Жоспары:
1.Қазақстанның этномәдени ортасы мсн әлеуметтік өзгерістері жағдайындағы (саяси, діни, жыныстық, этностық) тұлғаның әлеуметтенуі мәселелері.
2.Тұлғаннң әлеуметтену мәселесінің теориялық және қолданбалы аспектілерінің
- Қазақстан ғалымдармның еңбектерінде өңделуі — психолог, социолог, философ, саясаттанушы т.б.
Лекцияның мақсаты: Қазақстанның этномәдени ортасы мсн әлеуметтік өзгерістері жағдайындағы тұлғаның әлеуметтенуі мәселелері, тұлғаннң әлеуметтену мәселесінің теориялық және қолданбалы аспектілерінің мәнін ұғыну.
Лекцияның мәтіні:
Е.В.Шорохованың көзқарасы бойынша, қоғамдық (топ ііпілік) қатынастардың всерінен туындаған жеке түлғалық қасиеттер, оның ерекше өлеуметтік-іісихологиялық ерекшеліктері түрінде көрінеді. Сондықтан да, өлеуметтік психологаяның жеке түлғаны зерттеудегі міндеті, нақты қай жерде, жске түлғаның психикалық кейпінің қандай ерекшеліктерінде адамның өлеуметтенуі көрінеді, оның өлеуметтілігін қалыптастьгратьш шарттар қалай іске асырылады (ұлттық, кәсіби, халықтың, т.б.) деген мәселелерді шешуімен байланысты.
Қазіргі кезде бүл проблема өлі зерттеліну үстінде. Дегенмен, жекетүлғаныңөлеуметгік-психологаялыққасиеттері,басқа адамдармен бірлескен іс-өрекетте жөне де қарым-қатынаста қалыптасатыны туралы көзқарастың дүрыстығы анық.
Бірлескен іс-өрекетте көрінетін қасиеттің біреуі — жеке түлғаның тоіггағы іс-өрекетінің тиімділігі (эффективтілігі). Қарым-қатынаста көрінетін жеке тұлгалық қасиеттер толығырақ зерттелінген, солардың кейбіреулеріне тоқталайық: 1) перцептивті қорғаныс механизмі- әлеуметгік психологияда адамды немесе тонты қабылдау ироцесінде олардың кейбір қасиеітеріне көңіл аудармау, соньщ нөтижесінде осерлерге тосқауыл қою. Перцептивті қорғаныс механизміне М.Лернер ұсынған әділетті өмірге сенім феномені де жатады. Мұндай жағдайда адам өділетсіздікпен жолыққанда осы сенімді жоюға бағытталған информациядан қорғанады; 2) «күііну» эффектісі. Бұл эффект адамдардың күнделіклі өміріндегі көзқарасында, яғни, «жеке түлғаньгң имплищютгі теориясында» көрініс береді. Бүл пікір былай туындауы мүмкін: егер де бір X қасиет У қасиетімен қатар кездесіп отырса, онда кез келген адамда X қасиеті бар болса, онда У қасиеті де міндетті түрде болуы керек. Оны «иллюзиялық корреляция» деп те атайды. Мәселен «барлық көңілді адамдар жеңілтек», немесе «толық адамдар мейірімді», т.с.с. Қарым-*қатынасқа түсушіден осындай қасиетгерді «жалған» күтушілікке негізделу дискомфортқа әкеледі, ал ол бірнеше рет қайталанганда толығымен қарым-қатынастан бас тарту, яғни жеке түлғаның қарым-қатынасқа жабықтылығы, белгілі бір «коммуникативті қасиетінің» пайда болуьшан көрінеді; 3) когаишвті күрделілік феномені — жеке түлғаның имплицинтгі теориясы, қабылданупіы адам белгілі бір конструкгерден түрады, осыған байланысты қабылдау процесі іске асырылады деген түжырымға саяды. Кеңірек мағынада конструкт идеясы Дж.Келлидің жеке түлғалық конструкгілер теориясында қарастырылған. Бүл жерде конструкт дегеніміз — өрбір жеке түлғаның болмысты қабылдап, көре білу тәсілі, оның үқсас немесе ерекше элементгерін интерпретациялауы.
Адамдар бойындағы конструктілер — саньша, олардың сипаты, өзара байланыстарьша тәуелді бір-бірінен ерекшелінеді деп тошпыланады. Осындай белгілердің жиынтығы — адамның когнитивті күрделілігінің белгілі деңгейін қүрайды. Адамның когнитивті күрделілігі мен қоршаған өлемді талдау қабілетінің арасында төуелділік бар екені эксперимент жолымен дөлелденген. Неғүрлым когнитивті күрделілеу адамдар қабылдағандарды тезірек интеграциялай алады, тіші объектілерде қарама-қарсы қасиеттері болған күнде де, ягаи мөселені шешуде «когнитивті қарапайым» адамдарға қарағанда қателіктерді аз жасайды. Топ 8 ішіндегі қарым-қатынас процесі » когнитавті күрделі» жөне * «когаитивті қарапайым» больш, топ мүшелерінің өзара санының сөйкестігіне байланысты анықталады. Әрине, бірлескен іс-. өрекетте когаитивті күрделілііі әртүрлі адамдар жолыққаңда, олардың өзара түсінісуі қиын болатыны түсінікті: біреуі бөрін тек ақ пен қара ден түсінсе, ейншісі олардың арасында түрлі нюанстар (өзгешелік, реңк, түр) болатынын біліп, бірішдінің квзқарасын қабылдамайды. Тіпті «күрделіліктің» өзі де екі түрлі өлшемде болатыны анықталған: адамның ішкі жан дүниесі күрделі (немесе қарапайым) болса, екіншіден, сыртқы ортаны қабылдауы да не күрделі, не қарапайым болады. Осы екі қарама-қарсы түріының қоспасы (комбинациясы) өлемді қабылдауының (түсінуінің) типтерін береді: 1) сырттай қарапайым жөне іштей де қарапайым өлемі; 2) сырттай қиын (күрделі) жөне іштей қарапайым; 3) іштей күрделі жөне сырттай жеңіл (қарапайым); 4) іштей күрделі және сырттай қиын өлем (Василюк,1984). Әрине топ ішіндегі оның мүшелерінде осы типтер өртүрлі болып келуі мүмкін, қарым-қатынас пен өзара әсерлесу де соған төуелді болады. Соньшен бірге, топтың өзі осы — когнитивті күрделілікің қалыптасуына қалай әсер етеді деген сүрақ та туьшдайды.
Сонымен, жалпы исихологияда қарастырьшатын жеке түлғаның қасиетгерінің керінуі оның әлеуметгік-психологиялық қасиеттерін сииаттауда аса маңызды. Бүл бағытта жүргізіжен зерттеулер, бірлескен іс-ерекет пен топтық қарма-қатынаста жеке түлғаның өзіндік керінулерін түсінуге мүмкіндік береді.
Әлеуметтік психологиядағы жеке түлға зерттеу перспективалары кешенді түріыдан, яғни социология, психологая (дифференциалды) бірлескен бағытында іске асырылуы мүмкін екендігін айта кетуге болады.
Бақылау сұрақтары:
1.Қазақстанның этномәдени ортасы мсн әлеуметтік өзгсрістері жағдайындағы (саяси, діни, жыныстық, этностық) тұлғаның әлеуметтенуі мәселелері.
2.Тұлғаннң әлеуметтену мәселесінің теориялық және қолданбалы аспектілерінің
- Қазақстан ғалымдармның еңбектерінде өңделуі — психолог, соііиолог, философ, саясаттанушы т.б.
- Әлеуметтенудің түрлі кезеңдеріндегі тұлғаны психодиагностикалау мен түзету әдістерінің жалпы сипаттымасы