Версаль жүйесі біржолата екінші дүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін құлады.Бұл соғысқа Германия барынша дайындықпен кірііскен еді.Мысалы, 1934ж 1939ж аралығында оның әскери өндірісі-22 есе, әскер саны-35есе арттырып, Германия әлемде өнеркәсіп өндірісіініің көлемі бойынша екінші орынға шықты.
Қазіргі таңда зерттеушілер арасында екіншііі дүниежүзіліік соғыс қарсаңындағы әлемнің геосаяяси ахуалына деген біртұтас көзқарас жоқ.Тарихшы-марсистер екіполисті сипаттаманны қолдап келеді.Олардың пікірі бойыншаа әлемде екі әлеуметтік-саяси жүйе өмір сүрді (социализм және капитализм), ал әлемдік қатынастардың капиталистік жүйе шеңберінде- алдағы болатын соғыстың екі ошағы (Еуропада-германия, Азияда-Жапония)
Тарихшылардың басым бөлігі екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында үш сааяяси жүйе өміір сүрдіі деп есептейді:буржуазиялық-демократияялық, социалистік және фашистік-милитаристік.Осы жүйелер арасындағы ықпалдастық, күштерінің арақатынасы бейбітшіілікті сақтайтын еді немесе соғысқа алып келетін еді.Буржуазияялық-демократиялық және социалистік жүйелер аррасындағы мүмкін болған одақ екіншіііі дүниеежүзііліік соғыстың іс жүзіндегі альтернативасы еді.Біраақ беййбіт одақ қаалыптаспады.Буржуазиялық-демокраатиялық елдер соғыс қарсаңында одақ құруға бармады, себебі бұл елдердің басшылығы кеңестік тоталитаризмді адамзат өркениетіне төнген ең үлкен қауіп деп есептеді.Сондықтан КСРО-ның еуропада ұжымдыық қауіпсіздіік жүййе құру әрекеті Франнция мен Чехословакиямен келісіімдергее қол қоюмен шектелде ((1935ж) Бұл келісімдердің өзі Гермммания Чееехословакияны оккупациялаған кезде де іске асырыылмады, сеебебі европалық елдердің басым бөлігіі «…….. саясатын» ұсттанды.
Германия болса 1936ж Италиямен әскери-саяси одақ жасайды («Ось Берин-Рим»),ал бір айдан соң Жапония мен Германия арасында Антикоминтерн пакті жасалады, оған бір жылдан кейін (6 қарашаа 1937ж) Италия қосылды.Осындай реваншистік одақтың қалыптасуы буржуазиялық-демократиялық елдердің жандануына негіз болды.Бірақ тек ғана 1939 жылдың наурыз айында Англия мен Франция КСРО мен Германияғға қарсы біріккен іс-қимылдар туралы келіссөздерді бастауға кірісті.Бұл елдер ортақ пікірге келе алмағандықтан, келісім де жасалмады.Антифашистік мемлекеттердің одағының қалыптаспауында, агрессорды тоқтата алмауда біреулері капиталистік елдерге кінә тақса, екіншілері КСРО-ның басшылығының саясатын айыптайды., қалай болғанда да – фашистер антифашистік елдер арасындағы қарама-қайшылықтарды шебер пайдаланудың нәтижесінде бүкіл әлем үшін өте ауыр салдарға алып келді.
КСРО ашық түрде агрессорға қарсы күрес жүргіздіі: 1936ж- Испания, 1938ж-Хасан көлі маңында Жапониямен кіші соғыс,1939ж –Халхин-Голдағы кеңес-жапон соғысы.Күтпеген жағдайда 23 тамыз 1939ж (соғыстың басталуына 8 күн қалғанда)Германия мен КСРО өзара шабуыл жасаспау туралы келісімге қол қояды (Риббентроп-Молотов пакті)Дүниежүзілік қауымдастық қолына түскен осы келісімге қосымша жасалған Протоколда Герммания мен КСРО Еуропаның солтүстігіі мен оңтүстігін ықпал сферасына , Польшаны бөлу туралы келісімге келуі соғыс қарсаңындағы антифашистік күресттегі КСРО-ның роліне , 1939ж қыыркүйек пен 1941ж маусымы аралығыындағы қызметіне, екіншіі майдан ашылу тарихына жаңаша көзбенн қарауға мүмкіндік берді.
КСРО-Герммания келісімініің Еуропадағы күштер арақатынасын өзгерткенііі ешқандай күмән тудырмайды.КСРО Германия мен соғысты біраз уақытқа жылжыытса,Батыс еуропа елдері агрессормен бетпе-бет қалды.
2.Польшаға қарсы соғысты бастттауға тікелей сылтау болған Гливиц қаласы маңындағыы шекараадағы Германияның ашық провокаацияссыы, осыдан кейін 1қыркүйек 1939ж 57 немііс дивизиясы (1,5 млн. ад.),2500 танкілер, 2000 самолеттер Польша жеріне басып кірдіі.Екіншіі дүниеежүзілік соғыыс басталдыы.
Англия және Франция 3 қыркүйек күні Германияға соғыс жариялайды, бірақ Польшаға іс жүзінде ешқандай көмек көрсете алмады.3-10қыркүйек аралығыындаа Германияға қарсы соғысқа австралия,Жаңа Зеландия,Үндістан, Канада кірістті, ал АҚШ бейтараптыық жарияладыы,Жапонияя Еуропалық соғысқа араласпайтындығы туралы мәлімдеді.
Соғыстың бірінші кезеңі.Сонымен екінші дүниежүзілік соғыс буржуазиялық-демократиялық және фашистік-милитаристік одақтар арасындағы соғыс ретінде басталды.
Бірііншііі кезеңі 1қыркүйек 1939ж- 21 маусым 1941ж , бастталған күннен 17 қыркүйекке дейін неміс әскері польшаның жартысын оккупациялады да, Риббентроп-Молотов пакті құпия хаттамасында белгіленген Львов, Владимир-Волынский,Брест-Литовск қалаларына жетті.
10 мамыр 1940 ж дейін Англия және Франция ешқандайй әскери қимылдар жүргізген жоқ, сол себептен бұл кезеңді «оғаш ссоғыс» деп атайды.Германия осындай жағдайды пайдаланып , агрессияссын кеңейтеді.1940ж сәуірдее Дания мен Норвегияныоккупациялап ,Солтүстік теңіз жағалауыннан «Мажино линиясына» дейін шабуылға шықтыы.Мамыр айында Люксембург,Бельгия,Голландия өкіметтері тізе бүкті.22 маусым 1940ж Франция Германия мен Комьендее бітімге қол қоюға мәжбүр болды.Францияның капитуляциясы нәтижесінде оңтүстігііндеее маршал А.Петен (1856-1951жж)басқаруымен және Виши қаласындаа әкімшіліік орталығы орналасқан коллаборационисстік мемлекет құрылды (Вишистік режим). Фашизмге қарсыластық көрсеткен Франнцияяны генеерал Шарль дее Голль (1890-1970жж) басқарды.
10 мамыр күні Ұлыбритания басшылығында өзгерістер болды., әскери кабинеет басшысы болып Уинстон Черчилль (1874-1965жж) ттағайындалды. «Оғаш соғыс» кезеңі аяяқталдыы.
1940ж тамызыынан 1941ж мамырына дейін неміс басшылығы Англияяның қалаларыына жүйеліі авиациялық шабуылдар ұйымдастырып, оның басшылығын соғыстан шығаруға мәжбүр етті.Нәтижесінде осы кезеңде Англияға 190 мың фугас және жарылатын бомбалар ,1941ж маусымға дейін Англияның сауда флотының 1/3 бөлігіі суға батырыды.Германия оңтүстік-Шығыс Еуропаға да қысымын күшейтті.Берлин пактіне (Германия,Италияяжәне Жапонияның 27 қыркүйек 1940ж) болгариялық профашистік өкіметтің қосыуы Греция мен Югославияға қарсы 1941 ж сәуірде табысты агрессияға алып келді.
1940ж Италия Африкада әскери қимылдар жүргіздіі, бұл жерде Англия мен Францияның отарларына шабуыл жасады(Шығыс Африка,Судаан,Сомали,Египет,Ливия,Алжир,Тунис)))Бірақ 1941ж желтоқсанда ағылшындар итальян әскерін капитуляция жасауға мәжбүр етті.Германия өз одақтасына көмектесуге асықты.
Соғыстың алғашқы кезеңіндегі КСРО саясатына берілген бірыңғай баға жоқ.Ресей және шетел зерттеушілерінің біраз бөлігі, КСРО саясатыына Германияға көмек көрсету деп бағалайды.Олай деуге негііз болатын Молотов-Риббентроппп пакті шеңберіндегі КСРО мен Германияның келісіімдері, Германияның КСРО-ға қарсы агрессиясына дейін жалғасқан екі ел арасындағы әскери-саяси, сауда қатынастары.Мұндай баға беруде жалпыеуропалық, ғаламдық көқарас басым.
Соғыстың екіншіі кезеңі (22 маусым1941ж- қараша 1942ж) КСРО-ның соғысқа кірісуімен ,Қызыыл әскердің артқа шегінуі және оның алғашқы жеңісімен (Мәскееу үшін шайқас) , гитлерлік одаққа қарсы коалицияның белсенді түрде қалыптасуымен сипатталады.22 маусым 1941ж Англия КСРО-ны толық қолдайтындығы туралы, ал АҚШ (23 маусым күні) оған экономикалық көмек көрсетуге дайын екендігін мәлімдейді.Нәтижесінде 12 шіілде күні Мәскеуде Германияға қарсы КСРО мен Англияяның бірііккен қимылдары туралы, ал 16 тамызда – екі ел арасында сауда айналымы туралы келісімдер жасалады.Осы айдда Ф.Рузвельт және У.Черчилль кеңесуі нәтижесінде Атлантикалық хартияяға қол қойылды, қыркүййекте КСРО қосылдыыы.Бірақ соғысқа АҚШ 7 желтоқсан 1941 жылыы Тынықмұхиттік Перл-Харбор әскери-теңіз базасындағы апаттан ке»ін.1941жылдың желтоқсанынан шабуылға шығып Жапония Таиланд,Сингаппур,Бирма, Индонезия, Жаңаа Гвинея,, Филлипины территорияларын басып алды.1 қаңтар 1942жылы Вашингтондаа фашисстік елдермен соғыс жағдайындағы 27 мемлеекет Бірііккен ұлттттттттар декларациясынна қол қойды, бұл Гитлерге қарсы коалицияның құрылу процессінің аяқталуы болып табылады.
Соғыстың үшіншііі кезеңі (қараша айыныың ортасы 1942ж- 1943 жылдың соңы) барлық майдандарда фашистік коалицияя елдері стратегиялық басымдылығынан аайрылды.
Шығыыс майданындаа КСРО әскері Стталинград және Курск шайқасттарррыындааа іріі жжеңііске жееті.Ағыылшыыын-америкаан әскеріі Африкадааа таабыстыы әскккери қимылддар жүргіздіі, Египет, Киренаика, Тунис жеерлеерін герман-итаальян әскерінен азаат етті.Еуропада Сицилиядағы табысты әскери қимылдар нәтижесінде Италия тізе бүгуге мәжбүр болды.1943ж антифашистік одақ елдері арасындағы қатынастар нығайды:Мәскеу конференциясында (1943ж,қазан) Анннглияя,КСРО, АҚШ – Итаалияя, Австрия туралы, жалпыы қауіпсііздііік туураалы(оған Қытайда қол қойды), жасаған қылмыстары үшін гитлерліктердің жауапкершілігі туралы декларациялар қабылданды.
Тегеран конференциясында (28 қараша- 1 желтоқсан 1943ж) Ф.Рузвельт,И.Сталин және У.Черчилль бас қосып 1944жылы мамыр аййында Еуропадаа Екіншііі майдан ашу туралы шешім қабылданды, сонымен қатар Германияға қарсы соғыста және соғыстан кейінгі қайтақұруда бірігіп іс-әрекет жүргізу туралы Декларация қабылданды.1943ж соңында Англия,Қытайй, және АҚШ жетекшілерінің конференцияссында жапон мәселесі де шешімін тапты.
Соғыстың төртінші кезеңінде (1943ж соңынан – 9 мамыр 1945ж) Кызыл әскер КСРО-ның батыс облыстарын,Польша,Румыния,Болгария,Чехословакия т.б.жерлерді азат етті.Батыс еуропада (6 маусым 1944ж) екіншіі майдан ашылды, Батыс Еуропа елдерін азат ету жалғасты.1945ж еуропаның соғыс алаңдарындағы әскери қимылдарға 18 млн.адам қатысты,260 мың қару мен минометтар,40 мыңға жаақын танкілер мен артиллериялық қару,38 мыыңнан астаам самолеттер.
Ялта конференциясында (ақпан 1945ж) Англия,КСРО және АҚШ басшылары Германия, Польша,Югославияя тағдары ,және БҰҰ құру, КСРО-ның Жапонияяға қарсы соғысқа кірісу мәселелерін қарастырды.
Осы біріккен әрекеттің нәтижесі- 8 мамыр 1945ж Берлин маңындағы Карл-Хорст жерінде Гермманияның капитуляция туралы актке қол қоюі.
Соғыстың бесінші кезеңі .Соғыстың шешуші бесінші кезеңі Қиыр Шығыста және Оңтүстік-Шығыс Азия аймағында өтті (9 мамырдан 2 қыркүйекке дейін).1945ж жазына дейін одақтас әскерлер Жапонияның жаулап алған жерлерін азат етті,ал американ әскері стратегиялық маңызды Иродзима және Окинаваға орналасты.Алғаш рет әлемдік тәжирибеде Хиросима (6 тамыз 1945ж) және Нагасаки (9 тамыз 1945ж) қалаларына атом бомбаларын тастады.
КСРО-ның Квантун әскерін талқандауы нәтижесінде (тамыз,1945ж) Жапония капитуляция туралы актке қол қойды (2 қыркүйек 1945ж) .
3.Агрессорлар екінші дүниежүзілік соғысты бірнеше жергілікті сипаттағы соғысттар ретінде жоспарлаған болатын, бұл ғаламдық әскери жанжалға ұласты.Оның әртүрлі кезеңдерінде бірденнен 8млннан 12,8млн адам,84мыңнан 163мың қару,6,5 мыңнан 18,8 мың самолетқа дейін қатысты.Соғыс қимылдары алаңының жалпы көлемі Бірінші дүниежүзілік соғыстыкінен 5,5 есе асып түсті.1939-1945ж соғысқа 1,7 млрд. адам тартылды.Шығындары да өте көп болды: 50 млн. адам қаза болды ( КСРО-ның адам шығыны 21,78млннан 30 млн-ға дейін) Лагерьлерде 11 млн адам қаза тапты. Көптеген елдердің экономикасы құлдырады.
Екінші дүниежүзілік соғыстың осы қорытындылары өркениетке қауіп төндіп, өмірге құштар күштеріне белсенділігін арттыруға мәжбүр етті.Оған дәлел болатын әлемдік қауымдастықтыың жаңа құрылымының қалыптасуы – Бірііккен Ұлттар Ұйымының құрылуы,Нюрнберг және Токио процестерінің акттері, кең көлемдегісоғысқа қарсы қозғалыс.
Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында тек ғана Англия,Канада,АҚШ Батыс өркениетініің резервация орталықтары болып табылды.Әлемнің басқа бөлігі тоталитаризмге қарай бет алды, ал ол біз екінші дүниежүзілік соғыстың шығу себептері мен қорытындыларын талдай келе көргендей адамзатты жоюға бағытталды.Фашизмді жеңу демократия позицияларын нығайтты,баяу болса да өркениетті сауықтырды.Бұл өте күрделі әрі ұзаққа созылған процесс болды.Оны дәлелдеу үшін мынадай санды келтіру жеткілікті: екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы мен 1982 ж аралығында 253 соғыс пен әскери жанжалдар болыпты, кешегі күнге дейін саяси лагерьлер қарсыластығы, яғни «қырғи-қабақ» соғысы, адамзатқа бірнеше рет соғыс қаупі төнді.Қазіргі күні де әскери жанжалдар жалғасуда, бірақ олар қазіргі өркениеттің бет-бейнесін айқындайтын фактор емес.