Топырақ тау жыныстары және топырақтың төменгі қабаттары эдафикалық фактор түсінігін береді. Өсімдіктер үшін эдафикалық факторлар 1. өсімдіктерді өзіне біріктіру, Өсімдіктер үшін қоректік заттар қоры есептелінеді. Жер жүзіндегі кейбір өсімдіктер тобы (балдырлар, паразит өсімдіктер және кейбір эпифила эфипиттер) деп басқа барлық өсімдіктер топырақтан субстрат және қоректік заттар қоры есебінде пайдаланады. Топырақтың химиялық және физикалық ерекшеліктері өсімдік өміріне үлкен єсер етеді.
Топырақтың химиялық ерекшеліктері – топырақ реакциясы топырақтың тұз режимі, шірінділер көлемі т.б. физикалық ерекшеліктері – топырақтың су режимі, ыстықөтың ауа режимі, топырақтың механикалық құрамы, реңі т.б. белгілерімен белгіленеді. Топырақта барлық биохимиялық, микробиологиялық процесстердің нормал өтуі, өсімдік тамырының нормал өсуі және дамуында топырақ реакциясының маңызды ролі бар. Топырақтың қышқылды және сілтілі орта болуы топырақтағы қышқыл немесе сілтінің сулы ерітіндісінде еркін сутегі ионы “Н” және гидроксил “ОН” иондарының барлығына байланысты.
Таза суда сутегі ионы Н= 1тең. Соның үшін рн-7 нейтрал орта
107
есептелінеді рн >7 болса, топырақ қышқыл екендігі және рн >7 болса, сілтілі екендігінен дерек береді.
Жер шарындағы барлық өімдіктер топырақтың реакциясына қарап бірнеше топтарға бөлінеді.
- индеферент (нейтрал) түрлер.Бұл түрдегі өсімдіктер үшін топырақ реакциясының қышқыл немесе сілтілі болуының маңызы жоқ мыс: ландыш, бетегелер.
- Нейтрал орталы топырақта және басқа топырақта кездесетін өсімдіктер.
Қышқыл топырақта жақсы өспейтін өімдіктер земляника, герань т.б өсімдіктер.
- Қышқылды топырақта жақсы өсетін өсімдіктер – геринка, брусника,
голубика өсімдіктері.
- Сілтілі (кальцийлі) ортада жақсы өсетін – дуб, пихта,астра — өсімдіктер
(кальцефилдер).
- Сілтілі ортада жақсы өспейтін (кальцефоб) өсімдіктер мысалы : сфагнум
мохтары. Көпшілік өсімдіктер топырақта түрлі тұздарды сезуші
болады. Тұзды ортада өсуге шыдай алатын өсімдіктер галофит
өсімдіктер деп аталады.
Теңіз жағалауы, жер шарының шөл, шөлейт зоналарының топырақтары біраз тұзданған болып, түрлі тұздар болады. Мұндай топырақтардың сорлану дєрежесіне қарап, олар сор және шала сорланған болып екі группаға бөлінеді.
Сор (тұзды) топырақты жерлерде тұздану топырақтың бетінде басталады. Мұндай топырақтарда суда тез еритін Na, Ca, Mq тұздарының хлорлы, күкіртті бірікпелері көбірек кездеседі.
Шала сорланған топырақтарда тұздалу топырақтың, яғни жердің терең қабаттарында басталады. Мұндай топырақтар негізінен натрийлі және гипсті тұздар болады. Сорланған топырақтарда өсетін галофит өсімдіктерде жасуша шіресінің концентрациясы жоғары болып, осмостың қысымы жоғары болып, тамырдың топырақтағы ерітіндіні сору ерекшеліктері күшті дамыған.