Шынықтыру деп организмнің күрт температураның өзгерістеріне басқа метеорологиялық жағдайларға қарай оның тұрақтылығының артуын , ауру сырқаттарға төзімділігін тәрбиелейтін және денсаулығын күш – қуаты мен психологиялық дамуын қалытастыратын құрама шараларды айтады.
Шынықтырудың физиологиялық механизмі бейімделіс іспетті, гомеотоздың тұрақтылығы, жүйкелік және гуморольдық реттелудің жалпы төзімділіктің артуы арқылы жүзеге асырылады. Шнықтыру суыққа, ыстыққа атмосфералық қысым төмендеуіне дағдыландыру нәтижесінде пайда болады.
Шнықтырудың ең басты принципі – тітіркендірудің күшін біртіндеп сақтықпен ұлғайту.
Шынықтырудың әрбір адам үшін жеке түрде, яғни организмнің күш-қуаты мен жай күйін ескере отырып , белсенді және сапалы түрде етіп жүргізу керек.
Қимыл белсенділігі айқас бейімделісті дамытады. Ол әр түрлі түрткілердің әсеріне икемделу әсерленіс арқылы гомеостазды тұрақты сақтайды. Жаттығулар нәтижесінде организм суыққа, жүктемелерге жоғары төзімділікке иемденеді. Мұны бейарнамалы немесе айқас бейімделіс дейді. Стресс түрткілер әсер еткенде тектік аппарат биоэнергетикалық процестерді күшейтеді.
Тұлғалық жаттығулар организмнің әрекеттік қосалқы мүмкіндіктерін көтереді.. Физиологиялық қосалықы пәрмен эволюция барысында қалыптасқан ағзалар немесе жүйелердің іс-әрекеттік қарқынын бірнеше рет өсіре алатын қабілеті. Мұны жұптасқан – викарлық ағзалардың (бүйрек, талдағыштар т.с.с.) өтеміс қызметінің басқа іс — әрекеттерді жоғары деңгейде өте алатын мүмкіндігінен байқауға болады. Мәселен спортшылар оттегінің мөлшері 16 пайызға дейін азайған, көмірқышқыл газы 2-3 пайызға дейін көбейген жағдайда жұмыскерлік қабілетін ұзақ уақыт сақтай алады.
- Жаттығулар иммунитет жұмысын жақсартады. Дене жаттығуларымен жүйелі айналысу гумаролдық және жасушалық иммундық қорғаныш қасиетін өсіреді, антиген , антитән әсерленісін күшейтеді.
- Қимыл жаттығулары денсаулықты шыңдайтын дене шынықтырудың негізгі құралы болып саналады. Олар табиғи түрткілермен ( ауа, су, күге шарпылу) жан дүниесі жаттығуларымен бірге қолданған жағдайда өте нәтижелі болады.
Қозғалыстың жүйке ет жүйесіне әсері ерекше болады.. Қимыл кезінде зат алмасу, қанайналымы жақсарады. Сондықтан бұлшықеттердің физикалық, химиялық қасиеттері өзгеріп, олардың өнімділігін қамтамасыз етеді. ЖҮйелі қозғалыс белсенділігі бұлшықеттердің гипертрофиясын (әсерінәрлену) тудырады. Олардыңм құрамында актин-миозин, миоглобин , гликоген т.б көбейеді. Тұрақты қозғалыстардан қантамырлары мен жүйке талшықтарының терең ұштары өзгеріске ұшырайды. Сөйтіп тірек-қимыл жүйесінің құрылысы өсіп қалыптасады.Олардың қызметі сенімді, өте үйлесімді және үнемді түрде жүзеге асады.Қимыл- қозғалыс белсенділігін сауатты ғылыми тұрғыда жүргізу дене бітісін өсу және даму үрдістерін, әсіресе жас өспірім кезеңінде дұрыс қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Дене қозғалыстары адамның рухани күйін дамутуда ерекше орын алатыннын көне шығыс медицина саласында ертеден белгілі (иога, ци-гун у-шу т/б) Сондай – ақ оны “тән саулығы- жан саулығы ” дейтіні дәлелдейді.
Қимыл белсенділігі реттеуші жүйелердің қызметіне әсер етеді. И.П. Павловтың айтуынша, қимыл қозғалыс адамға “бұлшық ет қуанышын береді.” Қимыл кезінде ОЖЖ-нің өңдейтін ақпарат көлемі өседі оның барлық құрылымдарының қызметі артады, қозу мен тежелу үрдістері белсендіріледі және теңестріледі.Қозғалыс зерде, ұластыру, нұрлану, шығармашылақ үрдістерін күшейтеді.
Ми қыртысына шеттен келетін серпіністер гипоталамус- гипофиз жүйесін белсендіреді. Сөйтіп барлық сөлініс бездерінің қызметі кірістіріледі. Ол қозғалыс кезінде вегетативтік жабдықтау ағзалардың қызметіне оңтайлы жағдай жасайды. Мәселен жүгіру немесе басқа белсенді қозғалыс кезінде қанға гармондар, эндорфиндер жиналады. Олар абыржу, үрей, ауырсыну және ашығу сезімдерін азайтады.
Оргнанизмнің қосалқы мүмкіндіктері өсіп оның тіршіліктік сергуі артады.
Адамның стресс түрткілеріне төзімділігі, тұлғалық және психикалық жұмыскерлігі, шыдамдылығы қалыптасады.