1.Көмірсулардың биологиялық маңызы
2.Биологиялық тотығу.
- Анаэробтық тыныс алу химизмі.
Гликолиз.
Көмірсулар деп молекуласы көбінесе химиялық элементтерден – көміртек, сутек және оттегінен тұратын органикалық қоспаларды айтады. Көмірсулар деп аталуы, олардың алғашқы зерттелген өкілдері /С6Н12О6/ су мен көміртек атомынан құралған тәрізді. Жалпы формуласы : Сn/H2 O/n. Тарихы аты сол уақыттардан бері сақталып отыр.
К. А. Тимирязев өсімдіктердің жасыл жапырағында ауадан алынатын көмірқышқыл газы мен тамыр арқылы келетін судан күрделі органикалық заттардың құралатынын, осы процесс кезінде ауаға өсімдіктерден оттегінің бөлініп шығатынын дәлелдеді. Бұл процесті фотосинтез /”фото” –сәуле, “синтез” – жинау фотосинтез процесінің мәні химиялық мынандай процестермен өрнектеледі :
6СО2 +6Н20С6Н12 06 + 602 + 2874 кДж
Көмірсулар табиғатта кең таралған, олардың үлесіне өсімдіктердің 80-90% құрғақ заттары, ал жануарлардың
1-2 % құрғақ заттары жатады. Көмірсулардың маңызы көп қырлы. Олар өсімдік клеткаларының негізін құрайды және қоректік заттардың қоры /крахмал/ түрінде жиналады. Жануар мен адам организмінде көмірсулар химиялық энергияның ең басты көзі болып табылады. Жануар организмінің тканьдерінде гликоген түрінде қор болып жиналады.
Көмірсулар химиялық құрамы жөнінен 3 класқа бөлінеді :
- Моносахаридтер –қарапайым қанттар /глюкоза, фруктоза, ксилоза, арабиноза/.
- Дисахаридтер — әр молекуласы екі моносахаридтерден тұрады / сахароза, мальтоза, лактоза/.
- Полисахаридтер — өте күрделі заттар/ крахмал, клетчатка, гликоген/.
Биологиялық жағынан пентозалар мен гексозалар үлкен маңызға ие.
Көмірсу алмасуы- жалпы зат және энергия
алмасуыларының құрамды бөлігі.
Жануар сілекейінде көмірсуларды глюкозаға / жүзім
қантына/ ыдырауын туғызатын ферменттер болады. Птиалин ферментінің /амилазалардың/ әрекетімен крахмал әуелі декстриндерге, одан соң дисахарид мальтозаға бірден айналады.
Жоғарыда сипатталған өте күрделі процестерден кейін түзілген төмен молекулалы қосындылар, яғни моносахаридтер /глюкоза, фруктоза, галактоза және басқалары/ лимфа мен қанға тарайды.Сөйтіп, көмірсулардың қорытылуы ащы ішекте аяқталады.
Аралық алмасу органдарда, тканьдерде және клеткаларда өтеді. Глюкозадан пирожүзім қышқылына қарай жүретін бір қатар реакциялар гликолиз деп аталады. Егер көмірсулардың анаэробтық ыдырауы гликогеннен басталса, гликогенолиз дейді. Глюкоза ерекше активті заттар қатарына жатпайды. Глюкоза молекуласына фосфор қышқылының қалдығықосылады да фермент әсерімен оның реакцияға бейімділігі біраз артады.
Сөйтіп, реакциялардың ақырында пируват түзіліп гликолиз процесі аяқталады. Пайда болған пируват бұдан кейін өтіп жатқан процестерге байланысты әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Анаэробты тыныс алу жағдайларында ол сүт қышқылына дейін тотықсызданады. Сүт қышқылы (лактат) анаэбротық тыныс алудың ақырғы өнімі болып табылады.
Этил спирті мен көмірқышқыл газы өнімдері болып табылатын анаэбротық тыныс алу осымен аяқталады. Ашу процесікезінде де осындай құбылыстар болады. Ашытқының анаэробтық тыныс алуы спирттік ашу процесі деп аталады.