Өсімдіктер жасушаларының осматикалық қасиеттері.Осмотикалық қысым ерітіндінің осмотиқалық қысымы осы жүйеге судың кіруін тоқтату үшін жұмсалған қысымға тең ерітінділердің осмотикалық қысымы олардың концентрациаларына байланысты болып газдар үшін қабылданған Байл –Маротты заңына бағынады осмотикалық қысым ерітіндінің моляр концентрациясына дұрыс пропорцианал сонымен бірге ол температураға да байланысты болып температура артса ол да артады. Ерітінділердің осмотикалық қысымы Клейперон формуласы бойынша анықталады
P=RTCi
P- осмотикалық қысым
R- газдың тұрақтылығы
T-абсалют температура
C- мольяр концентирация
i- Изотондық коэффицент электролит еместерге 1ге, электролиттерде 1,5 ға тең болады жалпы жүйелерде де осмотикалық қысымы болуы мүмкін бүны стакандағы ерітіндіге жартылай өткізуші қойылғанда көруге болады.
1877 жылы Преффер жасанды жартылай өткізгіш жасады. Ол цилиндр ішіндегі СuSO4 ерітіндісіне сары қан ерітіндісін түсірген. Онда цилиндр ішінде ерітінділер реакцияға кіріп перде пайда еткен.
5CuSO4+K4[Fe(CN)6]→2K2SO4+Cu2[Fe (CN)6]
бұл жерде жасанды перде пайда болады, зерттеулер бойынша бұл жасанды перде өсімдіктер жасушасындағы жартылай өткізгіштеге сәйкес келеді.
Демек өсімдік жасушаларында осындай құбылыстар болады. Жасуша қабығы су және еріген заттарды өткізіп түрады. Протоплазмадағы плазмолемма және тонопласттар суда еріген заттарды таңдап өткізу қасиетіне ие соның үшін еріген заттар жасуша шырынына түрлі жылдамдықта өтеді. Өсімдік жасушалардағы осматикалық қысым олардың топырақтағы суды меңгеру және ұстап тұру қабілетілігін белгілеп береді. Өсімдіктерде осмотикалық қысым О,1 ден 20 атм.ға дейін болады. Балдырларда ол О,1 атм болса, сары төзімді Өсімдіктерде 20 атм ға тең болады. Галафиттерде 1 литр жасуша шырында 67,23 гр ға дейін тұз болады.
Тургор және плазмалы
Өсімдік жасушасының пектоцеллюлоза қабығы су және оның ішіндегі еріген заттарды жақсы өткізуі Плазмалемма және тонатласты жартылай өткізуші есептеліп суды жақсы өткізгенмен ондағы ерітінділерді жақсы өткізбейді. Егер жасуша тұзды суға түсірілсе, жасуша шырынының осмотикалық қысымы жоғары болғаны үшін жасуша суды тартып ала бастайды . Вакуоланың көлемі артады ,цитоплазма жасуша қабығына сығылады нәтижеде жасуша қабығының ішкі қысымы артады ол керіледі . Бұл жағдай тургор деп аталады. Жасушаның қабығының керілуіне алып келуші ішкі күш тургор қысымы деп (Т) мен белгілейді. Осы керілу бүкіл өсімдік денесін тік тұру қабілетін белгілейді. Бір жасуша күшті концентрациясы (ас тұзы) ерітіндісіне түсірілгенде оның ішіндлегі су сыртқа шыға бастайды, оның көлемі кішірейе барады. Цитоплазма кішірейіп клетка қабығынан ажырайды. Бұндай жағдай плозмолиз деп аталады. Плозмолиз жағдайдағы жасушалар таза суға салынса ол суды сорып және тургор жағдайына қайтады. Бұл жағдай депомолиз дейді. Плозмолиз екі түрде болады: 1. Батық плозмолиз 2. дөңес плазмализ .
Өсімдіктерде плазмолиз тургор жағдайы физологиялық құбылыстардың қалыпты өтуіне алып келеді. Оның үшін өсімдік жасуша шырынындағы осмотикалық қысымы жапырақ ерітінісіндегі осмотикалық қысымнан үлкен болуы қажет.
Жасушаның сору күші.
Сырт ортадан жасушаларға судың кіруі оның каллоид және осмотикалық қасиеттерінен келіп шығады. Құрғақ тұқым топырақтан суды сорып ісінеді. Көлемі ұлғаяды.Тұқым ішіндегі заттар қоры ақуыз және крахмал ісінуі үшін топырақтан суды күшті қысыммен (юооатм) сорады. Нәтижеде тұқым қабығы жарылады.Кейін тамыр тағы басқа эмбрионал бөлшектердің пайда болуы нәтижесінде жасушалар пайда бола бастайды.Осы кезден бастап суды соруда осмотикалық қысым негізгі күш болып есептеледі.
Жасушаға судың кіру күші оның сору күші деп жүргізіліп, ол жасушаның осмотикалық күшіне дұрыс пропорционал болады.
S-P-T
S- жасуша сору күші.
Р-осмотикалық қысым.
Т- тургор қысым.
Плазмолиз жағдайда сору күші осмотикалық қысым сору күшіне тең болады. Соның үшін тургор жағдайда О ге тең болады. Т-О. Кейбір жағдайда сору күші осмотикалық қысымнан үлкен
болады. S Р мұнда плозмолиз күзетілмейді.Цитоплазма қабықтан ажырамайды. Протопласт көлемі кішірейеді. Жасушалар сыртынан толықды иірімдер пайда болады. Бұл жағдай циторриоз деп жүргізілмейді.