Москва Кремлінің ансамблі
14-15 ғасырларда кескіндеме ісінде Мәскеу мектебінің шоқтығы биік болды. 1930 жыл шамасында Мәскеуге Новгородта асқан өнерімен даңқан бөленген Феофан Гректің шақырылуы қаласының көркін одан әрі көркендіре түсті. Ол 14-15 ғасырларда Мәскеудің көркмдік өмірінің юасты тұлғасына айналды.. Феофанның Мәскеуде жасаған туындыалрынан салтанаттылықты өмірге деген құштврлықты айқын аңғаруға болады. Орыс өнерінің ұлы шығармасы деп танылған- Мәскеу Креміліндегі Благовешенск соборының икона тасын жасау Феофан Гректің басшылығымен және кейіннен өнер дүнйесіне аты аңызға йаналған Андрей Рублевтің (1360-1340 жыл шамасы) қатысуымен жүзеге асырылды. Андрей Рублев көзінің тірісіндеаса көрнекті ешбер болғанымен, шынайы даңқа өлгеннен кейін көп жылдар өткен соң ғана бөленді. Оның есесіне бұл талас тудырмайтын дүнйежүізлік даңқ болды. Рублевтің ең таңдаулы шегшінде жете айқындалған шығармасы- қасйетті «Үштік» . суретші византиялық композицияларды ой елегінен өткізе отырып,, басты назарды үш періштенің бейнесіне аударған. Сехзімдері бірдей , оларды ортақ үш періште ебйнелері өздерінің әсерлі көріністерімен, қасиетті пейілдерімен, жан үжректі жарып шыққан мейірімділіктерімен пәк сезімдерімен тартымды. Бұл мәңіглік ажырамас тұңғиық бірлік дүниесі, сондықтанда біз үш шығарманың сюжетін адамға тән бүкіл талпыныстардың итянақты табуы дап қабылдаймыз. Ұлы шебердің осы бір ғажайып туындысының алдында тұрған Леонардо да Винчидің «Кескіндеме- өнер падишасы»деген даналық пікіріңн еріксіз еске аласыз.14-16 ғасырларда ұлы орыс халқының мәдениетінің тарихы басталды. Батыс елдермен қарым –қатынас кеңейіп қалалар гүлденіп ірі мәдени орталыққа айналды. Мәскеудегі кремлді жаңғырту ісі қайтадан қолға алынды. Реалистің өнердің қалыптасуына өнер теоретигі 17 ғ. суретшісі С.Ф.Ушаковтың мерейі үстем болды,ол кісі орыстың портреттік кескіндесмесінің негізін қалаушы болды. 17ғ. бірінші жартысында Константинов Огурцов салған Мәскеу креміліндегі атақты терем сарайы сол кездегі азаматтық қүрылыстың ішіндегі ең ірісі болса ал Никитинкадағы Тройца ішркеуі ізденістен туған сүикімід әшекейліктің сөлі болып саналады. 17ғасырда миниатюра графика гүлдеді, солардың ішінде орыстың зергерлік және қолданбалы өнерінің шоқтығы биік болды. 13-14 ғасырларда орыс мәдениетінің орталығы Новгород қаласы болды.кескіндемелік және сәулетшілік ескерткіштермен өзін ұлы мәртебелі Новгород деп атаған. Мұндағы орыс халқының рухы сіңген өнер дүниелерінің бірі қасиетті София соборы,Юрии монастырының
Георгиев соборы және дүниені табындырған әсемдіктің ұлы ескерткіштерінің қатарына жататын Киев соборыныңтікелей ықпалымен салынған Новгород Софиясы өзіні ғана тән ерекшеліктері бар құдіретті де , сымбатты ғимарат.Новгородтың князьдік ғибадатханаларының ішіндегі ең мәртебелісі Юрий монастырын орта ғасыр дәуірінің даңқты ғимараттарының қатарына әбден жатқызуға болады.
Християн мәдениетінің ажырамас бөлігі икона («бейне» деген мағы.наны білдіретін грек сөзінен шыққан) жасау ісінде дәл Ресейдегідей соншалықтығажайып туындылар жасалып , ғасырлар бойы бүкіл бір халықтың бейнелеу өнерінің сүиікті түрі болған жоқ. Икона сюжеттері діни християндық негізгі құрылды. Ал сол Новгородытқ иконалардың бүгінге дейін сақталғандардың ішінде әлемдік маңызы ғажайып үднйелер ьбар. Солардың бірі шамамен 12 ғасырдың соңында жасалған «Алтын шашты періште». Осы бір таңғажайып естен кетпес бейнеде қаншалық бйік , таза сұлулық бар десеңізші.15 ғасырда Новгородтық өнердің тарихы аяқталды деуге болады, өйткені бұл құбылыс өнердің үздік табыстарының тоқфрауынын бастала бастады. Киев Русінің құлдырауынан кейінгі орыс мәденйетінің дамуындағы жарқын беттердің бірі- орыс мәденйетәнің гүлденген дәуірі 16-17 ғасырлар, яғни мәскеулік кезең мәдениетә болып саналады.
Ежелгі Руське християн дінінң келуіне байланысты шіркеулер мен монастырлар салу, яғни діни құрылыстар кең етек алды. Сондай мәдени ескерткіштердің қатарына 11 ғасыр ортасында Антоний (983-1073) және Фкодосий, Печерскийлер енгізін қалаған Киев-Печерск монастыры , ежелгі тас ғиабдатхана –Киевтің Десятин шіркеуі және т.б.. жатады.
2.Халықтық ағаш сәулет өнері Бір жүйеге келтірілген жазудың енгізілуі орыс мәдениетінің аса үлкен жетістігі болды, өиткені тіл қай мәдениеттің болсын басты элементі болып табылады. Славиян әліппесін жазушылар ағайынды гректер Кирилл (820-869) мен Мифодий (815-885) болды.. дәл осы мәдени бетбұрыс кезеңінде орыс жазуымен әдебиеті өзінің шарықтау кезеңіне жетті. Киев Русінің алғашқы жазба ескерткіштерінің бірі «Орыс шындығы» қарапайым , әрі түсініктік халықтық тілмен жазылса орыс халқының аса үздік әдеби мұрасы «Игор ь жасағы туралы жырдың» тілі де дәуір тынысын жан –жақты бейнеледәі..
Қазіргі орыс, украин және белорус халықтарының мәдениері ежелгі Киев Русі мемлекетінің мәдениеті негізінде қалыптасқ-ан . Шыңғыс славян тайпаларының рухани мәдениеті күні бүгінге дейін ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Рухани мәдениетке халықтың материалдық мәдениеті негізінде
қалыптасады. Ертедегі шығыс славяндар шаруашылығы (егін шаруашылығы, мал және қолөнер ) материалдық мәдениеттің дамуына жол салды. Ежелгі Русь мемлекетінің мәдениеті шығыс славян тайпаларының дәстүрлі мәдениетінің негізінде, оның ішінде туыс оңтүстік және батыс славян тайпаларымен тығыз
байланыста дамып, жетілді. Владимир тұсында Киев Русіндегі аса маңызды оқиға 988 жылы христиан дінін қабылдауы болды. Ежелгі орыс әдебиеті.IX-XII ғасырлар аралығында Киев Русі мемлекетінде ауыз әдебиеті мен жазба әдебиет қатар дамыды. Киев Русінің әдеби мұрасы-«Игорь жорығы туралы жыр» 1185 жылы жазылған. Шығарма әрбір тарихи кезеңде толықтырылып , өңделіп отырған.Бұл шығармада қыпшақ ханы Қонжық пен кінәз Игорь арасындағы соғыс баяндалды.
Сәулет өнері. Орыс халқы христиан дінін қабылдағаннан кейін, басқа славян халықтарындағы сияқты сәулет өнері де дамыды. Мәселен, Византияның дәстүрлі сәулет өнері негізінде салынған Успен соборы, Спас –Преображенский монастыры, София соборы
т.б Орыс, украин және белорус жерінде салынған барлық православие шіркеулері бір-біріне ұқсас болып келеді. Орыс мемлекетіндегі сәулет өнерінің өзіндік ерекшеліктері болады. Ішкі сурет өнері, оның бояуының құрамы өзіндік сипатымен танылады, сәулет өнерінен христиан, православие ағымына тән белгілері байқалады. Ресей мәдениеті – адамзат баласына баға жетпес мол мәдени мұралар қалдырған дүниежүзілік мәдениеттің ажырамас бөлігі. Ресей мәдениеті — өзіндік ерекшеліктері бар қайталанбайтын мәдениет, ендеше оның әлемдік мәдениет қазынасына қосқан үлесіне де баға жетпейді. Орыс мәдениетінің қалыптасу ерекшеліктері негізінен төмендегі факторларға тығыз байланысты болды. Олар : көптеген этикалық топтар мен халықтар мекендеген орасан зор территорияны игеру:
3.Шіркеулер. Сәулет өнері .XI ғасырда Батыс Еурапады үлкен құрлыс басталды. Баиыған шіркеулер сансыз діндарларды сыиғызу үшін храмдарды ұлғаитты. Қарапайым ағашпен жабылған жайдақ төбелерін тас күмбездермен алмастырды. Оны қалың қабырғалар ғана көтере алатын еді. Сол уақыттағы құрылысшылар Ежелгі Римнің сәулет өнерінен көп үлгі алды, сондықтанда XI-XII ғасырлардағы ғимараттарды роман (латын сөзі «Рома»-Рим) ғимараттары деп атайды.
Роман храмы қабырғасы тегіс, биік мұнаралы, алып ғимараттар еді. Күмбездерінде, терезелерінде, храмның кіре берісінде доға тәрізді аркалар қайталанып отырады. Роман храмдары өзінің сұстылығымен және күрделілігімен қамал тәрізденіп , католик шіркеуінің құдіретіне сенім туғызуға тиіс болды. Олар үйсіз –күйсіз, қашқан –пысқан халыққа баспана қызметін де атқарды. XII ғасырдың аяғынан бастап мырзалардың өктемдігінен құттылған қала тұрғындары сауда үйлерін, ратушалар , соборлар, ауруханалар, қонақ үйлерін сала бастады. XII-XV ғасырлардағы құрылыстар готикалық деген ат алды. Құрлысшы шеберлігінің одан әрі өсе түсуі ауыр доға тәріздес күнбездерді неғұрлым жеңіл, шошақ күмбезбен алмастыруға мүмкіндік берді. Енді қалың қабырғаның керегі болмай қалды. Қара көлеңке роман храмынан өзгешілігі –готикалық соборлар үлкен терезелерімен жарқырап көрінеді. Қайталанып келетін аркалары, сәнді құрама күмбездері, тіреулермен безендірілген биік мұнаралары-осылардың бәрі аспанмен тілдескендей, әсер беретін.Ең үлкен готткалық мұнараларының биіктігі 150 метрге жетіп, Египет пирамидаларынан да асып түсті.Сәнді, аса үлкен собордың ішінде ділдарлар құдіретті Құдай алдында өздерін дәрменсіз және мүсәпір сезінуге, өздерінің бүкіл ойын , сезімін соған арнауға тиіс болды.Сонымен бірге, келушілер собордың сәулеттілігі мен әсемдігін сүйсіне тамашалады. Собор ұзақ уақыт бойы қалалардағы бірден-бір үлкен ғимарат болды. Онда тек шіркеу жоралғылары ғана емес, сонымен қатар қала халқының жиналыстары өткізілді.Діни тақырыптағы театр ойындары көрсетілді, мұнда профессорлар дәріс оқыды, мемлекеттер арасындағы кеіссөздер жүргізілді.
Орта ғасырлық ғимараттар қазірдің өзінде де оны жасаушы шеберлер ой-қиялдарының шексіздігімен сүйсіндіреді. Готикалық соборларды салуға көптеген адам, тіпті сәулетшілердің, тас қалаушылардың, ағаш шеберлерінің, әйнекшілердің бүтіндей ұрпағы қатынасты.
Мүсін өнері. Орта ғасырлардағы мүсін өнері сәулет өнерімен тығыз байланысты боды. Соборлар құдайларды, епископтарды, корольдерді беинелейтін жүздеген, тіпті мыңдаған бедерлермен және мүсіндермен безендірілді.