Германияның Қазақстанға байланысты жоспары екі ойлы болды. Фашистер КСРО-ны жеңгеннен соң Орта Азия мен оңтүстік Қазақстан аумағында Гросс-Түркістан рейхскомиссариатын құру жоспарланды, ал Қазақстанның орталық, солтүстік және солтүстік-шығыс аудандары — Қарағанды, Новосібір және Кузнецк “индустриялық облыстары” қатарына енгізіп, ол жерлерге, украиндар, белорусстар, поляктар, венгрлер және т.б. Шығыс Европа халықтарын орналастыру жоспарланды. Кейінірек, фашистердің “найзағайдай” жоспарының күйреуінен кейін, олар КСРО-ның орыс емес халықтарын, Москваға қарсы күресіне пайдалану есебімен, оларға өзін-өзі басқаруды уезде беру жоспарын құрды, алайда бұл жоспарлар орындалмады. Сталин мен оның қасындағылардың әскери жеңілісінің күшеюі негізінен казармалық социализм идеологиясынан ауытқып, халықтың патриоттық сезімін күшейтуге тырысты. Дінге қарсы саясат әлсіздендірілді. 1943ж. Ташкент қаласында Мұсылмандар Орталық басқармасы құрылды және муфти сайланды. Барлық әдеби және көркем жанрлар патриоттық және ұлттық құндылықтарды уағыздап, ұлт-азаттық көтеріліс тарихы мен оның батырлары дәріптелінді.
- Соғыс уақытында Кеңес Армия қатарына 1 млн. 200 мың қазақстандықтар шақырылды, 20-дан астам атқыштар дивизиясы және басқа да бөлімдер құрылды. Фашистерге қарсы соғыста ерліктерімен аты шыққан атқыштар дивизиясы: 328, 310, 312, 314, 316, 387, 391, 8, 29, 102, 405 және 101, 101 ұлттық, 81, 105, 106 кавалерия дивизиясы, 74, 75 теңіз атқыштар бригадасы, 209 Зайсан, 219 минометті, 8-ші гвардиялық, 328, 30 гвардиялық дивизия, 75-теңіз бригадасы болды. Майданға 14,1 мың жеңіл және жүк автомобильдері, 1,5 мың трактор, 110,4 мың ат, 16,2 мың арба жіберілді.
Майдандағы әскери ерліктері үшін жүздеген мың қазақстандықтар орден мен медальдармен марапатталды, 500 жуық адам Кеңес Одағы батыры атағына ие болды, олардың қатарында қазақтың қос аруы — Алия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметова. Төрт қазақстандық — Талғат Бигельдинов, С.Луганский, И.Павлов, Ж.Л.Беда Кеңес Одағының Батыры атаған екі мәрте алды. Соғыстан кейін атақты қолбасшы Б.Момышұлы Батыр Жұлдызы тағылды. Берлинде Рейхстаг қабырғасына жеңіс туын Р.Қошқарбаев қарады. Көптеген қазақстандықтар жау қолында қалған аудандарда партизандық құрылымдар қатарында соғысты.
Айта кететін бір жайт, сол уақытта құрылған. Түркістан легионы. Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ жүздеген мың кеңес армиясының солдаттары жау қолына тұтқынға түсті. Олардың қатарында басқа ұлт өкілдерімен қатар қазақтар, қырғыздар мен өзбектер болды. 80% жуық түркі тілдес солдаттар адам төзгісіз фашистік концлагерлерде қаза тапты. Тірі қалғандар қатарынан Кеңес Армиясына қарсы әскери бөлімдер құру жоспарланды. Қазақстан мен Орта Азиядан шыққандар қатарынан Түркістан легионы бірнеше батальондардан құрылды, алайда оларды фашистер майданда қолдана алмады. Көптеген легионшылдар қару-жарақты алысымен майдан шебінен өтіп Кеңес Армия қатарларына қосылды, кейбірі партизандарға қосылды. Ақырында легион тарқатылды.
- КСРО-ның батыс аудандарын гитлершілдердің басып алуы, Сібір мен Қазақстанның экономикалық ел ретіндегі маңызы күшейтілді. Соғыстың алғашқы айларында үкімет билеушілері өндірістік өнеркәсіп орындарын көшіру мен айналысуы, олардың жау қолында қалдырмау қажеттілігінен туындады. Қазақстан аумағына аз уақыт аралығында елдің батыс региондарынан 142 өнеркәсіп әкеленіп, орнатылды және 532506 адам келді. Жаңа өнеркәсіп объектілерін салу жылдамдатылды. Соғыстың алғашқы бір жарым жыл аралығында Қазақстанда 25 рудник, шахталар, 11 түсті және қара металлургия фабрикасы, 19 жаңа көмір шахтасы, 3 разряд, 4 жаңа мұнай өндірісі мен Гурьевте мұнай өндіру заводы жұмыс атқарды.
Темір жол құрлысы жалғастырылды. 1942—1943жж. Макат-Орск және Ақмола-магнитогорск линиялары салынып бітті. Соғыс жылдары Қазақстан жалпыодақтың мыс қорытудан 30%, марганец рудасын 60%, мыс рудасын қазудан 50%, металл висмут, 65%, полиметалл рудасын 70%, қорғасын шығаруда 85% беріп отырды.
Республикада танктер мен самолеттер жасау үшін ақша жинау қозғалысы басталды. 1941ж. күзінде ВЛКСМ атындағы танк колоннасының құрлысына ақша жинау қоры басталды. Негізінде 1942ж. әскерге қазақстандық комсомолдар атынан 45 жаңа танк жіберілді. 1942—1943 жж. жергілікті халықтың жинақ қорынан тағы 10 танк колоннасы құрылды, бірнеше авиация эскадрилиясы, торпедолық катерлар мен атаулы самолеттер жасалды. Қазақстан халқы соғыс жылдары уақытында әскери техника құрылысына 480,3 млн. сом қаржы қосты.
Қазақстан ауыл шаруашылығы соғыс уақытында елге 30,8 млн. пұт астық, 14,4 млн. картоп және көк өніс, 15,8 млн. пұт ет, 3194 центнер сүт пен 17,6 мың центнер жүнді соғысқа дейінгі бес жылдан артық берді.
Республиканың бұл экономикалық табысы өте қиыншылықпен келді. Еңбекке жарамды ер адамдардың жартысынан көбі әскер қатарында болды. Өнеркәсіп орындарында әйелдер күші құрамы 50%-тен астам болды, ал жеңіл өнеркәсіпте 80—90% болды. Әскер қатарына дейінгі жастар мен жасөспірімдер жұмыс күші құрамы барлық Қазақстан жұмысшыларының 35—40% қамтыды. Еңбек тәртібі күшейтілді, жұмыс уақыты ұзартылды. 6 күндік жұмыс ақпары мен 11 сағаттық жұмыс уақыты белгіленді, демалыс айлары берілмеді. Еңбек тәртібін бұзумен өнеркәсіптін кету 5 жыл мен 8 жылға дейін түрмеге жабу мен айыпталынды.
Экономиканы басқару әскери тәртіпке енгізілді, азық-түлік карточкалық жүйеде болды.
Қазақстанның жұмыс күшінің маңызды бөлігін арнайы жер аударылғандар құрды. Соғыстың басында олардан Еңбек Армиялары құрылды, республикада олардың саны 700 мыңға жетті, олардың 200 мыңын қазақтар құрды. 1941ж. күзде Қазақстанда фашистермен ымыраға келушілік жаласы жабылған Поволжьеден 361 неміс жер аударылды. 1943—1944жж. Қазақстанға күшпен 507 мың балқар, карашай, ингуштер мен чечендер, 110 мың түрік-михетенцтер, 180 мың қырым татарлары көшірілді. Көптен ондаған мың адамдар көшірілгеннен алғашқы айларда — ақ аштық пен ауруға ұшырап қырылды, тірі қалғандары еңбек әскерлеріне айналды. Оларға жаңа жерлерін тастап кетуге тиым салынды, ол жағдай бұзылған болса, 20 жыл каторгалық жұмысқа жазаланды.