Тиын кіші бойлы болып сыркөрінісінен өте назар аударатын жануар. Бойы 21-24 см денесі өте әрекетшен. Ұзын мамық құйрығы бар құлағы кіші болып қылшықтары арасынан үлпілдеп көрінбей тұрады. Тері түсі өзгеріп тұрады жазда сорғыш және қараңтыр қыста сырғыш құйрығынын түсі өзгермейді. Жылына 2рет түлейді. Түлеуімен басқа жануар ерекшеленеді. Көктемде түлегенде март айларында басынан бастап құйрығына қарай түлей бастайды.
Ал ноябрь айларында құйрығынан басына қарай түлейді. Құйрығы 1рет түлейді. Тиын нағыз орманда жасайтын жануарлар. Ол Еуропа Сібірлерде қалын ормандарда кең тараған. Себебі олар ағаштан ағашқа секіріп өтеді. Оның денесі ұзыншақ аяқтары ұзын,бармақтарында өткір тырнақтары болады.Соның үшін ол жіңішке бұтақтарға шыға алады.Оның құйрығы секіргенде порашют ролін атқарады.Кейде жерге де түсіп жылдам жүгіре алады.Ол күндіз тіршілік етеді. Күшті суық борандарда індерінен шықпай жатады.Ағаш қуысында кейде ағаш бүтақтарын құрайды. Індері жылы болады. Олар екі үш рет жылыны балалайды.Алғашқы балалауы март апрель айына дұрыс келеді. Тиын 5-10ға дейін бала қояды.Жылына орташа 20 бала өсіреді.Соның үшін олар тез тез орын ауыстырып тұрады.Тиындар суда жақсы жүзеді.Жүзгенде құйрығын көтеріп алады.Бірақта құйрығы суға малынса суға батып кетеді.Тиындар түрлі өсімдіктермен қоректенеді.Ең жақсы хвоный жаңғақтар сондайақ өсімдіктің жас бүршіктерін де қоректенеді өсімдіктің жемісін жейді.
Тиын кемірушілердің ішіндегі ең өндірісте бағанысы.
Кеңес өкіметі кезінде милондап тиындар терісі дайындаған. Тиын Орта Азияға кейінгі жылдары алып келінді. Қазіргі уақытта Жоңғар, Алатау, Тяньшальдтрда олардың саны өндіріске дейін жетті. Орта Азияда тиындар жақсы жасап көбейіп, қоректік зат түрінде өзгертті. Семей облыстарындашырша ағаштары көп болғандықтан жануарлар олардың тұқымын жеуге өтті. Сондай-ақ жас бүршіктерін жай бастайды.
Олар біздің жағдайымызда 2рет 3-4 балалайды. Тиындар үлкен миырацилланушы жануарлар болғандықтан жай тиын 42 түр ұсті кездеседі. Орта Азияға алып келген түрлі телеутка деп атап ол обь, ертіс аудандарына таралады. Қазіргі уақыттаосы аудандарда өте қалың түсі ашық сұрғылт түр үсті пайда болады.
Кіші суслик(Саршұнақ).
Бұл орта Азия Саршұнақтары ішінде ең кішісі есебі бойынша бойы 24см- құйрығы 5см. Түсі сұрғылт сары маусымға қарай кем өзгереді. Бұл қазақстанда кең таралған. Балқа ш, Үстірт, Бетпақ дала, Сырдария т.б. жерлерде жасайды. Олар оның топырағы қатты жерлерде ін құрады. Олардың қоректернуі үшін мауызды емес.Олар ін құрып жасайді. Індері өздеріне жараса ерекше болады.Олар інінің есігін 1қылып 5-6бөлеке бөледі. Қыс ұйқыға кеткенде інінің ауызын жабады. Ұйқыдан оянғанда жатқан жерінен тікелей ауыз ашады. Бұл тесіктері олардың жасарынды үшін қызімет етеді. Көктемде басқа ін құрайды. Қысқы ұйқыға Октябірде кетеді. Олар 4-14 ке дейін бала қойяды.Орт 6-ғ бала өсіреді. Жас саршұнақтар ішінен шыққ соң, бөлініп шығып басқа ін құрады. Індерің жақын құрады соның ішін оларды калокка құрып жасайды деумізге болады. Олар шөл өсімдіктерінің барлық түрін сондайақ бидай жүргізіледі де жейді. Өндірісте олардың терілерінен пайдаланамыз.
Сары сарышұнақ
Бұның бойы 40см –ге барады. Соның ішінде құйрығы 12см терісі құм түстес. Оның құрсағында жүні болмайды. Қысқа жүндері мамық ұзын болады.Сарышұнақ Азияда Қазақстанның барлық жерлерінде кездеседі. Арал бойларында тоқтаған құмдарда жасайды.
Құм көктем айларында түрлі шөптесін өсімдіктеріден қоршалады. Олар майлы айларындақұрғап кетеді. Соның үшін февральда шығып бұл өсімдіктердің ққұрғанша балапандары түлеп және өздеріне қысқа көктеп май жинайды. Олардың басқа сары шұнақтары ерекшелігі 9ай қыстайды. Бұлар игерілген ауданандардан тез де жоылып кетеді.
Дикарбз (құбыжық). Түрі эхидна
Эхидна Орта Азияда жануарларының ішінде өте айрықша болады. Оның терісі өткір инелер қоршаған.бұл инелер өзгерген қылшықтар есептеледі. Инелері жуан және өте қатты болып ұзындығы 30см-ге дейін барады. Жуандығы қаламдай. Олардың құйрығында инелері келте болып сілкінгенде ерекше дыбыс береді. Олардың алдынғы ұзын болады артқы аяқтары арасында көрінбейді инелері екі түсті болады. Ақ, қара реттесіп келеді. Бойы90-70см, салмағы 15кг . Бұл жануарлар Каспи бойлары Арал теңізінің айнласыда таралған таулы аудандарда 2000м төмен өмір сүреді. Олардың төменгі жақтарында өзен көл бойында ін құрады. Індерінен асқа жануарлардан ерекшелігі Арка тәрізді індері ауыздығы арка 40-50см санымен барсың түлкі індерінең ерекшеленді. Ішінде 1км кеңдікте 50-80см ұзындықта жол тикөру болады. Олар төсенбейді олардың індері алдында іс қалдырады. Олардың жүрген жолдарында көбінесе инелері түсілп жаттады. Көктем айларындасамкалары2-4ке дейін балалайды. Балапаның ұзақ алып жүреді. Түнде көбірек қөректенуге шығады. өте жай жүреді. Жүргенде жаяу жүргенментеу. Ол жауларынан жақсы қорғанады. Оның инелерін тез жарақатайды. Олар ауыл шаруашылық өңіміні зиян келтіреді. Оларда қоректерінде жиі інінде ұстайды олардың еттрінен пайдаланды. Еттрі өте майлы болады.
Тиын кіші бойлы болып сыркөрінісінен өте назар аударатын жануар. Бойы 21-24 см денесі өте әрекетшен. Ұзын мамық құйрығы бар құлағы кіші болып қылшықтары арасынан үлпілдеп көрінбей тұрады. Тері түсі өзгеріп тұрады жазда сорғыш және қараңтыр қыста сырғыш құйрығынын түсі өзгермейді. Жылына 2рет түлейді. Түлеуімен басқа жануар ерекшеленеді. Көктемде түлегенде март айларында басынан бастап құйрығына қарай түлей бастайды. Ал ноябрь айларында құйрығынан басына қарай түлейді. Құйрығы 1рет түлейді. Тиын нағыз орманда жасайтын жануарлар. Ол Еуропа Сібірлерде қалын ормандарда кең тараған. Себебі олар ағаштан ағашқа секіріп өтеді. Оның денесі ұзыншақ аяқтары ұзын,бармақтарында өткір тырнақтары болады.Соның үшін ол жіңішке бұтақтарға шыға алады.Оның құйрығы секіргенде порашют ролін атқарады.Кейде жерге де түсіп жылдам жүгіре алады.Ол күндіз тіршілік етеді. Күшті суық борандарда індерінен шықпай жатады.Ағаш қуысында кейде ағаш бүтақтарын құрайды. Індері жылы болады. Олар екі үш рет жылыны балалайды.Алғашқы балалауы март апрель айына дұрыс келеді. Тиын 5-10ға дейін бала қояды.Жылына орташа 20 бала өсіреді.Соның үшін олар тез тез орын ауыстырып тұрады.Тиындар суда жақсы жүзеді.Жүзгенде құйрығын көтеріп алады.Бірақта құйрығы суға малынса суға батып кетеді.
Тиындар түрлі өсімдіктермен қоректенеді.Ең жақсы хвоный жаңғақтар сондайақ өсімдіктің жас бүршіктерін де қоректенеді өсімдіктің жемісін жейді.Тиын кемірушілердің ішіндегі ең өндірісте бағанысы. Кеңес өкіметі кезінде милондап тиындар терісі дайындаған. Тиын Орта Азияға кейінгі жылдары алып келінді. Қазіргі уақытта Жоңғар, Алатау, Тяньшальдтрда олардың саны өндіріске дейін жетті. Орта Азияда тиындар жақсы жасап көбейіп, қоректік зат түрінде өзгертті.
Семей облыстарындашырша ағаштары көп болғандықтан жануарлар олардың тұқымын жеуге өтті. Сондай-ақ жас бүршіктерін жай бастайды. Олар біздің жағдайымызда 2рет 3-4 балалайды. Тиындар үлкен миырацилланушы жануарлар болғандықтан жай тиын 42 түр ұсті кездеседі. Орта Азияға алып келген түрлі телеутка деп атап ол обь, ертіс аудандарына таралады. Қазіргі уақыттаосы аудандарда өте қалың түсі ашық сұрғылт түр үсті пайда болады.
