ХХ ғасырдың 20-шы – 30-шы жж. екінші жартысы КСРО-да кең масштабты жаңғырту процестерінің уақыты болды. Өзгерістер мемлекет тірлігінің барлық салаларына әсер етті. Тұтастыққа қол жеткізу үшін жаңа әкімшілік-территориялық бөлу жүзеге асырылды. 20-шы жылдардың соңы мен ХХ ғасырдың 30-шы жылдары аралығында Орталық Қазақстанда әкімшілік-территориялық құрылым бірнеше рет өзгерді. Осылайша 1926 жылғы санақ кезінде Қазақстанды әкімшілік-территориялық бөлу бес буын (бес деңгей) бойынша жүргізілді: орталық, губерния, уез, болыс, ауыл.
Жаңа әкімшілік-территориялық құрылым жасау Қазақстанда 1927 жылдың соңында басталды да, процесс кезінде шаруашылық және табиғи жағдайлардың аз зерттелуімен, қалалар мен ауылдардың территория бойынша шашыраңқы орналасуымен күрделенді. 1928 жылы Қазақстанның жаңа құрылымы бекітілді – ол аймақтық деп аталды. Міне, осы аймақтардың аудандарының негізінде қазір біз Орталық Қазақстан немесе Қарағанды облысы деп атап жүрген территория қалыптасты [1, 91-б.].
1932 жылы Қазақстанда жаңа әкімшілік-территориялық бөліну – облыстық құрылымға көшу болды. 6 облыс құрылды, оның ішінде Қарағанды облысы да бар, оның орталығы Петропавл қаласында болды. 1936 жылы Қарағанды облысынан Солтүстік Қазақстан облысы бөлінді. Қарқаралы аймағы таратылып, оның аудандары ауылдық кеңестер ретінде Қарағанды облысының құрамына кірді.
Осылайша, жаңа қарапайым әрі қолайлы әкімшілік жүйе орталықтандырылған территориялық әкімшілікке қаңқа болды. Әкімшілік-территориялық реформалаумен қатар мемлекет басшылығы қоғамды әлеуметтік-экономикалық және саяси жаңғырту жұмыстарын жалғастырып отырды.
ХХ ғасырдың 20-жылдарының басы да тыныш болған жоқ. Экономикалық құлдырау шаруалардың наразылығымен күрделен бастады. ВКП X съезінің жаңа экономикалық саясат жөніндегі жаңа шешімімнен кейін аймақтағы экономикалық жағдай жақсара бастады. Осы негізде жеке ауыл шаруашылықтарының нығаюымен қатар жер өңдеу және мал өсіру бойынша түрлі серіктестіктер дами бастады. Әйгілі Қоянды жәрмеңкесі де өз жұмысын қайта жаңғыртты [2, 382-383 беттер].
20-жылдардың бірінші жартысында мемлекетіміздің бүкіл территориясында болған аймақ экономикасының тұрақтануы, халықтың материалдық жағдайының жақсаруы сияқты жетістіктер кеңестік мемлекет экономикасын «революциялық өзгертуге» қатысты жаңа идеялардың әсерінен тоқтап қалды. Жаңа экономикалық саясат, жағымды жақтарының көп болғанына қарамастан, коммунистік идеология сәйкес болмауынан тоқтатылды. Ауыл шаруашылығын бұқаралық ұжымдастыру жолы арқылы аграрлық саланы өзгерту кеңес басшылығының басты мәселесіне айналды. Ұжымдастыру негізінде «мемлекетті индустриаландыру» деген ұранмен кең масштабты өнеркәсіп құрылысын жасау шешімі қабылданды, бұл кейін қайтымсыз қайғылы зардап келтірді.
Орталық Қазақстандағы жаңғырту негізсіз (экзогенді) сипатқа ие болды, өйткені өнеркәсіптік және басқа да құрылыс үшін объективті алғышарттар болған жоқ. Жаңғырту, өзінің экономикалық сипатына қарамастан, қоғамның әлеуметтік өмірінің барлық салаларын қамтып, халық санына да әсерін тигізді. Экономикалық дамудың, бірінші кезекте өнеркәсіп дамуының қарқыны көп жұмыс күшін қажет етті және халық санының тез өсіп, оның орналасу сипатына әсер етіп қана қоймай, әлеуметтік, кәсіптік, ұлттық құрылымы мен білім деңгейін өзгертті.
Еңбек ресурстарының мәселесі, бір жағынан, ұжымдастыру кезінде қазақ халқының дәстүрлі көшпенді салтын бұзу арқылы, ал екінші жағынан, Ресей, Украина, Белоруссияның орталық облыстарынан мәжбүрлі түрде қоныс аударту арқылы шешілді.
1930 жыл мал басының азаюымен өзгеріске толы болды. Колхоздарда мал індеті басталды, кейбір шаруашылықтар малды мемлекет алып қояды деген қорқынышпен сойып жатты. Кейбір деректерге сүйенсек, 1930-1931 жж. Республикада мал саны 12,2 млн басқа азайды. Етпен астықты экспорттау арқылы кеңестік мемлекет шетелден өнеркәсіп жабдығы мен құрылғыларын сатып алу қажеттілігін орындады. Нәтижесінде 1934 жылға қарай барлық малдың 45 млн-ынан республикада тек 4,5 млн-ы ғана қалды [3, 304-б.].
Мұндай құлдырау шегі 1932 жылы ерекше масштабтарға жетті. Осылайша, кейбір мәліметтер бойынша Қарқаралы ауданында 1930 жылдың басындағы 260 мыңнан астам мал басынан 1932 жылдың күзінде тек 8,4 мың мал бас қалған.
Қазақстан басынан ашаршылықты да өткерді, ол халыққа үлкен қайғы-қасірет әкелді. Орталық Қазақстан аудандары қиын жағдайға душар болды. Көптеген ауылдар толығымен босап қалды: адамдар не қайтыс болған, не өздерін құтқару мақсатында ол жерден көшіп кеткен. Бір жарым жылдың ішінде (1930 жылдан 1931 жылдың маусымына дейін) Қарағанды облысынан 59 928 шаруашылық көшіп кеткен.
Мемлекетті аграрлық ауыл шаруашылықтан өнеркәсіптікке жедел ауыстыру экономикалық жаңғыртудың басты мақсатына айналды. Жаңғырту мәселесі мемлекет алдында әрине болды. Алайда күрделі халықаралық жағдай, техникалық және экономикалық артта қалғандық, аграрлық шаруашылық сипаты, КСРО ішіндегі саяси жағдайдың ерекшелігі осы стратегияның мәселесіне айналды.
Орталық Қазақстанның табиғи ресурстарының байлығы көмір алу, түсті және қара металлургия, химия өнеркәсіптерінің қарқынды дамуын қамтамасыз етуге қабілетті бола отырып, жаңғыртуды жүзеге асырушы ретінде өзінің тарихи міндетін атқара алды.
Қазақстанда кеңестік билік орнағаннан кейін РСФСР Совнаркомының төрағасы В.И. Ленин орталық шаруашылық органдары мен мамандарға Қазақстанның, оның ішінде Орталық Қазақстанның табиғи ресурстарын зерттеу, пайдалы қазбалар кен орындарының масштабтарын айқындау, көмір, мыс және басқа да пайдалы қазбалар қорының көлемін анықтау жайлы бұйрық береді. 1920 жылдан Орталық Қазақстанда Қарағандыдағы кен орындарын, Балқаш пен Жезқазғандағы мыс кен орындарын қарқынды зерттеу басталды. Геологиялық зерттеулер ғылыми негізде жүргізілді. Жұмыс кезінде зерттеулер географиясы кеңейіп, пайдалы қазбалардың жаңа түрлері табыла бастады [4, 77-б.].
ХХ ғасырдың 20-жылдарында орталықтан Балқаш ауданына М.П. Русаков бастаған геологиялық экспедиция келеді. Экспедиция нәтижесі бойынша Балқаштағы Қоңырат кен орнында 1 млн 700 мың тонна мыс қорының бар екендігі анықталды. Бұл Балқаш мыс қорыту зауытының құрылысы жайлы мәселені көтерді [4, 78-б.].
1929 жыл мен 1941 жыл аралығында Жезқазғандағы геологиялық жұмыстар академик, әйгілі ғалым геолог Қ.И. Сәтпаевтың жетекшілігімен жүргізілді. Жезқазған кен орнындағы мыс қорын толық ашу және осы байлықты игеруді Қ.И. Сәтпаевтың зор еңбегі деп білуге болады. Қ.И. Сәтпаевтың жетекшілігімен жүргізілген геологиялық жұмыстар оған 1932 жылы Жезқазған кен орнында бай мыс қорының бар екендігін ғылыми негізде дәлелдеуге және соның негізінде ірі кенметаллургиялық түсті металлургия кешенін құруға мүмкіндік берді [4, 79-б.].
Яғни, Орталық Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер бірінші кезекте көмір алу, түсті және қара металлургия, химия өнеркәсіптерінің дамуымен байланысты.
ХХ ғасырдың 30-жылдарында Қарағанды облысында көмір бассейнін игеру басталады. Сондықтан келімсектердің көп бөлігі көмір өнеркәсібімен айналыса бастайды.
Осындай тарихи қысқа мерзімде Орталық Қазақстан бір ұлтты аймақтан көп ұлтты аймаққа айналды. Бұл кезеңде қазақтар алғаш рет өз жерінде саны аз ұлт болып қалды. Орталық Қазақстан халқының саны 32,6 % болды. 1939 жылғы халық санағының мәліметтері бойынша Орталық Қазақстан халқының саны 21,5 %-ға өседі. Халық санының орташа өсу қарқыны бұл жылдары – 1,7 % болса, жалпы республикалық көрсеткіште – 0,1 % болды [7, 14-б.]. 1939 жылғы халық санағына сәйкес, қалалық жерлерде 235 053 адам тіркелген (олардың ішінде 160 768 адам Қарағандыда, ал 32 521 адам Балқашта өмір сүрді), бұл Орталық Қазақстан халқының жартысынан көп көрсеткіш (56,2 %) болды [7, 15-б.]. Алайда Орталық Қазақстан халқының жалпы санының өсуімен қатар қазақтар санының күрт қысқаруы байқалады. Бұл аймақтан тыс жерлерге шарасыздықтан көшу, 1931-1933 жылдардағы аштық пен індет кезінде өлім санының көбею салдарынан болды.
Осындай қысқа мерзімде Орталық Қазақстан территориясы ауыл шаруашылық аймағынан Кеңес мемлекетінің индустриалды-өнеркәсіптік аймаққа айналады.