішіндеіі екінші сипаттамасы: «рөлі». Мысалы, отбасыңца, оның мүшелерінің түрлі статустары: әкесінің (шешесі) статусы, үлкен қыз, кіші үл, т.б. Егер де осы өрбір статусқа сөйкес қажетгі функциялар жиынтығын суреттесек, сонда ана, өке, үлкен қыз, кіші үл рөлдерішң сипаттамасын аламыз. Ролдің динамикалылығы (өзгерііштігі) сонда, статус өзгермесе де рол біртектес топтар да, топтың даму барысында сан алуан түрлі болуы мүмкін. Отбасының тарихи даму барысында отбасындағы ерлі-зайьштылардың рөлінің өзгеруі, осы айтқанға айқьш дөлел бола алады.
Индивидтіңтоптағысипаттамасыныңбіркомпоненті «топтық күтінулер» жүйесі. Бүл терминнің маңызы, өрбір топ мүшесі кез келген бір функцияны атқарушы ғана емес, міндетті түрде басқа адамдардың оны қабылдауы мен бағалайтындығында. Сол арқылы топ (мінез-қүлықтың күтілетін жағдайларының жүйесі) өрбір мүшесінің іс-өрекетін қадағалай алады. Кейбірде күтінулер мсн топ мүшесінің ролді орьшдауының арасында сәйкессіздік туындайды. Күтінулер жүйесін нақты анықтау үшін топ ішінде тағы да екі құрылым: топтық иорма мен топтық санкциялар болады. Барлық топтық нормалар, өлеуметгік нормалар да болып табылады.
Топтық нормалар — топтың өзі қүрастырған жөне қабылдаған белгілі бір ережелері, топ ішіңдегі бірлескен іс-өрекет іске асырылуы үшін, әрбір топ мүшесі сол ережелерге бағынуы қажет. Ягаи, нормалар іс-өрекетті реттейтін функцияны атқарады. Топтық нормалар топтық қүндылықтармен де байланысты. Әрбір өлеуметтік топтардың қүндылықтары өртүрлі болуы мүмкін. Сондықтан нормалар міңцетті түрде топтық қүндылықтарға негізделеді. Топтық нормалар жалпыға маңызды (қоғамдық) да, осы нақты топқа ғана тән нормаларды да қамтиды.
Индивидтің топпен өзара қарым-қатынасын, ол топтағы қандай нормаларды қабылдайды не қабылдамайды, не себептен олай істейді, соны анықтау арқылы түсінуге болады. Оның маңыздылыгы, тоітгық жэне қоғамдық нормалар мен қүндылықтар сәйкес келмеген жағдайда, топ қоғамдық нормаларга сай емес қүндылықтарға бағыттала бастағанда керінеді.
Әрбір топ мүшесінің нормаларды қабылдау мөлшері де маңызды проблема болып табылады. Әрбір топ мүшесінің топтық нормаларды сақтаудан қаншалықты ауытқығаны, әлеуметтік жөне «жеке түлғалық» нормалардың қаншалықты алшақтығын анықтау қажет. Осы жағдайда топтың өз мүшесін топ қатарьша қайтаратын механизмдерін — санкцияларын талдау керек. Санкциялар екіге бөлінеді: көтермелейтш және тоқтау салатын, позититі жөне негативті. Санкциялар жүйесі нормаларды сақтамауды толықтыру емес, сол іюрмаларды сақтауды қамтамасыз етуге арналған.
Бақылау сұрақтары:
- Қажеттіліктер, мотивтер, қызығулар, құндылықтар, ережелер, әлеуметтік бағдарлар және олардың тұлғаның әлеуметтік мінсз-құлықтың психикалық реттеудегі рөлі.
- Тұлғаның әлеумсттік мінез-кұлқын реттеудегі әлеуметтік бағдардың қызметтері. Әлеуметтік бағдар мен реалды мінез-құлық арақатынасы (Лапьер феномені). Тұлға диспозициясының иерархиялыққұрылымытуралы В.Л.Ядов тұжырымдамасы.
- А.Н.Леонтьсв іс-әрскетті мотивациялық-мағыналық реттеу туралы.
- Әлеуметтік бағдар, қажетгілік,мотив,тұлгалықмағыналық түсініктерінің арақатынасы
6.Тұлғаның әлеуметтік мінсз-құлқын реттеудің психологиялық механизмдері