Хром, молибден, вольфрам.
Сыртқы электрон қабаттары
Сr 3d5 4S1
MO 4d55S1 Сыртқы қабатында
W 5d4 6S2 6 электроннан
+1 — +6 т.д. қосылыстарда көрсетеді.
Хром. Табиғатта0,02%
Ғе (СrO2)2 хромит
Күміс түсті күлгін металл. tб═18900 Сd═7,19 г/см3
Химиялық активтігі аз
1). Қалыпты жағдайда металл еместерден жалғыз фтормен әрекеттеседі.
Азот және концентрленген H2SO4 – те қорғаныс оксид пленкасы пайда болуы нәтижесінде пассивтеледі.
НСl және сұйық H2SO4 – те ериді.
Сr +2 НСl═CrCl2+H2
4Cr +12 НСl +O2═4Cr Cl3 +4H2 +2 H2O
-3e
Cr0Cr3+34
O2-2 -4e
2O-2 43
Хром төмендегі оксидтер және гидроксидтерді пайда етеді.
Cr O және Cr (ОН)2Cr2О3 және Cr (ОН)3
Cr О3 және Н2CrО4
Cr О және Cr(ОН)2 негіздік қасиетті көрсетеді.
Cr О + Н2SО4 = Cr SО4+ Н2О
Cr2О3 және Cr (ОН)3 амфотер қасиетке ие.
Cr2О3 + 6NaOH +3 Н2О = 2Na3[Сr(ОН)6]
Cr 2O3 +2KOH = 2K Cr O2 + H2 O балкытканда
Cr 2O3 + 6HCl = 2 CrCl 3 +3 H2 O
2 Cr(ОН)3 + 3Н2 SO4 = Cr 2 (SO4)3 + 6 H2 O
CrCl 3 – фиолет тус, Cr F3 – жасыл, Cr(NО3)3 . 9 H2 O – пурпур.
Ерітінділері – фиолет немесе жасыл фиолет тусте комплекс ион [Cr (H2 O)6]3+ пайда болу есебіне.
Хром оксиді — Cr 2O3
2Cr(ОН)3 t- pа————— Cr 2O3 + H2 O
(NH4)2 Cr 2O7 куйдіру Cr 2O3 + N2 + 4 H2 O
Cr(ОН)3 – алынуы
CrCl 3 + 3 KOH = Cr(ОН)3 + 3KCl
Cr O3 – кышкылдык оксид.
K 2Cr2 O7 + Н2 SO4 = 2 Cr O3 + K2 SO4 + H2 O
Хром гидроксидітері екі кышкыл — Н2 Cr O4 — хром жане дихром кышкылы Н2Cr 2O7 саналады. Екеуіде жалгыз сулы ерітінділерде гана туракты.
Хром мысалында корінгендей металлдын т.д. осуіне байланысты кышкылдык касиеті кобейіп негіздік ( тотык жане гидроксидтерінде) касиеті азаяды.
K 2Cr O4 – хромат калия
K 2Cr2 O7 – дихромат ( бихромат) калия
Cr O3 + 2Na OH = Na 2Cr O4 + H2 O
K 2Cr2 O7 + Н2 SO4 = Na 2 Cr2 O7 + Na 2 SO4 + H2 O
Na 2 Cr2 O7 + 2Na OH = 2Na 2Cr O4 + H2 O
2 Cr O42- + 2H+Cr2 O72- + H2 O
Cr2 O7 2- + 2OH2 Cr O42-+ H2 O
Кышкылды ерітінділерде- бихромат басым, ал негіздік ерітінділерде – хроматтар басым.
Хром косылыстары ушін тотыгу – тотыксыздану реакциялары характерлі. Хром (ІІ) косылыстары – кушті тотыксыздандыргыштар. Хром (ІІІ) – те солай :
4 CrCl 2 + О2 +4НСІ = 4 CrCl 3 + 2 H2 O
5 Cr2 (SO4)3 + 6КMnO4 + 11 H2 O = 3 K 2Cr2 O7 + 2 H2 Cr2 O7 + 6Mn SO4 + 9 H2 SO4
Хромат жане бихроматтар кушті тотыктырушылар. Олар әсіресе қышқылдық жағдайда тотықтырушы қасиетті күшті көрсетеді.
3 Na 2 SO3 + K 2Cr2 O7 + 4 H2 SO4 =3 Na 2 SO4 + Cr2 (SO4)3 + K2 SO4 + 4 H2 O
Хромды алу:
- Хромды темір + сода + ауа -à Na 2 Cr O4
- Na 2 Cr O4 + қышқыл à Na 2 Cr2 O7
- Na 2 Cr2 O7+ 3С = Na 2O + Cr2 O3 + 3CO
- Cr2 O3 + 2Al = 2Cr + Al2 O 3
2 Cr2 O3 + 3Si = 4Cr + 3Si O2
Хром қолданылуы:
Өндірісте тотықпайтын болат алуда, металлдар жүзін қаптап хромдауда, K 2Cr2 O7,Na 2 Cr2 O7, (NH4)2 Cr 2O7 терілерді аштау үшін күкірт алуда, краска, қопарылғыш заттар алуда қолданылады. Хромды араласпа ыдыстар жуу үшін қолданылады.
KCr(SO4)2 . 12 H2 O . Хром калиилі квасцы және хром (ІІІ) сульфат Cr2 (SO4)3 . 18 H2 O маталарды бояуда протрава, теріні аштау және керамиканы бояуда қолданылады.
Майлы бояуларды алудаCr қосылыстары қолданылады. Pb CrO4 (сары крон) Sr CrO4— (стронциан сарысы).
Молибден және вольфрам.
Сирек, табиғатта тарқалуы 3. 10-4 және 1. 10-4 %. Маңызды минералдары – молибденит MOS2, шеелит CaWO4, Вольфрамит (Fe. Mn). WO4.
t б Mo = 2660 0C.t б W = 3387 0C.
Металлдардан ең балқу температурасы жоғары вольфрам. Хромға қарағанда химиялық активтігі төменірек. Металл еместермен қатты қыздырғанда әрекеттеседі. HCl. HNO3. H2 SO4. де ерімейді. Азот және фтор сутекті қосылыстарда ғана ериді.
W + 6HNO3 + 8HF = H2[WF 8] + 6NO2+ 6H2O
+6 т.д. көрсететін қосылыстары тұрақты MoO3 және WO3 оксидтері қышқылдық қасиеттер көрсетеді.
MoO3+ 2 Na OH = Na2 MoO4+ H2O
WO3 + 2NH4OH = (NH4)2 WO4 + H2O
H2 MoO4 – ақ қиын еритін қышқыл
H2 WO4 – сары қиын еритін қышқыл
Қолданылуы:
Молибден және вольфрам болаттарды легирлеу үшін қолданылады. Қышқылға шыдамды материал алу үшін молибденді шойынға да қосады. Вольфрам W ыстыққа шыдамды балқытпа алу үшін. Вольфрам карбиді WC қырқатын инструмент алу үшін.
Моибден аммонии – микротыңайтқыш компоненті есебінде. MoO3 және WO3 керамика және эмаль алуда.
Вольфрамды бронзалар – NaхWO3 қосылыстары немесе Кх WO3 жарым өткізгіш материал есебінде.