Ежелгі Мысырда сурет салу әдісі.Тарихи деректер бойынша ежелгі Мысырда сурет салу мектепте сызу пәнімен қатар оқытылғанын білуге болады. Мектеп бітіруші жерді өлшеуді, бөлме жобасын, су құбырының кестесін сызуды білуге міндетті болды.
Мысырда оқушыларға сурет салуды оқытуға ерекше көңіл бөлінді, өйткені иероглифтік жазу әр түрлі заттар бейнелерінен тұрды.
Оқыту әдісі мен тәртібі барлық суретші педагогтарда бірдей болды. Алғашқы болып ежелгі мысырлықтар жас ұрпақты сурет салу дағдысына оқытуда белгілі бір жүйеге негізделген теориялық заңдылықтарды жасай бастады. Олар суретсалуға оқыту процесін қоршаған ортаны тануға, байқауға емес, сызбаларды, қағидаларды (канондарды) жаттау арқылы үлгілерді көшіруге негіздеді.
Ал Ежелгі Грек суретшілері оқыту мен тәрбие мәселесіне жаңаша тұрғыдан қарады. Олар қоршаған ортадағы өсімдікке, табиғи құбылыстарға көңіл бөлу қажеттілігін мойындап, бейнелеу өнерін оқытудың өзіндік ережелерін жасады. Гректер әдеміліктің мәні сымбаттылық,симметриялық, бөліктердің тұтастық үндестігі, дұрыс математикалық тепе-теңділік деп тұжырымдады.
Грекияда б.з.д. VIғасырда бірнеше сурет мектептері болды. Олар-Сикиондық,Эфестік және Фивандық мекиептер. Бұл мектептер әр түрлі әдістемелік бағыт ұстады. Фивандық мектеп жарық, көлеңке арқылы өмір шындығын және елесті көрсетуге бағытталды. Эфестік мектепте сыртқы сұлулыққа және табиғатты көркемдік тұрғыдан қабылдауға, соның ішінде шығармашылық, эстетткалық шабытқа мән берілді.
Ежелгі римде де өнерге, соның ішінде бейнелеу өнеріне өте үлкен сүйіспеншілікпен қарады. Ауқатты адамдар грек суретшілерінің туындыларынан коллекциялар жинап, тіпті ақсүйектер мен үкімет қызметкерлері сурет және кескіндемемен (живопись) айналысты. Суретке оқыту Римдегі жалпы білім беру мектерінде жүргізілді.
Бірақ Римдіктер грек суретші педагогтарының жасаған бейнелеуге оқыту әдістемесін одан әрі дамытып жетілдірмеді, керісінше, кейбір оқыту әдістерін олар сақтай алмады. Грек суретші-пелагогтары бейнелеу өнерінің басты мәселелерін шешуге талпынып, өз шәкірттерін бейнелеуге оқуды ғылым арқылы игеруге шақырып, бейнелеуге ұсақ кәсіп ретінде емес үлкен шығармашылық ретінде қарау керектігін түсіндірсе , ал Рим империясының суретші –педагогтарын бейнелеу өнерін оқытуды одан әрі дамыту мәселелері көп алаңдатпады. Олар бейнелеу өнеріне ұсақ кәсіп ретінде қарап, бейнелеуге оқытуда тек үлгіден көшіру әдісімен шектеліп, ұлы грек шеберлерінің жұмыс тәсілдерін қайталады.
Eжелгікөне дәуірдеөнердің өркекндеген уақыты орта патшалық тұсында болды.Осыған дейінгі замандарда перғауындардың құдайдай дәуірлеген билігі әілсіреп Мысыр патшалығы бірнеше билікке бөлініп ыдырап кетті. Жеке бөлшектелген аймақтарға нормахтар билік жүргіхзді.Бұрын айтқпандай Мысыр халқының тағдырыкөбінесе Ніл дариясымен көп байланысты болды.Қарапайым халықтыңортақ асыраушысы болған дарияны жеке-жекеиелікпен пайдалану үлкен дау-дамай тартыс артынан экономикалық құлдыраушылық тудырды.Мысыр мемелекетін бұрынғыдан қиянкескі күрес басталды.Нәтижесінде оңтүстік нормахтар мерейі үстем болып, бір орталыққа бағынаған мемлекет болды.Жаңадан үкімет басына келген патшалар өздерінің астанасы Фивте және оның маңайында өткен перғауындардың жолын қуған ірі ғибадатханалар мен кесенелер тұрғыза бастады.Солардың ішіндегі ең елеулісі Гиза пирамидасы сәулет ғимараты перғауын Ментухотеп 1-дің басына тұрғызылған ғибадатхана Ніл дариясында батыс жағалауда Бахиир баурайында салынды. Ғибадатхананыңөнер тарихында өзінің ерекшелігімен сәулеттік тың әдіспен тұрғызылғанқұнды ғимарат.Ғимараттың біраз бөлігі жартастан қашалып тұрғызылды.Бағаналар тізбегінің үстінде маңдайша орнатылған. Негізінен ғибадатхана екі қабаттан тұрады, бірінші қабаттамаңдайша бөлігінде ортасында көтерме жол салынған.Ғибадатхананың атын шығаратындай бірнеше ерекшенліктері бар.Оның біріншісіЕскі Мысыр патшалығы тұсында сәулет өнері әдісі жымдасып,жарасым тауып тұрғандай Екіншісі ғибадатхана табиғатпен байланыса жоғары үйлесімділік сәйкестікке қол жеткізуі.Жартысы қия жартастан қашалып, тұрғызылған ғибадатханақашалып тұрғызылған ғибадатхана айналасында әсер қалдырады. Бұл кездесәулетшінің ірі жетістігі.Осынау атақты аңызға айналған ғибадатхана сол дәуірдіңірі сәулетшісі Иртисен жобалап салды.
Мысыр перғауындары осыдан кейін де өз биліктерін Мысыр жеріндетиянақтай түсті .Экономикалық шаруашылық реформалар жүріп, әскери күш шыңда лып, қуатты мемлекетке айналды.Патша биліктері перғауындар Сенсурет Аменхотеп тұсында барынша шыңдайды. Олардың тұсында жазиралы Нубии жері басып алынып өз иеліктерін қаратты.Жаңа жерлерге тұрақтап иелік етуге ірі қорғандар биік те берік тісті мұнараларжәне каналдарсалынды.Фаюмжазығында суландыру жүргізіліп елдің экономикасын біраз өркендеді.Сонымен бірге осы кезеңді сәулет өнері бейнелеу өнері де біраз алға дамыды.Сәулет кешенінің әсіресе патша Аменхотеп ғибадатханасының айрықша атап өтуге болады.Бұл ғимарат айрықша патша бұйрығымен тұрғызылған.
Грек өнері нәр алып өскенЭлладаның мифологиялық аңыздары адамның табиғаттыжеңу жолындағы күресін басқа өлкелерде бұрын туындаған аңыздардан мүлдем өзгеше сипаттады. Мифология қатерлі стихияны табиғаттың адамға аяусыз өктемдігін бейнелейтін қаһарлы да еңсе басар күш хайуанның адам үшін бейнесі қашып құтыла алмайтын тағдырдың көрінісі болған хайуанның билігі аяқталғанын білдіреді. Хайуан ежелгі грек эпосында бар,оның барлық табиғаттың бейнесі және әмірші ретінде емес, оның бар болғаны құрамдас бөлігі ретінде сипатталады.Грек мифологиясы дүние толы құштарлық пен арманды тамаша адам бейнесі арқылы көрсетіп сансыз құдайларды туғызды. Мұны тағы бір атап көрсетелік хайуан палеолит үңгірін мекндеушіоның бейнесі нысана ретінде салынған. Хайуан тылсым да елес те сияқты тәңірі скиф оны металда хайуан тұмсықтары мен кескіндерін ерінбей бейнелеу арқылы бағындырғысы келеді. Хайуан мәңгі ажалдық күлш оған өз патшаларының бұлшықтары мен қаһары бейнесін қатар қойды. Дүниені аша бастаған адамның сүйініске толы құмарлығы эллинге шабыт берді.
Ғылымның әрбір даму кезеңі адамзат ақыл-ойының жаңа серпілісінің дүниені танудағы адамның жаңа жеңісінің куәсі,сонымен бірге ол бұрынғыдан да биік шарықтау жаршысы. Өнердің ұлы күшін жан—тәнімен сезіп ұғынатын адам Эрмитажда антикалық мүсін залдарын аралап оның пәк та кіршіксіз сұлулығын нәр алған Византияның, ежелгі Иранның, Қытай,мен Араб,Шығыс өнері жайнаған . Адамның табиғатпен терезесі тең ол оның құшағында еркін өмірсүреді. Және бұл адамның өзініңұлылығының саналы түрде түсінеді сонымен бірге оған адамдық пендешілік те жат емес. Грек эпосы бейнеленген ежелгі грек өзі Олимпке жайғастырған құдайлардың өздері сияқты дене сырқатынан зар қағады, шыбын жанымдысақтапқалдеп жалбарынады. Күрес үстінде көбіне қулық жасайды кейде өзінен күші басымдардан жасырынып сақтанады,таң қаларлықтай ержүректіктік көрсетеді. Оның бойында қаһармандық әрқашан адамға тән қасиеттерімен ұштасып жатады. Гомердің кейіпкерлеріосындай.
Ол адамға тән қасиеттің ешқайсысы жат емес қарапайым жаны жарқын жайсаң жандар. Бірақ балалық шақ та тамаша ғой және адамзаттың балалық шағы ежелгі Элладағыдай ешбір жерде соншалық ләззаты болған емес. Табиғаттың қайырымсыз қожасы хайуан алдындағы үрей секілді оның орнын қуаныш басты. Сонымен бірге адам құдіретті деген асқақ сезім дүниеге келді. Барлық басқа мифология сияқты табиғаттың тылсым күштерін нақты бейнелерге айналдыратын халықтың табиғи көркем творчествосы болып табылады. Грек поэзиясы және ең алдымен Гомер эпосы халық аңызына толысқан баяндау жүйелігін берді. Египет құдайларына келсек олар мифологияда өзінің дара сипатын сақтап қала берді.
Бейнелейтін қаһарлы да еңсерлі басар күш хайуанның адам үшін бейнесі қашып құтыла алмайтын тағдырдыңкөрінісіболған хайуанның билігі аяқталғанын білдіреді. Мифология дүние толы құштарлық пен арманды тамаша адам бейнесі арқылы көрсетіп сансыз құдайларды туғызды. Пластикалық өнерге сурет, мүсін өнерлеріне архитектураға арналған халықтың қанат серпіні туралы әңгімелеп беру.Мифология қатерлі стихияны табиғаттың адамға аяусыз өктемдігін
Бейнелейтін қаһарлы да еңсерлі басар күш хайуанның адам үшін бейнесі қашып құтыла алмайтын тағдырдыңкөрінісіболған хайуанның билігі аяқталғанын білдіреді. Мифология дүние толы құштарлық пен арманды тамаша адам бейнесі арқылы көрсетіп сансыз құдайларды туғызды. Пластикалық өнерге сурет, мүсін өнерлеріне архитектураға арналған халықтың қанат серпіні туралы әңгімелеп беру.
- Мысыр мектептері Мысыр мектептерінде оқушыларға сурет салуды оқытуға ерекше көңіл бөлінді, өйткені иероглифтік жазу әр түрлі заттар бейнелерінен тұрды. Мысалға А әрпі құс бейнесінде, Б әрпі адамның аяғының бейнесінде салынды.
Тәрбиелеу мен оқыту тәртібі бұл мектептерде өте қатал болды: мектеп немесе оқушы ережесін болмашы бұзушыларды таяқпен соққыға алып жазалауға дейін барды, тіпті кей жағдайларда оқушының қол-аяғын байлап ғибадатханалардың қараңғы бөлмесіне ұзақ уақытқа қамады. Ол мектептер заңында былай делінген: «Күнделікті жұмысқа ынталы бол, жігерлі бол. Бір күн де ерінбе, болмаса соққыға жығыласың».
Сикиондық сурет мектебі жаратылыстанудың ғылыми мәліметтеріне және табиғат заңдарына негізделді. Сикион суретмектебі оқыту әдістемесінің дамуына ғана емес, сонымен қатар жалпы бейнелеу өнерінің дамуына үлкен әсер етті. Бұл мектеп оқыту әдістемесін ғылыми негізде құрып, оқушыны табиғатты зерттеуге, оның заңдылықтарын ашуға жетелеп, табиғат сұлулығына деген сүйіспеншілік көзқарасын тәрбиеледі. Сикиондық мектептен Памфил, Мелантий Павзий және ұлы Апелес сияқты атақты суретшілер шықты. Сикиондық мектептің басшысы болған Памфилдың арқасында суретсалу Грекияның жалпы білім беретін мектептерінің барлығына пән ретінде енгізілді. Супетсалуға оқытудың міндеті өмір шындығындағы заттарды тек көшіріп бейнелеу ғана емес, сонымен қатар, ол заттардың құрылысының заңдылықтарын зерттеп , тану екендігін алғаш рет Памфил дәлелдедіОқыту әдісі мен тәртібі барлық суретші педагогтарда бірдей болды. Алғашқы болып ежелгі мысырлықтар жас ұрпақты сурет салу дағдысына оқытуда белгілі бір жүйеге негізделген теориялық заңдылықтарды жасай бастады. Олар суретсалуға оқыту процесін қоршаған ортаны тануға, байқауға емес, сызбаларды, қағидаларды (канондарды) жаттау арқылы үлгілерді көшіруге негіздеді.
Eжелгікөне дәуірдеөнердің өркекндеген уақыты орта патшалық тұсында болды.Осыған дейінгі замандарда перғауындардың құдайдай дәуірлеген билігі әілсіреп Мысыр патшалығы бірнеше билікке бөлініп ыдырап кетті. Жеке бөлшектелген аймақтарға нормахтар билік жүргіхзді.Бұрын айтқпандай Мысыр халқының тағдырыкөбінесе Ніл дариясымен көп байланысты болды.Қарапайым халықтыңортақ асыраушысы болған дарияны жеке-жекеиелікпен пайдалану үлкен дау-дамай тартыс артынан экономикалық құлдыраушылық тудырды.Мысыр мемелекетін бұрынғыдан қиянкескі күрес басталды.Нәтижесінде оңтүстік нормахтар мерейі үстем болып, бір орталыққа бағынаған мемлекет болды.Жаңадан үкімет басына келген патшалар өздерінің астанасы Фивте және оның маңайында өткен перғауындардың жолын қуған ірі ғибадатханалар мен кесенелер тұрғыза бастады.Солардың ішіндегі ең елеулісі Гиза пирамидасы сәулет ғимараты перғауын Ментухотеп 1-дің басына тұрғызылған ғибадатхана Ніл дариясында батыс жағалауда Бахиир баурайында салынды. Ғибадатхананыңөнер тарихында өзінің ерекшелігімен сәулеттік тың әдіспен тұрғызылғанқұнды ғимарат.Ғимараттың біраз бөлігі жартастан қашалып тұрғызылды.Бағаналар тізбегінің үстінде маңдайша орнатылған. Негізінен ғибадатхана екі қабаттан тұрады, бірінші қабаттамаңдайша бөлігінде ортасында көтерме жол салынған.Ғибадатхананың атын шығаратындай бірнеше ерекшенліктері бар.Оның біріншісіЕскі Мысыр патшалығы тұсында сәулет өнері әдісі жымдасып,жарасым тауып тұрғандай Екіншісі ғибадатхана табиғатпен байланыса жоғары үйлесімділік сәйкестікке қол жеткізуі.Жартысы қия жартастан қашалып, тұрғызылған ғибадатханақашалып тұрғызылған ғибадатхана айналасында әсер қалдырады. Бұл кездесәулетшінің ірі жетістігі.Осынау атақты аңызға айналған ғибадатхана сол дәуірдіңірі сәулетшісі Иртисен жобалап салды.
Мысыр перғауындары осыдан кейін де өз биліктерін Мысыр жеріндетиянақтай түсті .Экономикалық шаруашылық реформалар жүріп, әскери күш шыңда лып, қуатты мемлекетке айналды.Патша биліктері перғауындар Сенсурет Аменхотеп тұсында барынша шыңдайды. Олардың тұсында жазиралы Нубии жері басып алынып өз иеліктерін қаратты.Жаңа жерлерге тұрақтап иелік етуге ірі қорғандар биік те берік тісті мұнараларжәне каналдарсалынды.Фаюмжазығында суландыру жүргізіліп елдің экономикасын біраз өркендеді.Сонымен бірге осы кезеңді сәулет өнері бейнелеу өнері де біраз алға дамыды.Сәулет кешенінің әсіресе патша Аменхотеп ғибадатханасының айрықша атап өтуге болады.Бұл ғимарат айрықша патша бұйрығымен тұрғызылған.
Орта патшалық дәуірі соңынлда перғауындар билігі әлсіреп елде экономикалық құлдырау басталды.Бір жағынан бас көтере бастаған нормахтар билікке таласып, екіншіден азиялық көшпенділер үздіксіз шапқыншылығы екіншіден азиялық қарапайым халықты мезі етіп елдің ішінде көптеген толқулар етек жайды. Әсіресе1700жылдары алдыңғы Азиядан келген гиксос тайпалары жаугершілік соғысы Мысыр патшалығын ойсыратып жіберді.Олар төменгі мысырды жаулап алған өз астанасы аверичсті сонымен қоймай қалған мысырлықтар алым-салым жинап отырды. Үстемдік еткенгиксостар мысырды жүз жылдай билеп төстеді.
Вавилон өнері Шумер,Аккадөнерінен кейін б.э.дейінгі екінші мыңжылдықта осы аймақта әр түрлі мәдени орталықтар пайда болды.Осы тұста Оңтүстік Қосөзен аймағы Вавилонның қол астына қарап бір мемлекет құрады, кезінде тек аудандық кішігірім қалашық болып табылатын Вавилон қалашығы ірі аумақты күшті мемлекеттің астанасы болды. Қала жан-жақты өркендеп дүниенің әр түрлі елдерімен қызу қарым-қатынас орнатты.
Мәдениет пен өнер өркен жайды, бірақ та өкініштісі сол дәуірдегі вавилонның өнер ескерткіштері бізге жетпейді.Олардың болғанын тек қана тарихи шежіре деректерден ғана оқып білеміз.Соған қарамайкейінгі археологиялық қазбалардан кейін біраз өнер көздері аршылып алынды.Соның бірі вавлон қаласының жанындағы көрші мемлекет –қала. Сузакта табылған тас тақтайшада бедермелі шығарма. Онда патша хаммапуридің шамаш құдайдыңалдындатұрған бейнесі қашалған осы бедерлеме бейнелеу әдісінде де шумер мен аккад өнерінің ықпалы тиді. Соған қарамй вавилон өнеріне тән нәрсе сабырлық басымдау оқыс қимыл жоқтың қасы. Керісінше сарай адамдарына тән тәкәппар салтанаттық қалыптасқан.Вавилондық мүсіндерде шумерлік ықпалменжасалғанмен оның өзіне тән нәрсе кескіндеу әдісі. Осындайөзіндік табиғаты бар өнерді махаббат пен сұлулық және құнарлық құдайы иштардың өн бойына байқауға болады. Мұнда мүсін шумерлік иннаны ұқсатып сомдағанмен әиелге тән нәрсе әсем ырғақты дене бітімі бал-бұл жанған жас бетәлпеті өзгеше бір ойнақылықпен өрілген. Сонымен қоса мүсіншінің жетік білімділігі де айқын сезілді.Қосөзен алқабында тағы бір мемлекет хеттер патшалығы өмір сүрді,кіші азияда таулы аймақты жайлаған бұл ел өзіндік ағыммен дербес дамыды. Олардың қаласы оның ішінде астанасы хаттуса биік әрі мықты қорғандармен дамыды. Хеттердің өнері мүсін өнері олардың сәулетінің ықпалымен қақпаларын біте қайнасып ауыр әсер қалдырды. Және тілсіз табиғаттың дүлей үстемдігі сезілді. Соның бір айғағы ескерткіш Хаттус қаласындағы арыситанда қақпа.